شوخی با تاریخ در سریال کبیر

 آرش نهاوندی _ روزنامه نگار

سریال «کبیر» در 10 قسمت ساخته شده است. نخستین فصل این سریال در 15 می 2020 (26 اردیبهشت 99) در شبکه اینترنتی هولو انتشار یافته است. کمتر از یک سال از پایان سریال «کاترین کبیر» ساخته HBO، که در آن به دوران اواخر زندگی کاترین امپراتریس روسیه پرداخته شده، گذشته و دوباره سریالی با موضوع زندگی این ملکه جنجالی روسیه سر و صدا و غوغا به پا کرده است. مجموعه کبیر برخلاف سریال کاترین کبیر به دوران جوانی و سال‌های اول سلطنت این ملکه مشهور روسیه در سده هجدهم می‌پردازد. سریال کبیر یک مجموعه جدید کمدی ساخت شبکه هولو است که ال فانینگ و نیکلاس هولت در آن ایفای نقش می‌کنند. زندگی ملکه کاترین کبیر امپراتریس روسیه در قرن هجدهم در این سریال به صورت روایتی طنزآمیز و داستانی به تصویر کشیده شده است. خالق سریال کبیر تونی مک نامارا است که پیش‌تر به خاطر نگارش فیلمنامه فیلم «سوگلی» نامزد دریافت جایزه اسکار نیز شده بود. در سریال کبیر به زندگی داستان کاترین کبیر در سال‌های اول سلطنت و برکنار کردن پتر سوم (با نقش‌آفرینی نیکلاس هولت) همسرش که شخصیتی مردمی نداشت، پرداخته شده است. درحالی‌که به نظر می‌رسد سریال کبیر با استناد به وقایع دقیق تاریخی ساخته شده، اما در واقع این سریال بیشتر یک کمدی سیاه است تا یک سریال دقیق زندگینامه‌ای. این سریال با اقتباس از نمایشنامه‌ای که تونی مک نامارا آن را در سال 2008 درباره زندگی کاترین بزرگ نوشته بود، ساخته شده است. نمایش کبیر برای نخستین بار در سالن کمپانی تئاتر سیدنی به نمایش در آمده بود. مک نامارا در این‌باره می‌گوید: کبیر در واقع قرار بود نمایشنامه و فیلمنامه باشد. من همواره بر این باور بودم که نمایشنامه کبیر می‌تواند مبنای ساخت یک فیلم بزرگ درباره زندگی کاترین بزرگ باشد. با این حال می‌خواستم آن را به ‌عنوان داستانی طولانی روایت کنم. سریال کبیر در ابتدا قرار بود در 6 فصل ساخته شود. سازندگان این سریال قصد داشتند چهره‌های مهم زندگی کاترین را در فصل‌های بعدی سریال معرفی کنند و تا حد امکان به داستان‌های آنها نیز در قالب این سریال بپردازند. اما بر اثر شیوع ویروس کرونا زمان ساخت فصل بعدی سریال کبیر نامشخص است. این سریال برخلاف تصور در روسیه فیلمبرداری نشده و اصلی‌ترین لوکیشن‌های فیلمبرداری این سریال در شهرهای یورک، لیسسترشر، لینکلن شر و کنت در بریتانیا واقع شده‌اند. بخش‌هایی از این سریال هم در شهر کاسرتای ایتالیا که کاخ بزرگی در آن به همراه باغ‌هایی زیبا قرار دارد، فیلمبرداری شده است. در بیشتر منابع خبری این سریال با فیلم سوگلی که نگارش فیلمنامه آن را نیز تونی مک نامارا عهده‌دار بوده مقایسه شده و در بسیاری از منابع فیلم سوگلی خوش‌ساخت‌تر از سریال کبیر ارزیابی شده است. فیلم سوگلی به اتفاقات دربار انگلیس در دوره زمامداری ملکه «آن» در سال‌های ابتدایی قرن هجدهم می‌پردازد.

