فصل به دریا زدن

ستاره حجتی- خبر‌نگار

ساعت هنوز از 6بامداد نگذشته و آفتاب از آن‌سوی ساحل و دریا بیرون نزده است که صیادها یک به یک از کومه‌ها بیرون می‌آیند. دریا آرام است و صیادها از همان صبح زود به باد فکر می‌کنند؛ باد موافق. باد دلپذیر و نسیم دلنشین دریا برای صیادها همه‌‌چیز است.

    خروسخوان صیادی 
مظاهر، به همراه دیگر صیادها بعد از 6ماه و با شروع فصل صید امسال، می‌خواهد به آب بزند. می‌گوید: «باد برای صیاد واجب است. باید بدانیم که از کجا می‌آید و می‌رود. امروز باد خوبی داریم».
با این جمله مظاهر در صیدگاه ویژه میانکاله به سمت قایق‌ها و تراکتورها می‌رویم. خلاف تصور عمومی، بیشتر بار صید را تراکتورها به دوش می‌کشند. قایق‌ها را سوار تراکتور به آب می‌برند و از آنجا شناور در آب به کمک قایق‌ها، توری لاکش یا همان تور صیادی را به آب می‌اندازند. حواسشان به صید است اما نگران بازی ایران و کره هستند. قایق حمل تور تا 2کیلومتر دورتر از ساحل با کمک قایق موتوری به سمت عمق دریا می‌رود. بعد از آن تور پله پله و متر به متر در دریا پهن می‌شود و ما همزمان با حرکت گهواره‌ای قایق بزرگ حمل تور که حدود 1400متر طول دارد، از زندگی صیادی حرف می‌زنیم. عباس که سرب‌های تور را در آب رها می‌کند، می‌گوید: همه تعاونی‌ها فعال نشده‌اند. در میانکاله تا ساحل آشوراده در گلستان صید 5روز زودتر آغاز می‌شود، اما سختی‌های صید ما زیاد است و شرایط کار برای ما مشابه شرایط هیچ‌یک از صیدگاه‌های دیگر نیست.
او با بیان اینکه صید در منطقه حفاظت‌شده میانکاله بدون هیچ امکاناتی انجام می‌شود، می‌افزاید: اینجا نه از برق خبری است و نه از گاز. حتی نمی‌توان ساحل را کوبید تا تردد قایق‌ها و تراکتورها آسان‌تر شود. ما تقریبا هر 4روز یک‌بار به خانه می‌رویم. اگر ماهی نباشد، چیزی هم برای خوردن پیدا نمی‌شود. این را حتما بنویسید که همه اینجا در فقر زندگی می‌کنند و درآمد ما از دریای بی‌برکت هیچ است.

    خبری از سهمیه بنزین نیست
محمدنظری، رئیس اتحادیه شهیدرجایی در صیدگاه میانکاله است و به همشهری می‌گوید: هنوز و بعد از گذشت چند سال از وعده تخصیص بنزین سهمیه‌بندی، بنزینی اختصاص نیافته است. میزان بنزین مصرفی ما در یک روز 120 تا 130لیتر است. البته این میزان مربوط به شروع فصل صید است که فقط تا 2کیلومتری دریا تور می‌اندازیم. زمستان که آب سردتر می‌شود و ماهی در کناره نیست 6 تا 8کیلومتر هم از ساحل فاصله می‌گیریم و مصرف بنزین چند برابر می‌شود بدون اینکه سهمیه‌ای به ما بدهند. هزینه‌های صید بالاست که با این هزینه‌ها صید صرفه ندارد، اما این شغل پدری ماست و چاره‌ای جز آن نداریم.

    نمی‌گذاریم فرزندانمان صیاد شوند
مظاهر هم در قایق ماست. او هم در رهاکردن تور کمک می‌کند و می‌گوید: اجازه ندادیم فرزندانمان سراغ این شغل بیایند. نگاه کنید سطح سواد در جامعه صیادی چقدر پایین است. همین است که مجبوریم به درآمد بخور و نمیر قناعت کنیم. فرزندانمان را فرستادیم درس بخوانند تا اینجا نیایند. دیگر زندگی مثل قدیم نیست. آنها استقامت ما را ندارند. من با دوچرخه راه خانه تا ساحل را می‌روم و می‌آیم، اما پسرم نمی‌تواند. زنم می‌تواند نان بپزد و بخوریم، اما عروسم نمی‌تواند. زمانه و زندگی‌ها عوض شده است.
او ادامه می‌دهد: تا 5سال قبل هزینه یک تور لاکش 150میلیون تومان می‌شد که امروز به یک‌میلیارد تومان رسیده است. این هزینه را از کجا بیاوریم؟ فقط تور بدون ریسمان و سرب کیلویی 400هزار تومان است. حساب کنید ببینید چقدر سرمایه باید برای تجهیز ابزارمان داشته باشیم؟ تعمیر موتور قایق، تراکتور، بازسازی تور، هزینه خورد و خوراک و... هم هست و به همین دلیل است که دخلمان به خرجمان نمی‌رسد.

