انتظار بی‌پایان خوزستان برای‌آب

نادره وائلی زاده- خبرنگار

تابستان گرم با فریاد العطش روستاهای خوزستان همراه شده است. شیب کرونا دوباره صعودی شده و تعدادی از شهرستان‌ها برای چندمین بار به‌دلیل هجوم توده هوای گرم و دمای بالاتر از 49درجه (در روز شنبه) تعطیل شدند. با این حال روزی نیست که صدای اعتراض بی‌آبی از چهار گوشه استان بلند نشود.

   تشنگی در بخش 10هزار نفری نیسان
در روزهای اخیر در میان بحران خشکیدگی تالاب هورالعظیم و رودخانه کرخه در غرب خوزستان، تصویر اهالی روستای زهیریه در بخش نیسان شهرستان هویزه که در کنار تاسیسات نفتی به‌دنبال تانکرهای آب شرکت‌های نفتی روانه شده‌اند، واکنش‌های بسیاری به‌دنبال داشت؛ زهیریه اما تنها روستای بی‌آب نیست.
بخش نیسان با 25روستا، حدود 10هزار نفر جمعیت دارد و رودخانه‌های کرخه و نیسان (از انشعابات کرخه) در منتهی‌الیه مصب هورالعظیم از این بخش می‌گذرند. بخشدار نیسان از توابع شهرستان هویزه با بیان اینکه از هفته گذشته آب آشامیدنی ۱۴روستای بخش نیسان و بخش مرکزی شهرستان هویزه به‌طور متناوب قطع می‌شود به همشهری می‌گوید: «به‌علت کم شدن آب رودخانه نیسان، 2تاسیسات آبرسانی از مدار خارج شده است. بنابراین مجبور شدیم روستاها را با 6تانکر آبرسانی کنیم. با رهاسازی مقداری آب از سد کرخه، 3-2 روزی آب به روستاها رسید، اما از روز چهارشنبه با کاهش دوباره آب رودخانه، آب روستاها مجددا قطع یا با افت فشار زیادی مواجه شده است.»  منصور سیلاوی با اشاره به خشکی رودخانه کرخه از 2‌ماه پیش توضیح می‌دهد: «کرخه منبع تامین آب آشامیدنی 12روستا و رود نیسان هم تامین‌کننده آب آشامیدنی حدود ۱۵ روستای بخش نیسان، ۲۵ روستای بخش مرکزی هویزه و تعدادی از روستاهای شهرستان دشت ‌آزادگان است.» او تصریح می‌کند: «برق روستاها هم مرتب قطع می‌شود اما با توجه به گرمای هوا و همه‌گیری کرونا، تحمل بی‌آبی دشوارتر است. اکنون دیگر همه مسئولان از بی‌آبی بخش نیسان مطلع هستند، اما مشکل هنوز حل نشده است. ما روزی 2بار با تانکر برای روستاها آب می‌فرستیم اما اغلب اهالی، دامدار هستند و این تانکرهای ارسالی کفاف آب دامداران روستاها را نمی‌دهد.»
روستاهای بزرگ بخش نیسان بعد از جنگ متروکه شدند و اهالی آن دیگر به خانه‌های خود بازنگشتند و حاشیه‌نشین اهواز شدند. سیلاوی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «بیش از 63شرکت نفتی در این بخش مستقر هستند اما به جز تعداد معدودی از شرکت‌ها، متأسفانه مابقی به مسئولیت اجتماعی خود در قبال منطقه و برای آبرسانی به روستاها کمکی نکرده‌اند.»

