حمل‌ونقل عمومی مسئله اول تهران

علی نوذرپور _ شهردار منطقه 22

شاید اغراق نباشد بیش از 3دهه است که حمل‌ونقل عمومی شهری در صدر برنامه‌های میان‌مدت توسعه کشور قرار گرفته است و همچنین در بودجه‌های مصوب کشور از برنامه پنج‌ساله اول که ماده‌ای اختصاصی تحت عنوان الگوی مصرف حمل‌ونقل، داشت و تا برنامه‌های اخیر.
همواره هم عنوان می‌شد سهم حمل‌ونقل عمومی شهری می‌باید به 75درصد سهم سفرهای درون شهری برسد که این هدف‌گذاری فارغ از سطح و جمعیت شهری بود. به‌عبارتی بین تهران و سایر کلانشهرها با شهرهای بزرگ، متوسط و کوچک تفاوتی گذاشته نمی‌شد که قاعدتا می‌باید این تفاوت دیده می‌شد.
با وجود گذشت عمر بیش از 5 برنامه توسعه کشور و هدف‌گذاری یادشده در برنامه‌های توسعه میان‌مدت کشور و بودجه‌های سنواتی، وضعیت حمل‌ونقل عمومی شهرها حال خوشی ندارد. شهر تهران به‌عنوان شهر اول و پایتخت کشور با تسامح، نسبت به ناوگان تاکسیرانی شهری به‌عنوان مد حمل‌ونقل عمومی، سهم حمل‌ونقل عمومی آن به کمتر از 50 درصد می‌رسد. 10درصد به مترو، 16درصد به اتوبوسرانی و 23درصد به تاکسیرانی اختصاص دارد.
این در حالی است که بخش قابل توجهی از ناوگان اتوبوسرانی شهری به سن فرسودگی رسیده است. به‌نظر نمی‌رسد، با روالی که در 3دولت اخیر طی شده و عدم‌اهتمام دولت، امیدی به بهبود داشته باشیم. دولت دوم احمدی‌نژاد و 2دولت روحانی موفقیتی که نداشته، هیچ، پسرفتی هم داشته‌اند.
باید تصمیمی اساسی اتخاذ شود بسان تصمیمی که دولت اول اصلاحات در زمان وزارت کشوری عبدالله نوری گرفت. در آن زمان نگارنده مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی عمرانی بودم. گزارشی در سال1376 برای وزیر وقت کشور تهیه کرده بودم، درخصوص وضعیت اتوبوسرانی شهرهای کشور. تقریبا وضعیت فرسودگی و استهلاک اتوبوسرانی‌های شهری بسان امروز بود. این گزارش در شورای‌عالی اقتصاد کشور ارائه شده و تصمیم گرفته شد بر 3قلم فرآورده‌های نفتی چون نفت سفید، نفت گازوئیل و نفت کوره، عوارضی به‌ترتیب به مبلغ 10، 10 و 5 ریال تعیین شده و از مردم اخذ شود و وجوه حاصله برای خرید اتوبوس توسط وزارت کشور هزینه شود. سال اول، یکصد میلیارد تومان و سال‌های بعدی وجوهات ناشی از اخذ عوارض مذکور بیشتر شد که موجبات قراردادهای پنج ساله با ایران خودرودیزل و شهاب‌خودرو شد. با اولی 15هزار و با دومی 5هزار اتوبوس خریداری شد.
قراردادهای یادشده با ارتقای کیفیت اتوبوس‌های تولیدی همراه شد. کمیته فنی مستقر در این دو کارخانه که ترکیبی از معاونان فنی اتوبوسرانی‌ها و کارشناسان دفتر برنامه‌ریزی عمرانی وزارت کشور داشت که با کنترل کیفیت اتوبوس‌ها در مسیر تولید، این مهم را موجب شدند.
اجرای قراردادهای مذکور باعث تحولی بزرگ در وضعیت ناوگان اتوبوسرانی‌های شهری کشور شد. در انتهای سال ششم از قراردادهای یادشده، 38درصد از ناوگان اتوبوسرانی شهری کشور نوسازی شد و عمر متوسط اتوبوس‌ها از 12سال به 6.7سال کاهش یافت. موفقیتی بس عظیم که دیگر بار تکرار نشد و همچنان به‌عنوان یک دوره طلایی در ذهن و خاطره شهرداران آن دوره به یادگار مانده است.
نکته مهم اینکه تعداد شهرهای دارای ناوگان اتوبوسرانی شهری از 16شهر به 48شهر رسید؛ پس از این دوره طلایی، مدت‌های زیادی است که دولت‌ها دست از حمایت حمل‌ونقل عمومی شهری کشیده‌اند و شهرداری‌ها نیز همچنان در خواب انتظار کمک دولت نسبت به بودجه حمل‌ونقل اهتمامی ندارند. شاید دیگر انتظاری بسان تصمیم بزرگ و تحولی - وزیر وقت کشور - را نباید داشته باشیم.- به دلایل مختلف-. اما می‌توان در تصمیمی هماهنگ فی مابین دولت و شهرداری‌های دارای ناوگان اتوبوسرانی شهری، تقسیم وظیفه‌ای صورت گرفته و از حال گرفتار کنونی عبور کرد.

و در انتها باید به تفاوت وضعیت حمل‌ونقل عمومی شهری در مناطق تهران اشاره کرد. درحالی‌که سهم ناوگان اتوبوسرانی تهران در سفرهای درون شهری 16درصد است، این شاخص در منطقه 22شهر تهران 9درصد است و درخصوص تاکسیرانی که سهم آن در تهران 23درصد است در این منطقه 12درصد است. سهم مترو هم 3درصد کمتر از میانگین آن در شهر تهران است.  در حالی است که سهم تولید سفر در منطقه22 حدود 63درصد است و درصد جذب سفر آن حدود 36درصد است که بیانگر وضعیت بدتر این منطقه نسبت به کلیت شهر تهران است؛ لذا انتظار هست که در ادامه عمر این دوره مدیریت شهری، نوسازی توسعه ناوگان حمل‌ونقل در مقیاس شهر تهران و منطقه22 مورد توجه و اهتمام جدی قرار گیرد.