    صیادی بی‌رونق است
تور را در دریا باز کرده‌ایم. گرچه کار دست دیگری است و من نظاره‌گر هستم، اما احساس می‌کنم موفق شده‌ایم. آهسته در امتداد مسیر انحنایی که تور در آب جای گرفته بر می‌گردیم و حالا نوبت ریسمانی است که قرار است تور را به تراکتورهای ساحل برساند. از اینجای کار نوبت تراکتور است که تور را آهسته آهسته به سمت ساحل بکشاند. حوالی ساحل، صیادان دیگر منتظرند. عمق آب کم است و نزدیکی‌های ساحل، قایق‌ها بر صفحه‌ای فلزی سوار می‌شوند و تراکتورها آنها را تا ساحل می‌کشند. بعد ریسمان تور به دیسک دواری در انتهای تراکتور وصل می‌شود و شروع به چرخش می‌کند. ساعت هنوز 10صبح نشده است، نوبت صبحانه است و چای داغ بر اجاق نفتی کومه‌های صیادی.
کاکا، ترکمن است. سن و سال زیادی دارد. چم و خم کار را خوب بلد است. می‌گوید: دریا دیگر برکت ندارد؛ مخصوصا در منطقه ما. اینجا یک لاکش می‌اندازیم، اما از بعد از بندر امیرآباد صید فراوان‌تر و بیشتر می‌شود. به هر حال ما در منطقه خودمان صید می‌کنیم و همین صید کفال درآمد ما را تشکیل می‌دهد. تا ساعت حدود 2دیگر تور از آب جمع شده و وقت تخلیه ماهی‌هاست. بعد ماهی‌ها را بار می‌زنیم و می‌فرستیم میدان تا آنجا قیمت‌گذاری ‌شود.
کاکا هم از زندگی‌اش می‌گوید: در گذشته زندگی از راه صیادی بهتر بود. دریا، ماهی بهتری داشت و زندگی هم آنقدر سخت نشده بود. ما در حقیقت با درآمد صید زندگی نمی‌کنیم و تمام فصل غیرصید را مشغول کارگری هستیم. سال گذشته برای خانه خودمان فقط 8کیلوگرم ماهی خورشتی بردم؛ یعنی از ماهی‌ای که صید می‌کنیم هم چیزی نصیب خودمان و زن و بچه‌مان نمی‌شود. دریا مثل قبل ماهی ندارد.

    خبری از پروتکل‌های بهداشتی نیست
دور سفره صبحانه صیادی، من تنها کسی هستم که ماسک دارم. می‌پرسم اینجا به شما دستورالعملی درباره رعایت پروتکل‌های بهداشتی نداده‌اند یا ادوات بهداشتی در اختیار شما نیست؟ 
کاکا با خنده نرمی که میان چین و چروک‌های صورت خسته‌اش تقریبا پنهان است، می‌گوید: نه. خودمان هم نمی‌توانیم زیاد از این وسایل بخریم. انشاءالله کرونا نمی‌گیریم.

    کارگری بهتر از صیادی است
آنچه صیادان صیدگاه میانکاله و آشوراده می‌گویند تقریبا مشابه آن‌چیزی است که صیادان نقاط دیگر در مازندران و گیلان هم مطرح می‌کنند. با یک تفاوت بزرگ که استقرار صیدگاه‌ها در مناطق حفاظت شده، گرچه یک شغل سنتی است و پیشینه‌ای کهن دارد، اما این روزها با ملاحظات گسترده‌تری برای اکوسیستم خزر و حواشی تالاب میانکاله همراه است. پسروی آب خزر و خشکی خلیج گرگان هم صیدگاه‌ها را مدام به عقب می‌راند.
یکی از صیادان صیدگاه ساری در مازندران به همشهری می‌گوید: حدود 20سال قبل نه‌تنها صیادی شغل پررونقی بود بلکه مشاغل زیادی مثل ساخت قایق، توربافی و مانند آن هم در یک زنجیره با آن فعال بودند. امروز قایق‌ها همه وارداتی است و هزینه‌های بافت تور هم آنقدر بالاست که همه صیادها تورشان را وصله و پینه می‌کنند. ما تا مجبور نباشیم سراغ خرید ادوات جدید نمی‌رویم، زیرا هزینه‌ها بسیار بالاست.
مجیدکاظم‌زاده مهم‌ترین هزینه صیادها را بنزین می‌داند که قیمت سرسام‌آوری دارد و می‌گوید: شاید کسی قبول نکند که سود عاید از 6ماه کار صیادی در سال گذشته فقط 200هزار تومان شده باشد. خیلی‌ها می‌گویند ماهی کم شده اما از آن طرف صیاد هم کم شده است. کمتر کسی حاضر است دوباره به سمت صید بیاید. کارگری بکنیم و بیل بزنیم درآمد بهتری داریم و حداقل در خرج اجاره‌خانه و خورد و خوراک نمی‌مانیم.