   همسایه تشنه سدها
شمال خوزستان هم با اینکه در محاصره سدهای بزرگ است، اما دست کمی از دیگر نقاط استان ندارد. بخش دهدز در شهرستان ایذه با 100روستا در فاصله 5کیلومتری در میان سدهای کارون 3و کارون 4قرار دارد؛ این بخش که همیشه با مشکل آب مواجه بوده، با آمدن خشکسالی اکنون در شرایط دشوارتری قرار دارد.
عضو شورای روستای قلعه سرد در بخش دهدز می‌گوید: «6روز است که مردم روستا بدون آب هستند و تانکر آبرسانی هر 6روز یک‌بار برای اهالی آب می‌آورد. مادری را سراغ دارم که 2روز است نتوانسته نوزاد خود را با آب تمیز کند و بشوید، معلوم است که این نوزاد بیمار می‌شود و  قارچ می‌زند.»
روستای قلعه سرد در کوهستان زاگرس در مرز خوزستان و چهارمحال قرار دارد که دارای 500خانوار است.
رشید کیانی می‌افزاید: «روستای ما لوله‌کشی آب دارد و پول آب هم می‌دهد. در ماه‌های فروردین و اردیبهشت مردم روستا 330میلیون تومان قبض آب پرداخت کرده‌اند، اما 330لیتر آب گیرشان نیامده است. این ظلم به مردم است که در میان میلیون‌ها مترمکعب آب سدها قرار داریم اما تشنه هستیم.»
کیانی با بیان اینکه مردم روستاهای دهد و  اغلب با دامداری و کشاورزی روزگار می‌گذرانند و با آمدن خشکسالی، از کشاورزی محروم شده‌اند، ادامه می‌دهد: «برای آشامیدن، آب می‌خریم. 2چشمه برای دام‌ها داشتیم که خشک شده‌اند، درحالی‌که در این روستا 10هزار راس دام سبک و سنگین داریم که حالا نمی‌دانیم آب‌شان را چگونه تامین کنیم.» اهالی دهدز حالا از وعده‌ها خسته شده‌اند. کیانی ادامه می‌دهد: «گوشمان از وعده‌ها پُر شده مخصوصا در زمان انتخابات؛ بعد می‌روند و پشت سرشان را هم نگاه نمی‌کنند.»

   عطش در غیزانیه
در مرکز خوزستان هم با وجود رودخانه کارون، وضع آب روستاها همین‌قدر آشفته است. بعد از ماجرای اعتراض اهالی بخش غیزانیه در شرق اهواز به بی‌آبی در تابستان 99، قرار بود مشکل آب روستاها حل شود اما هنوز تعداد زیادی از 80روستای این بخش یا بی‌آب هستند و یا روزی چند ساعت آب می‌گیرند.
خالد بالدی، دهیار روستای «أبو کبریه» در بخش غیزانیه می‌گوید: «آب این روستا همیشه قطع است. زیرا در انتهای خط آبرسانی هستیم و ماهی یک ساعت هم آب به ما نمی‌رسد. هر چه تلاش کردیم و به مسئولان بخشداری و آبفا گفتیم تاکنون خبری از آب نشده است؛ اگرچه بعد از سال‌ها برای روستا لوله‌گذاری کرده‌اند. چون قبلا برای روستا تانکرهای آب می‌فرستادند، اما بعد از لوله‌گذاری همین هم از ما دریغ شده است. قیمت هر تانکر آب 200هزار تومان است که اهالی پول جمع می‌کنند و هر چند گاه یک تانکر آب می‌خرند و مخازن خانه‌های خود را پُر می‌کنند.»
بخش غیزانیه قطب تاسیسات نفتی خوزستان است و بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی را در خود جای داده. روستای «أبو کبریه» 400خانوار جمعیت دارد و این روستا نیز مانند دیگران، شغل اصلی مردم دامداری و کشاورزی دیم است که با کاهش باران دیگر نمی‌توانند کشت کنند. بالدی می‌گوید: «هیچ‌کدام از اهالی روستا حقوق بگیر نیستند. مردم آبی برای کشاورزی ندارند و دام‌هایشان هم بی‌آب مانده‌اند.»