داستان کبیر
سریال کبیر کمدی هجوآمیزی است درباره ظهور و بروز شخصیتی به نام کاترین کبیر در تاریخ روسیه. این سریال داستان زندگی کاترین است از زمانی که یک دختر اشرافی آلمانی بیرون از دایره خانواده سلطنتی روسیه بوده تا تبدیل شدنش به ملکه روسیه. طولانی‌ترین دوره سلطنت در میان زنان در تاریخ روسیه نیز به کاترین کبیر تعلق دارد. این سریال در واقع داستان کاترین را در قالب یک روایت داستانی به تصویر کشیده است. روایتی بامزه و سرگرم‌کننده و از نظر تاریخی نه چندان دقیق و مستند. کاترین سریال کبیر دختری است جوان و ایدئالیست و رمانتیک، که برای ازدواج با امپراتور پتر سوم وارد روسیه می‌شود. او که امیدوار است رویاهای عاشقانه‌اش با این ازدواج تعبیر شود، با شناخت همسرش و دیدن واقعیات جامعه روسیه خیلی زود ناامید می‌شود. در سریال اینطور نشان داده می‌شود که کاترین در ابتدای ورود به روسیه تلاش می‌کند ایده ‌برابری که در عصر روشنگری بسیار به آن دامن زده می‌شد را در روسیه پیاده کند. او حتی تلاش داشته که برای زنان نیز حقوقی برابر اعطا شود و به آنان نیز خواندن و نوشتن یاد داده شود. اما او خود را در کنار همسری بی‌رحم می‌یابد که گاه و بیگاه مردم خود را با گلوله‌های تفنگ بر سر جای خود می‌نشاند. در سریال برخلاف واقعیت تاریخی دوران زمامداری پتر سوم بیش از 6‌ماه به طول می‌انجامد.  کاترین اما به‌زودی در می‌یابد که وارد دنیایی خطرناک، پر از شخصیت‌های فاسد و عقب‌مانده شده (دربار روسیه) و باید راهی برای برون‌رفت از وضعیت کشوری که به طور مشترک با همسرش حکمرانی آن را در دست گرفته، پیدا کند. مطابق با آنچه در سریال روایت می‌شود تنها کاری که او باید بکند این است که همسرش را بکشد، کلیسا را سرکوب، در کار ارتش مداخله و دادگاه‌ها را احیا کند. در سریال کبیر روایت خیلی مدرنی از گذشته‌ای تاریخی ارائه شده، گذشته‌ای که نقش‌های متعدد کاترین در مقام یک عاشق، یک آموزگار، یک حکمران، دوست و مبارز را در بر می‌گیرد. مک نامارا که پیش‌تر نیز نمایشنامه کبیر را نگاشته بود (نمایشنامه‌ای که در سال2008 برای نخستین بار روی صحنه رفته بود) درباره موانعی که سر راه کاترین در زمان رسیدن به روسیه قرار می‌گیرد، می‌گوید: پرسشی که در ذهن معاصران ما درباره وضعیت کاترین پس از دیدن این سریال امکان دارد شکل بگیرد، چیست؟ شاید برای یک فرد معاصر این موضوع آنقدر اهمیت نداشته باشد که کاترین در حال رسیدن به تاج و تخت یک امپراتوری بود، بلکه شاید موضوعی که در اذهان معاصر بیشتر اهمیت داشته باشد این است که برای یک دختر بیست‌ساله تحمل یک ازدواج نامناسب چقدر دشوار است، به‌خصوص اگر نتواند طلاق بگیرد؟ از این‌رو شاید اقدامات بعدی کاترین برای هم‌عصران ما توجیه‌پذیر‌تر باشد.

نقد کبیر
اگر چه برخی منتقدان سریال کبیر را سریالی طنزآمیز ارزیابی کرده‌اند که موضوعات پوچی در آن مطرح می‌شود و معتقدند که 10 قسمت برای سریالی که موضوعات بی‌اهمیت در آن مطرح شده زیاد است، از 57 منتقدی که در سایت روتن تومیتوز درباره سریال کبیر نظر داده‌‌اند، 84 درصدشان به این سریال نظر مثبت داشته‌اند. منتقدان مراجعه‌کننده به سایت روتن تومیتوز در مجموع درباره این سریال نظر مثبتی داشته‌اند و به این مسئله اشاره کرده‌اند که اگر چه سریال کبیر هم‌تراز با نام بزرگ خود نیست،اما بازی‌های خوب ال فانینگ و نیکلاس هولت و جنبه‌های طنزآمیز سریال باعث شده از دیدن آن لذت بیریم. البته آرای مثبت سایت روتن تومیتوز مانع  از آن نیست که بسیاری از منتقدان از این سریال از نظر وفاداری به واقعیت‌های تاریخی انتقاد نکنند. برخی معتقدند که تاریخ برای پیشبرد روایت داستانی جذاب در سریال کبیر تحریف شده است. با این حال سریال کبیر در متاکریتیک نیز با استناد به‌نظر 25منتقد 77 امتیاز از 100 امتیاز کسب کرده که در مجموع امتیاز مثبتی محسوب می‌شود. اغلب نقدهای این سریال در سایت متاکریتیک نیز مثبت بوده است.