    بیکاری ما را تهدید می‌کند
اوضاع صیادان گیلان هم مانند 2استان دیگر شمالی است. گلایه‌ها و مشکلات مشابه و درآمدها هم کم‌ و بیش یکسان. مصطفی یکی از ماهیگیران گیلانی در آستاراست و می‌گوید: بیکاری ما را تهدید می‌کند، درحالی‌که همه ما کاری جز صیادی بلد نیستیم و اصلا کار دیگری انجام نداده‌ایم. به تعاونی‌های پره سر بزنید. شرکتی که تا ۴سال قبل ۱۰۰صیاد داشت، اکنون با ۲۰صیاد هم کار نمی‌کند.
۱۵سال است کارش ماهیگیری است و کار را از پدرش به ارث برده است. می‌گوید: 2برادرم امسال برای صید نمی‌آیند و می‌گویند کارگری مطمئن‌تر از دریاست، اما مگر برای کارگر روزمزد هم هر روز کار پیدا می‌شود؟ بیکاری منتظر ما و سرنوشت ماست. اگر برای گرانی و هزینه‌های کار فکری نکنند ما هم مثل بسیاری  از تعاونی‌های دیگر ورشکسته می‌شویم.

    در کمین صید
ساعت از ۲عصر گذشته است. تراکتورها تور را تا کرانه ساحل آورده‌اند. از اینجای کار، نوبت دست‌هاست که تور را آهسته از آب خارج کنند. بیرون‌کشیدن کامل تور یک ساعتی زمان می‌برد. تور در هر متر خالی بیرون می‌آید. می‌پرسم پس ماهی‌ها کجا هستند؟ 
صیادی که دیگران دایی‌خلیل صدایش می‌کنند و سنش بیشتر از دیگران است، جایی میانه دریا را نشان می‌دهد که فوج فوج ماهی‌خوار صف کشیده‌اند. می‌گوید: ماهی‌ها آنجا هستند. هر روز اگر یک تور پر ماهی داشتیم که دیگر از خدا چیزی نمی‌خواستیم، اما ماهی آن آخرهاست؛ بعضی‌هایشان سهم ماهی‌خوارها و بعضی‌ها سهم ما.
خنده‌ام می‌گیرد. ماهی‌خوارهای باهوش هم حالا طمع رنج صیادها را کرده‌اند، اما دایی‌خلیل می‌گوید که کمین ماهی‌خوارها خوب است و نشان می‌دهد ماهی توی تور گیر کرده است، شکر خدا!
کار تور به پایان نرسیده است که صیادان غیرمجاز هم از راه می‌رسند. تورهای سبک ریز را در دریا و پشت تور ماهی‌گیرها پهن می‌کنند و سوار قایق می‌شوند؛ خیلی آرام. شبیه همین ماهی‌خوارها که دور تور می‌چرخند. هر چه از تور بماند و ماهی‌های کوچک، نصیب صیادهای غیرمجاز خواهد شد؛ همان ماهی‌های کوچکی که قرار است بالغ شوند و بخشی از ذخیره دریای خزر بمانند.
ساعت از 4گذشته که کار به آخر می‌رسد. تور از دریا بیرون است. دایی‌خلیل می‌گوید که صید بدی نیست، آن هم برای روزهای اول. تور بیرون است، اما کار ماهی‌گیرها تمام نشده است. 
باید با ترتیب خاصی تور را جمع کنند. ماهی‌ها همه باید بار زده و روانه بازار شوند. صیادها تا آخر شب کار دارند و بعد برای استراحت می‌روند؛ فردا هم روز خداست و روز کار.