   ساحل شور کارون
سدسازی‌ها و طرح‌های انتقال آب دیگر رمقی برای رودخانه کارون نگذاشته‌اند. حالا روستاهای جنوب خوزستان در انتهای رود کارون هم از آب آشامیدنی محروم هستند. مسلم خزایی از اهالی روستای «أبو بریم» دهستان منیوحی در آبادان می‌گوید: «فشار آب خیلی کم است و همین آب هم آنقدر شور است که حتی برای دام‌ها قابل استفاده نیست. مجبوریم آب آشامیدنی را بخریم. برای دام‌ها هم باید ساعت 5صبح حوض‌ها را پر کنم؛ چون فقط در این ساعت اندک آبی در لوله‌ها می‌آید.»
دهستان منیوحی در بخش اروندکنار و ساحل اروندرود در جنوب خوزستان قرار دارد، جایی که رودخانه کارون به خلیج‌فارس می‌پیوندد. اروندکنار با بیش از یک میلیون نخل، یکی از مراکز تولید خرماست اما در دهه‌های گذشته به‌ویژه در تابستان به‌دلیل پیشروی  آب دریا و شور شدن رودخانه با مشکل مواجه می‌شود. خزایی می‌گوید: «از فروردین شوری آب به‌تدریج بیشتر شد و اواخر خرداد به حداکثر خود رسید، اکنون کمی شوری کاهش یافته اما فشار آب خیلی پایین است.» او ادامه می‌دهد: «آب اروندرود به قدری شور است که مجبور شدیم نهرهایی که به نخلستان‌ها آب می‌دهد را مسدود کنیم. به‌خاطر همین آب شور، امسال خرماها کیفیت ندارند و بزرگ نشده اند. ما مرزدار هستیم، ولی بدون آب مگر می‌توانیم اینجا بمانیم و زندگی کنیم؟ ما چیزی از مسئولان نمی‌خواهیم؛ حتی این گرانی‌ها را هم تحمل می‌کنیم و فقط آب می‌خواهیم.»

   وصله پینه برای حل مشکل آب
مشکل آب به‌ویژه در روستاهای خوزستان، از سال‌های گذشته تاکنون به قوت خود باقی است. صادق حقیقی‌پور، مدیرعامل آب ‌و فاضلاب سابق خوزستان، روستاهای دارای مشکل تامین و توزیع آب را حدود ۷۰۰ روستا اعلام کرده بود. محمدرضا کرمی‌نژاد، مدیرعامل جدید آبفای خوزستان اما می‌گوید: «اکنون به جز شهرهای دهدز و اندیکا مورد حادی در شهرهای استان نداریم. تعداد روستاهایی که مشکل آب دارند نیز کمتر شده؛ به‌طوری که از 2800روستایی که تحت پوشش آبفاست، 80تا 90روستا با تنش آبی مواجه هستند و مشکل مابقی روستاها با کارهای وصله پینه‌ای حل شده یا با تانکر آبرسانی می‌شوند.»
کرمی‌نژاد چهارشنبه در نخستین نشست خبری خود گفته بود که «امسال به‌دلیل کاهش بارندگی مشکلات بیشتری در زمینه آب داریم. آب رودخانه‌ها کم شده و آب زیرزمینی نیز کاهش یافته. کیفیت آب رودخانه‌ها نیز کمتر و میزان املاح و شوری آنها بیشتر شده است.»

   آب باریکه‌ها
کارشناسان، تأثیر سدسازی‌های بی‌رویه و طرح‌های انتقال آب از سرشاخه رودخانه‌های این استان را مهم‌تر از خشکسالی می‌دانند. چنان‌که مهدی قمشی، رئیس دانشکده علوم آب می‌گوید: «در کشورمان، هم به منابع سطحی و هم منابع زیرزمینی بیش از حد فشار آوردیم، در واقع ما با یک خشکی انسان‌ساز و دست‌ساز روبه‌رو هستیم؛ به این معنی که خودمان آنقدر مصرف آب را بالا برده‌ایم که به جز معدود سال‌های ترسالی، غالبا با خشکی مواجه هستیم. به‌طوری که حتی در یک سال نرمال نیز پایین دست با خشکی مواجه است. به همین دلیل موافق افزایش بار مصرفی روی آب‌های سطحی، چه در خود حوضه‌های آبی و چه به‌صورت انتقال آب بین حوضه‌ای نیستیم؛ زیرا باعث گسترش مشکلات زیست‌محیطی و بروز فجایع دیگری خواهد شد.»
او با بیان اینکه خوزستان به‌دلیل اینکه در پایین دست حوضه‌های آبی قرار دارد با خشکی بیشتری مواجه است، می‌افزاید: «بنابراین خوزستان است که باید مصارف آب خود را کم کند، نه استان‌های دیگر. زیرا آنها سهم خود را از بالادست برمی دارند و همه فشار خشکسالی در بخش‌های آشامیدنی، کشاورزی، صنعت، محیط‌زیست، کمی و کیفی به خوزستان در پایین‌دست وارد می‌شود. اخیرا تصاویری از یکی از طرح‌های انتقال آب از سرشاخه کارون در کوهرنگ 2منتشر شده که نشان می‌دهد به‌ دلیل کاهش آورد، هیچ‌گونه آبی از این سد به پایین دست هدایت نمی‌شود؛ بنابراین حقابه پایین دست داده نشده و اولویت با انتقال آب بوده است.»