سریالی تاریخی یا غیرتاریخی؟
هیلد هوگنبون یک مورخ دانشگاه ایالتی آریزونا که کتاب خاطرات کاترین را ترجمه کرده است، درباره اینکه آیا وقایع تاریخی این سریال منطبق بر واقعیات است و اینکه آیا سریال کبیر از نظر تاریخی سریالی غیرمستند است، می‌گوید: می‌توان گفت در این سریال وقایع چندان به‌طور دقیق منطبق با تاریخ به تصویر کشیده نشده است. کاترین واقعی زمانی با پتر سوم ازدواج کرد که همچنان عمه پتر ملکه روسیه بود و پتر هنوز امپراتور نشده بود. درحالی‌که در سریال کبیر، پتر از همان بدو ورود کاترین به روسیه امپراتور است. پتر نیز تنها 6‌ماه پیش از کودتای کاترین علیه وی زمامدار روسیه بود. درحالی‌که دوران زمامداری پتر سوم در سریال بیش از 6‌ ماه نشان داده شده، پتر همچنین مردی جذاب نبود و در زنان علاقه‌ای نسبت به خود برنمی‌انگیخت. درحالی‌که نیکلاس هولت که ایفای نقش پتر در این سریال را عهده‌دار است، فردی است بسیار جذاب و سرزنده.
در پاسخ به سؤالی با این مضمون که آیا سریال کبیر بر مبنای واقعیت تاریخی است، باید گفت که هم بله و هم خیر. کاترین بزرگ طولانی‌ترین دوره زمامداری در میان ملکه‌های زن روسیه را داشت. او همسرش را در پی یک کودتا سرنگون کرد. سیاست‌های پیشروانه و باورهای کاترین کبیر در این سریال همچنین تا حدود زیادی درست به تصویر کشیده شده‌اند. با این حال در این سریال ترتیب وقوع وقایع از نظر زمانی درست نیست و خیلی از شخصیت‌های این سریال و بخش‌هایی از داستان واقعی نیستند.

تونی مک نامارا، کارگردان و فیلمنامه‌نویس

مک نامارا فیلمنامه‌نویس استرالیایی است که هم برای سینما و هم برای تلویزیون فیلمنامه می‌نویسد. او بیشتر به‌دلیل نگارش سناریوی سریال «دکتر دکتر» و فیلمنامه سوگلی شناخته شده است. اخیرا ساخت سریال کبیر نیز برای او شهرتی دو چندان به همراه آورده است. او برای نگارش فیلمنامه سوگلی نامزد دریافت جایزه اسکار در رشته بهترین فیلمنامه غیراقتباسی شده بود.

بازیگران
از نکات جالب سریال آمریکایی کبیر، آمریکایی نبودن کارگردان و اغلب بازیگران آن است. تونی مک نامارا نویسنده و کارگردان این سریال دارای ملیت استرالیایی است و جز ال فانینگ بازیگر نقش اول این سریال که آمریکایی است، اغلب بازیگران بریتانیایی در نقش‌ شخصیت‌های اصلی این سریال نقش‌آفرینی می‌کنند.


ال فانینگ: بازیگر آمریکایی و خواهر کوچک‌تر داکوتا فانینگ دیگر بازیگر سینماست. او برای نخستین بار در فیلم «من سام هستم» (2001) به‌عنوان یک بازیگر کودک ظاهر شد. او سپس در فیلم‌های «بابل» (2006) و «فوئبه در سرزمین عجایب» (2008) ظاهر شد. ال فانینگ اخیرا در سریال کبیر در نقش کاترین بزرگ ملکه روسیه بازی کرده است.


نیکلاس هولت: بازیگر بریتانیایی است که بیشتر در فیلم‌های مستقل در صنعت سینمای آمریکا و انگلیس بازی می‌کند. او همچنین در فیلم‌هایی که با بودجه کلان تولید می‌شوند، اغلب به‌عنوان بازیگر نقش مکمل مرد ظاهر می‌شود. هولت با نقش‌آفرینی در فیلم «یک مرد مجرد »(2009) جایزه ستاره در حال ظهور بفتا را از آن خود کرد. او اخیرا در سریال کبیر در نقش پتر سوم همسر کاترین بزرگ ظاهر شده است.


ساشا داوان: بازیگر تئاتر، سینما و دوبلور بریتانیایی است. او در نمایش پسران تاریخ و اقتباس سینمایی آن در سال 2006 خوش درخشیده است. ساشا داوان اخیرا در نقش شاهزاده گریگوری اولوف از نزدیکان کاترین بزرگ، در سریال کبیر ظاهر شده است.


