فصل زرد طلای سرخ

مریم سرخوش- خبر‌نگار

کشاورزان خراسان رضوی خام‌فروشی، قیمت پایین محصول، افزایش بدون نظارت اراضی زیرکشت، خرید ارزان از دیگر استان‌ها، گرانی نهاده‌ها، رشد چند‌برابری هزینه‌های کارگری و افزایش هزینه‌ها به‌دلیل کرونا را از مهم‌ترین دلایل بروز مشکلات در تولید این محصول می‌دانند. آنها معتقدند خرید تضمینی هم چاره کار نیست زیرا دریافت پول ماه‌ها پس از فروش محصول، دردی را دوا نمی‌کند. همین دلایل هم باعث شد اتفاقی که برای سیب آذربایجان‌غربی و گوجه‌فرنگی خوزستان رخ داد، تکرار شود. در تایباد برخی از زعفران‌کاران در میانه فصل برداشت با تراکتور به جان مزارع‌ افتادند و دسترنج خود را دفن کردند تا به قول خودشان سودی که اکنون به صفر رسیده را هم نداشته باشند. در تربت حیدریه هم برخی کشاورزان در اقدامی مشابه به‌دلیل به‌صرفه‌نبودن برداشت زعفران، گوسفندان را در مزارع زعفران رها کردند تا دسترنج‌شان به جای حضور در بازار‌های جهانی، خوراک دام‌ها شود.

خرید تضمینی، حلال مشکلات نیست 
یکی از کشاورزان تایبادی از نصف‌شدن قیمت گل زعفران نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد و می‌گوید: دستمزد پاک‌کردن یک کیلوگرم گل زعفران توسط کارگران نزدیک به 30هزار تومان است اما محصول ما را کمتر از این می‌خرند. در اوج فروش قیمت از 30 تا 60هزار تومان متغیر بود که نه‌تنها سودی ندارد، بلکه باید از جیب‌مان هم برای جبران هزینه‌ها پرداخت کنیم. آن هم درحالی‌که سال گذشته گل زعفران را بیش از 60هزار تومان می‌خریدند. خرید تضمیمی هم راه‌حل نیست زیرا یک‌سال طول می‌کشد تا پول‌مان را آن‌هم اقساطی دریافت کنیم. در این شرایط برداشت‌نکردن زعفران به‌صرفه‌تر است. در آذربایجان شرقی اما کشاورزان مرندی از سطح زیرکشت و تولیدشان راضی‌اند و شرایط اقلیمی باعث افزایش کشت در مزارع آنها شده است. 
در چهارمحال و بختیاری هم زعفران 15درصد افزایش برداشت داشته و محصول تولیدی‌شان را برای بسته‌بندی به کارخانه‌های خراسان رضوی صادر کرده‌اند. در اصفهان که به رتبه چهارم تولید محصول زعفران پس از خراسان رضوی، شمالی و جنوبی رسیده هم حال و روز زعفران‌کاران خوب بود و افزایش سطح زیرکشت، جهادکشاورزی اصفهان را مشتاق به ایجاد برند زعفران استان کرده است. در خوزستان نیز پس از 7سال سطح زیرکشت زعفران تنها در یکی از شهرهای این استان به 12هکتار رسید و 120کیلوگرم زعفران برداشت شد.