5رودخانه دائمی خوزستان حالا آب باریکه‌های فصلی هستند که نه روستاهای تشنه، نه تالاب‌های خشک و نه زمین‌های کشاورزی را سیراب می‌کنند.

مکث
خاموشی در گرمای 50درجه
سیده‌زهرا عباسی- خبرنگار

 خوزستان حال و روز خوبی ندارد؛گرما به 50درجه می‌رسد، اما دماسنج‌های داخل خودرو دمای بالاتری را نشان می‌دهد. اوج گرما که می‌شود، برق هم می‌رود و کمی بعد، آب؛ اگر چیزی در لوله‌ها مانده باشد.

خاموشی اهواز در اوج گرما
گرچه مسئولان می‌گویند قطعی برق در خوزستان هم مانند سایر استان‌هاست، اما گرمای خرماپزان اهواز، خرمشهر و حمیدیه این چیزها سرش نمی‌شود؛ به‌ویژه آنکه اوضاع نابسامان آب آشامیدنی همه را وادار به داشتن پمپ‌ روی شبکه آبرسانی کرده و با هر قطعی برق، همان اندک آب هم قطع می‌شود. «ستار سواعدی»
فعال اجتماعی است؛ شهری که در 2هفته گذشته اوضاع خوبی نداشته و با وجود گرما و کرونا تقریبا هر روز چندساعت خاموشی را تجربه کرده است. سواعدی به همشهری‌می‌گوید: از 2هفته پیش  هر روز چند ساعت خاموشی داریم. حتی در همین خاموشی هم تبعیض صورت می‌گیرد و در اوج گرما و در ساعت‌های ظهر، مناطق حاشیه‌ای مثل کوی سیاحی، مندلی، علوی و... خاموش می‌شوند و مناطق بالای شهر ساعت‌های شب و خنکی. این فعال اجتماعی با بیان اینکه زمان خاموشی‌ها معمولا از 2تا 4ساعت است، می‌افزاید: 90درصد خانه‌ها پمپ آب دارند و با خاموشی، آب‌شان هم قطع می‌شود. قطعی‌ها خسارت زیادی هم به مردم زده است.«حسین» یکی از ساکنان مناطق حاشیه‌ای اهواز هم می‌گوید قطعی آب به مشکل خاموشی اضافه شده است و مردم هر روز از ساعت 2 در اوج گرما منتظر خاموشی هستند.

هیچ‌کس پاسخگوی اهالی حمیدیه نیست
هرچند خاموشی‌ها در اهواز بیشتر از سایر شهرهاست و روستاها هم معمولا خاموشی ندارند، اما حمیدیه و خرمشهر هم از خاموشی با برنامه و بی‌برنامه در امان نبوده‌اند.
«یاسین باوی» فعال اجتماعی حمیدیه شرایط این شهرستان همسایه را مانند اهواز توصیف می‌کند و به همشهری می‌گوید: ما اصلا در لوله‌هایمان آب آشامیدنی نداریم و همین اندک آب لوله‌ها هم با پمپ و برای شست‌و‌شو استفاده می‌شود و قابل برداشت است.
رودخانه‌ها هم خشک هستند، هورالعظیم آب ندارد و هیچ‌کس پاسخی به مشکلات مردم نمی‌دهد. باوی توضیح می‌دهد که قطعی‌ برق در حمیدیه 2-3ساعت بوده و هر روز در اوج گرماست و در این شرایط مردم از هر طرف خسارت می‌بینند: «2روز آب را برای هورالعظیم باز کردند، اما دوباره قطع شد. تالاب و رودخانه‌ها در حال نابودی است، اما هیچ‌کس به فکر نیست. تصور کنید در این گرما و بی‌آبی، برق هم برود.»