فوئبه فاکس سولر: از بازیگران تئاتر اهل بریتانیاست که در نقش ماریان در سریال کبیر ظاهر شده است. او بیشتر به‌عنوان بازیگر تئاتر شناخته شده است. او همچنین در سریال تلویزیونی «سوئیچ» بازی کرده که به داستان جادوگرانی که در یک شهر زندگی می‌کنند می‌پردازد. او در سریال «تفنگداران» نیز در نقش دوشس ساووی بازی کرده است.


گویلیم لی: بازیگر بریتانیایی است که بیشتر به خاطر بازی خود در فیلم‌های «گردشگر» (2010)، «ترانه‌ای برای جنی» (2015)، «جیمز تاون» (2017) شناخته شده است. او در سریال کبیر در نقش گریگور دیموف 
بازی می‌کند.

دقت تاریخی یا اهمیت دیالوگ؟
اما برای مک نامارا همواره شخصیت‌پردازی و لحن ادای دیالوگ‌ها و نحوه بازی مهم‌تر از دقت تاریخی بوده و دقت تاریخی از نظر مک نامارا در مرحله آخر قرار می‌گیرد. مک نامارا می‌گوید: ما اول بخش‌های مختلف داستان را کنار هم قرار می‌دهیم و سپس از خود می‌پرسیم در واقعیت چه اتفاقی افتاده است؟ بعد ما به تاریخ رجوع می‌کنیم و مقدار کمی تحقیقات تاریخی انجام می‌دهیم. مک نامارا در این‌باره توضیح می‌دهد: نویسندگان و محققان بخش‌های جالبی از تاریخ گذشته تاریخی را که شاید برای عامه مردم جذاب باشد، برایمان روی تخته می‌نویسند و آنچه ما برای سریال مناسب بدانیم از این بخش‌ها انتخاب می‌کنیم. مک نامارا در پاسخ به پرسش خبرنگار نیویورک تایمز مبنی بر اینکه اگر شما قرار است تا این حد واقعیت‌های تاریخی را برای به‌دست آوردن یک روایت داستانی مناسب برای سریال خود تحریف کنید، چه لزومی دارد درباره یک دوره تاریخی سریال بسازید، می‌گوید: به‌خاطر اینکه عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم، دوران پیچیده و گیج کننده‌ای است. کار کردن روی تاریخ یک دوره به‌خاطر این خوب است که هر دوره تاریخی موارد زیادی برای گفتن و داستان‌سرایی دارد و هر دوره تاریخی برای تحقیق روی ایده‌ها و زندگی و نگاه مردم آن دوره خیلی مناسب است. مک نامارا درباره میراث کاترین کبیر می‌گوید: او حکمران بسیار قدرتمندی بود که ایده‌های روشنگری را در سراسر اروپا گسترش داد. اما در جوامع امروزی شاید بیشتر او به خاطر برخی از رفتارهای غیراخلاقی که از خود بروز می‌داد، شهرت داشته باشد. البته در قرن هجدهم اغلب متهم کردن افراد به انجام رفتارهای غیراخلاقی یک تاکتیک سیاسی بوده برای بی‌اعتبار کردن یک چهره بسیار قدرتمند. اگر چه مک نامارا چندان درمورد پیاده کردن جزئیات وقایع تاریخی رخ داده در این دوره، در سریال کبیر سختگیری زیادی نمی‌کرد، اما بر عکس نسبت به فیلمنامه خود حساسیت بالایی داشت. در یکی از مراحل فیلمبرداری نیکلاس هولت می‌خواست یکی از خطوط دیالوگ خود را تغییر دهد، اما مک نامارا به‌سرعت خود را به محل فیلمبرداری رساند، تا لحن کمدی فیلمنامه‌اش کمترین تغییری نکند و دیالوگ همانگونه که نوشته شده بود، توسط بازیگر ادا شود. مک نامارا در این‌باره می‌گوید: شاید درباره فیلمنامه بیش از آنچه باید از خود حساسیت نشان می‌دهم.

دیگر بازیگران کبیر
علاوه بر ال فانینگ و نیکلاس هولت، فوئبه فاکس، آدام گادلی، گویلیم لی، چاریتی ویکفیلد، داگلاس هودج، شاشا داوان، سباستیان د سوزا، بابیا قاداموسی و بلیندا بروملیو (همسر تونی مک نامارا) نیز در این سریال بازی می‌کنند. ال فانینگ علاوه بر بازی در نقش کاترین کبیر، تهیه‌کننده اجرایی سریال کبیر است. تونی مک نامارا هم کارگردانی و نگارش فیلمنامه این سریال را عهده‌دار بوده است.