سیاست اشتباه در افزایش کشت زعفران
مسئول واحد زعفران سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی درباره انتقادات کشاورزان مبنی بر خرید محصول دیگر استان‌ها به قیمت پایین‌تر از سوی کارخانه‌های استان به همشهری می‌گوید: از حدود 120هزار هکتار سطح زیر‌کشت زعفران در کشور حدود 7هزار یا نهایت 9هزار هکتار برای مناطقی غیر از خراسانات است. این مقدار خرید محصول زعفران در دیگر استان‌های کشور چندان مورد توجه نیست، زیرا استان‌های دیگر هنوز تولید چندانی ندارند که شرایط رقابتی با خراسان رضوی داشته باشند، اما باعث شکستن نرخ خرید زعفران شده است. رامین اسمی درباره تخریب عمدی بخشی از مزارع زعفران استان بیان می‌کند: امسال به‌دلیل نبود حمایت به‌صورت موردی و البته تعداد کم شاهد از بین رفتن عمدی محصولات کشاورزی بودیم اما این مسئله عمومیت نداشت. این را قبول داریم که به‌دلیل هزینه‌های بالا، تولید برای کشاورزان صرف نمی‌کند اما کشاورزانی هم هستند که به توصیه ما نسبت به عدم‌توسعه کشت بی‌توجهی کردند و به‌دلیل کمبود کارگر برای برداشت زعفران با مشکلاتی مواجه شدند. از سوی دیگر امسال سیاست‌های خرید و فروش زعفران از تجار ایرانی تغییر کرد و با کاهش قیمت مواجه شد.
اسمی ادامه می‌دهد: براساس اعلام فعالان حوزه صادرات، قیمت هر کیلوگرم زعفران از 1200تا 1500دلار به 400تا 500دلار کاهش یافته و خریداران خارجی زعفران ایران را با توجه به کاهش ارزش پول ما خریداری می‌کنند. این مسئول افزایش بی‌رویه کشت زعفران در کشور بدون توجه به کیفیت را سیاستی غلط عنوان می‌کند و می‌گوید: با توجه به سود‌آوری زعفران در دهه‌های قبل، هر سال کشاورزان بیشتری به سمت کشت این محصول می‌آیند و ورود کشاورزانی که با فوت و فن تولید زعفران آشنایی ندارند، موجب کاهش کمی و کیفی زعفران و افزایش قیمت تمام‌شده می‌شود. متأسفانه یک ذهنیتی هم وجود دارد که زعفران محصول کم‌آب‌دوست است و در هر منطقه‌ای بدون درنظر‌گرفتن کیفیت خاک، اقدام به کشت می‌شود درحالی‌که کارایی مصرف آب در زعفران بالاست و حتما به بارش‌های زمستانی نیاز دارد. 
وی ‌می‌گوید: نبود اطلاعات کافی از یک‌سو و ورود کشاورزان نابلد از سوی دیگر باعث نصف‌شدن میزان عملکرد محصول در هکتار می‌شود. سیاست جهادکشاورزی استان هم افزایش سطح زیرکشت زعفران نیست، بلکه با استفاده از کشاورزی علمی و نوین می‌خواهیم به افزایش کیفی محصول برسیم تا بتوانیم محصول مشتری‌پسندی را به بازار‌های جهانی عرضه کنیم. وی بر لزوم ایجاد زنجیره ارزش زعفران از مزرعه تا سفره تأکید و عنوان می‌کند: تولید‌کننده، فرآوری‌کننده و صادرکننده باید در این زنجیره حمایت شوند و با هدف جلوگیری از خام‌فروشی، اقدامات جدی‌تری در تغییر کاربری زعفران از ادویه به صنایع آرایشی، بهداشتی و دارویی صورت بگیرد. ما اگر در حوزه کشت زعفران در برابر افغانستان، چین و مراکش بازار را خالی کنیم، رقابت مطلق را از دست می‌دهیم. به همین دلیل است که استفاده از زعفران در کشور ما باید با تغییرات جدی مواجه شود. نمونه آن هم داروی ضد‌آلزایمر علوم پزشکی خراسان رضوی با ماده مؤثره زعفران است، اما نیاز داریم که بخش خصوصی به این حوزه وارد شود تا اینگونه تولیدات دارویی توجیه اقتصادی داشته باشد.