رتبه دوم مصرف بعد از تهران
قطعی برق در شهرهای مختلف خوزستان در حالی اتفاق می‌افتد که بنا بر اعلام مسئولان، این استان در رتبه دوم مصرف برق بعد از تهران قرار دارد و از سوی دیگر، به‌گفته محمدرضا یزدانی‌پور، مدیرعامل سد کرخه تولید انرژی این سد امسال ۵۶۳ هزار و ۹۵۷ مگاوات ساعات بوده که نسبت به سال گذشته یعنی یک میلیون و ۳۶۵هزار و ۴۴۶مگاوات ساعت، ۴۱/۳درصد کاهش داشته است. هم‌اکنون بار شبکه توزیع در خوزستان با یک میلیون و ۱۰۰هزار مشترک (به جز ۶۰۰هزار مشترک شرکت توزیع نیروی برق اهواز) 4400مگاوات است درحالی‌که بار شبکه تهران بزرگ با 4میلیون مشترک، 4300مگاوات و ۸۰درصد این برق مربوط به بخش خانگی است. بعد از اعتراض‌های گسترده اهالی نسبت به قطعی برق، علی خدری، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق خوزستان اعلام کرد که با تصمیم وزارت نیرو میزان برق صنایع سیمان و فولاد تا 3هفته آینده به ۱۰درصد کاهش یافته است که با این تصمیم برق مورد نیاز خانگی مردم در استان خوزستان تامین و از روز چهارشنبه در هیچ‌یک از شهرهای استان قطع برق برنامه‌ریزی شده به‌وجود نیامده است. سخنگوی شرکت توزیع برق اهواز هم خاموشی‌ها را مانند سایر شهرها در بقیه مناطق کشور می‌داند و به همشهری می‌گوید: خاموشی‌های با برنامه اهواز سوای مناطق دیگر نیست و با اعلام مرکز انجام شده است. هرچند حتی خاموشی‌های ما نسبت به برخی مناطق بسیار کمتر بود و مثلا اگر در تهران در روز چندبار قطعی اتفاق می‌افتاد، ما یک‌بار قطعی داشتیم. علیرضا شکرخدایی توضیح می‌دهد: نخستین‌بار نیست که در فصل تابستان با چنین مشکلی مواجه می‌شویم و به‌دلیل تجربه‌ سال‌های قبل توانستیم مدیریت بهتری روی بار شبکه داشته باشیم و صنایع و کشاورزی و بخش اداری و تجاری همکاری خوبی برای ذخیره انرژی با ما داشتند. با این حال، به‌دلیل گرما و بار بالای مصرف روی شبکه برق هر سال حوادث ناخواسته بسیاری را شاهد هستیم که موجب خاموشی‌های بی‌برنامه می‌شود.او با بیان اینکه از 1تیر تا 15تیر 170مورد حادثه ناخواسته در اثر افزایش مصرف و گرما روی شبکه فشار متوسط، 768مورد حادثه روی شبکه فشار ضعیف و 1322مورد حادثه در جعبه کنتور مشترکان رخ داده است، ادامه می‌دهد: با همه این حوادث با همکاری مردم، صنایع، کشاورزی، بخش تجاری و اداری 400مگاوات ذخیره انرژی داشتیم که از حجم خاموشی‌‌ها کم شد. همچنین در این مدت بیش از 2800مورد کشف ماینر داشتیم. هر ماینر 5/2مگاوات معادل یک کولر 24هزار مصرف انرژی دارد. در حالی مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق خوزستان از صفر‌شدن قطعی برق در بخش خانگی از روز چهارشنبه‌ (16تیر) می‌گوید که شرکت توزیع نیروی برق اهواز روزهای گذشته هم جدول خاموشی‌های احتمالی در این شهر را اعلام کرد و بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد به جز روز پنجشنبه در همه روزهای دو سه هفته گذشته شاهد خاموشی‌های چند‌ساعته در مرکز استان بوده‌ایم.