داستایفسکی، ناظر آگاه و خویشتندار
زهرا محمدی - عضو هیأت علمی دانشگاه تهران
مرکز فرهنگی شهر کتاب یا شاید بهتر است بگویم وزارت فرهنگ شهر کتاب که رسالت خود را پاسداشت ادبیات و فرهنگ ایران می‌داند، در راستای ارتقای دانش ادبی و فلسفی ایرانیان و برای تحقق گفت‌وگوی میان فرهنگ‌ها در کنار بی‌شمار برنامه‌های مربوط به ادبیات فارسی، برنامه‌های بسیار مهم و ارزشمندی درباره شاعران و نویسندگان دیگر سرزمین‌ها برگزار کرده است. در دویستمین سال تولد داستایفسکی هم هفته داستایفسکی از 15 تا 20 آبان‌ماه1400 با همکاری بنیاد روسکی‌میر دانشگاه تهران برگزار شد. اما داستایفسکی، نمی‌دانم داستایفسکی را همه باید بخوانند یا نه؟ در همه‌خوان بودن و همه‌گیر بودن تالستوی تردیدی نیست. او معلم اخلاق است. ستایشگر آدم‌های خوب و با اخلاق که از مسیر مستقیم خارج نمی‌شوند و نهیب‌زننده دائمی به خطاکاران (و ازجمله خودش!) خواندنِ تالستوی، امن است! خطری شما را تهدید نمی‌کند. تهییج می‌شوید. احساساتتان غلیان می‌کند، اما زود می‌توان از زیر بار اندیشه تالستوی بیرون آمد. جز در چند اثر (از نظر من پدر‌سرگی و مرگ ایوان‌ایلیچ)، تالستوی دغدغه طولانی‌مدت و دائمی و فلسفی برایتان ایجاد نمی‌کند. البته درس‌هایی هم به شما می‌دهد؛ درس‌هایی بیشتر اخلاقی و کمتر فلسفی. داستایفسکی اما پیش از هر چیز آرامشتان را می‌گیرد. گوشه امنتان را به تلی خاک بدل می‌کند. از پرپیچ و خم‌ترین مسیر‌ها شما را به تاریک‌ترین و ناشناخته‌ترین دالان‌های روحتان می‌کشاند و در آنجا شما را با قهرمانانش تنها می‌گذارد. داستایفسکی یک ناظر آگاه و خویشتندار است که آزادی اندیشیدن را از شما و قهرمانانش سلب نکرده. او از هر زندانی بیزار است؛ چه زندان تن و چه زندان اندیشه. داستایفسکی، هنر دیگری شدن را یادتان می‌دهد. هنر شنیدن صدای دیگران و گفت‌وگو با آنها. داستایفسکی را بیش از هر فیلسوف و ادیب دیگری «باختین» شناخته است. او چندصدایی جهان داستایفسکی را شنیده و زهرخند او بر فضای کارناوالی رمان‌هایش را دیده است. تأثیر داستایفسکی بر جهان پس از او بسیار بزرگ‌تر از نام اوست. هر چند داستایفسکی را کسی معلم بزرگ بشریت نمی‌داند، اما بهره‌های تمام‌نشدنی که فیلسوفان و ادیبان و روانشناسان از اندیشه‌های داستایفسکی و شیوه نگرش او به جهان برده‌اند، از او معلمی ساخته برای تمام دوران.پس به ستایش رنجی برخیزیم که راه کمال را هموار می‌کند و داستایفسکی بخوانیم!
در همینه زمینه :
فلسفه