به نام ایران، به کام افغانستان 
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران اما مشکلات را به شرایط دیگری هم مرتبط می‌داند و می‌گوید: با وجود صادرات قانونی ۴۹ تن زعفران از مبادی قانونی به افغانستان، مدتی است که قاچاق زعفران به کشور همسایه هم باب شده. دلیل آن هم محدودیت‌ها و تحریم‌هایی است که اجازه صادرات زعفران را به ما نمی‌دهد و تجار افغانستان با خرید فله‌ای زعفران از ایران، آنها را به سایر کشورها صادر می‌کنند که ارزآوری زیادی برای آنها دارد. غلامرضا میری با بیان اینکه طبق آمار وزارت جهادکشاورزی، ایران سال گذشته 500تن زعفران تولید کرده که از این میزان یک‌دهم سهم افغانستان است، می‌افزاید: از سوی دیگر هندوستان و چین تعرفه ترجیحی برای کالاهای صادراتی افغانستان وضع کرده‌اند. یعنی چنانچه یک تاجر افغانستانی زعفران ایرانی را به چین و هند صادر کند، دیگر نیازی نیست که هزینه و عوارضی پرداخت کند؛ اما اگر یک تاجر ایرانی بخواهد زعفران را به این دو کشور صادر کند، باید عوارض 38درصدی بپردازد. 
این مسئول تأکید می‌کند: فعالان حوزه زعفران ایران در حال از دست دادن میزان ارزش افزوده و اشتغال‌زایی هستند. مسئولان کشوری باید برای جلوگیری از بیکاری کشاورزان، قدمی بردارند. حداقل‌ اقدام این است که با 2کشور چین و هند مذاکراتی صورت بگیرد تا برای کالاهای ایرانی هم تعرفه ترجیحی اعمال کنند. به گفته میری، از ابتدای سال‌جاری تا پایان آبان صادرات زعفران نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته 20درصد رشد داشته است.
  برداشت زعفران به پایان رسیده اما در خراسان رضوی به‌عنوان زعفرانی‌ترین استان، مشکلات و دغدغه‌های زعفران‌کاران همچنان به قوت خود باقی ا‌ست و چه‌بسا با ادامه این روند و نبود مدیریت صحیح بازار، میزان تولید در سال آینده هم کاهشی باشد. از سوی دیگر تجار ایرانی هم بعد از 50سال تلاش در صنعت زعفران حالا به تماشای از دست دادن بازارهای منطقه‌ای و جهانی نشسته‌اند و افغانستان با افزایش سطح زیرکشت و خرید فله‌ای زعفران ایران، این محصول را به نام خودش به سایر کشورها صادر می‌کند تا فعالان این حوزه را از هر سو با مشکلات عدیده‌ای مواجه کند.

زعفران را از ادویه‌جات جدا کنید
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی از افزایش سطح زیرکشت در استان خبر می‌دهد و به همشهری می‌گوید: در چند سال اخیر سطح زیرکشت استان از 63هزار هکتار به 91هزار هکتار رسیده و این توسعه بیش از حد، آسیب‌زاست و موجب تضعیف جایگاه زعفران خراسان رضوی می‌شود. غلامحسین ساربان می‌افزاید: زعفران کالای صادراتی است اما بازار مطالعه‌شده ندارد و نباید سطح زیرکشت آن به این سرعت رشد داشته باشد؛ چرا‌که در فصل برداشت موجب افزایش تولید و کاهش قیمت‌ها می‌شود. ساربان بهترین اتفاق در حوزه زعفران را حرکت به سمت مسائل فارماکولوژیکی زعفران و کاربرد آن در صنعت داروسازی و صنایع آرایشی و بهداشتی کشور عنوان می‌کند و می‌گوید: زعفران در کشور ما تنها در سبد ادویه خانوارها جای دارد و پیاز آن هم تنها به تولید گل زعفران ختم می‌شود. ما به‌دنبال پیدا‌کردن کاربردهای دیگر پیاز زعفران هستیم و باید نگاه انحصاری به توسعه این محصول تنها برای تولید زعفران حذف شود.