پیش‌بینی صید 12هزار تن ماهی 
صید در ساحل خزر هر سال از ۲۰مهر آغاز می‌شود و تا 15فروردین سال بعد ادامه دارد. در استان مازندران ۵۴شرکت تعاونی پره با ۴۳۰۰ماهیگیر، در گیلان ۴۹‌تعاونی پره با بیش از ۴هزار ماهیگیر و در گلستان ۲۸تعاونی با 1700ماهیگیر فعالیت می‌کنند. این اعداد، ارقام ثبت‌شده از سوی سازمان شیلات کشور و ادار‌ه‌های تابعه استانی است.
هرچند سازمان شیلات کشور آمار صیادان در 3استان شمالی را بیش از 10هزارنفر اعلام کرده است، اما مشاهده‌های خبرنگار همشهری و گفت‌و‌گو با صیادان نشان می‌دهد  که تعداد قابل توجهی از آنها طی 5سال اخیر شغل‌شان را رها کرده‌اند.
براساس آمار، 30درصد از کل شرکت‌های تعاونی هزینه و درآمد سربه سر یعنی سود صفردرصد دارند و این در شرایطی است که عمده صیادان خود، سهامدار این شرکت‌های بدون سود و زیان‌ده هستند.

ثبات صید
بنابر اعلام این سازمان، سال گذشته حدود 2300تن ماهی استخوانی از خزر صید شد که نسبت به سال پیش از آن کاهش 26درصدی را نشان می‌دهد؛ کاهشی که پیش‌بینی می‌شود امسال هم در صید خزر قابل رویت باشد.
با وجود این، مدیرکل دفتر صید و صیادی سازمان شیلات ایران تأکید می‌کند که میزان صید باثبات است و سال گذشته مجموع صید در شمال کشور 11هزار تن بود و امسال هم پیش‌بینی می‌شود این رقم بین 11تا 12هزار تن باشد.

بنزین ‌سهمیه‌ای
مختار آخوندی همچنین درباره برخی از گلایه‌های صیادها و تخصیص‌نیافتن بنزین سهمیه‌ای به همشهری می‌گوید: از سال گذشته تلاش کردیم برای کل ناوگان صیادی مجاز، بنزین یارانه‌ای اختصاص دهیم و تعاونی‌های صیادی پره هم از این موضوع مستثنا نیستند و بنزین را دریافت می‌کنند.
در آخرین جلسه‌ای هم که با شرکت پخش فراورده‌های نفتی داشتیم، این موضوع مطرح بود و از سال گذشته که پرداخت بنزین سهمیه‌ای ابلاغ شده تاکنون هیچ استانی گزارشی از مشکل به ما منعکس نکرده است.

تسهیلات بانکی 
وی همچنین درباره تسهیلات نوسازی تجهیزات هم توضیح می‌دهد: در این‌باره با بانک عامل یعنی بانک جهادکشاورزی توافق‌هایی داشته‌ایم و طبق این توافق صیادها از طریق صندوق توسعه سرمایه‌گذاری بخش کشاورزی، صندوق کارآفرینی امید برای دریافت تسهیلات به بانک معرفی می‌شوند. مشکلی برای پرداخت وجود ندارد و صیادها اگر با مشکلی مواجه هستند به اداره‌های شیلات استان خود مراجعه کنند.
آخوندی همچنین تأکید می‌کند که دستورالعمل کرونایی به همه استان‌ها ابلاغ شده و دستورالعمل در اختیار هیأت مدیره شرکت‌های تعاونی پره قرار گرفته و اگر کسی این دستورالعمل را رعایت نکند، اجازه صید ندارد.

رهاسازی 3میلیون بچه‌ماهی
مدیرکل دفتر صید و صیادی سازمان شیلات ایران در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه جامعه صیادی پره به دانش و آگاهی بالایی رسیده است، می‌گوید: صیادها قوانین را رعایت و حتی با هزینه خودشان در بازسازی ذخایر کمک می‌کنند.
 آخوندی با بیان اینکه صیادها سال گذشته36 میلیون بچه ماهی‌ با هزینه خودشان در دریا رهاسازی کردند، می‌افزاید: کار صید در تعاونی‌های پره ما هیچ وقت متوقف نشد و خوشبختانه در نوار ساحلی شمالی کمترین آمار کرونا و ابتلا و مشکل شغلی را در جامعه صیادی داشتیم.

در هر 3استان گیلان، مازندران و گلستان ماهی‌های کفال، سفید، انواع کپور و آزاد صید می‌شود که صید ماهی سفید معمولا مربوط به زمستان است.
 همچنین ماهی‌های کوچک کیلکا از ماهی‌های محبوب شمالی‌هاست که معمولا در فصل زمستان در هر 3استان صید می‌شود، اما اردک ماهی و کولی از ماهی‌هایی هستند که معمولا در سواحل گیلان صید می‌شوند. ماهی‌ای موسوم به تلاجی و ماهی صوف هم مدت‌ها بود از دریا صید نمی‌شد، مدتی است در صید سواحل خزر دیده می‌شود.