ایران؛ 13پله صعود در بهبود محیط‌زیست

طبق آخرین رده‌بندی کشورها براساس عملکرد محیط‌زیستی که توسط گروه EPI و با همکاری دانشگاه‌های ییل و کلمبیا انجام شد، رتبه ایران در میان 180کشور جهان 13پله بهبود یافته و عملکرد محیط‌زیستی کشور از رتبه 80به 67صعود کرد.
شاخص عملکرد محیط‌زیستی شامل 2 بخش سلامت و پویایی اکوسیستم است که در ارزیابی جدید، رتبه ایران در حوزه سلامت 71 و در پویایی اکوسیستم 74است.
از آنجا که شاخص عملکرد محیط‌زیست (Environmental Performance Index - EPI) بر 2 هدف اصلی ازجمله کاهش فشارهای زیست‌محیطی بر سلامت انسان و ارتقای وضعیت زیست‌بوم‌ها و مدیریت صحیح منابع طبیعی تأکید دارد، ارزیابی وضعیت محیط‌زیست ایران و سایر کشورها براساس این شاخص بین‌المللی صورت می‌گیرد.
با این حال نرگس صفار، سرپرست مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت از محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: این شاخص‌ها و رتبه‌بندی‌ها به‌معنای بهبود شرایط یا بدتر شدن اوضاع نیست؛ چراکه وضعیت کشورها از نظر منابع‌طبیعی با یکدیگر قابل قیاس نیست و رتبه‌بندی‌ها براساس داده‌های در دسترس و بعضا غیررسمی‌ به‌دست آمده است. در نتیجه نمی‌توان به‌طور مثال وضعیت انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران را با کشور کویت که جمعیت و صنعت غیرقابل مقایسه‌ای با ایران دارد، سنجید. یا تنوع زیستی ایران را با یک کشور اروپایی مقایسه کرد.

سلامت و اکوسیستم
به گزارش همشهری، شاخص سلامت، 40درصد از کل امتیاز EPI است که از 4 زیرمجموعه کیفیت هوا، فاضلاب و آب آشامیدنی، فلزات سنگین و مدیریت پسماند تشکیل می‌شود.
براساس این گزارش، رتبه ایران در وضعیت کیفیت هوا 59است. کیفیت هوا در این بخش براساس تأثیرات مستقیم آلودگی هوا بر سلامت انسان اندازه‌گیری شده است. ایران در زمینه سیستم دفع فاضلاب نیز رتبه 64 و در دسترسی به آب آشامیدنی، رتبه 72 در جهان را به‌خود اختصاص داده است. در این رتبه‌بندی جهانی، تأثیر مستقیم فلز سنگین سرب بر سلامت انسان نیز اندازه‌گیری و اعلام شده است که رتبه ایران در میان 180کشور جهان در میزان مواجهه با سرب 97است.
در شاخص مدیریت پسماند نیز که شامل هرگونه اقدام برای بازیافت، تولید کمپوست، دفع بی‌هوازی، سوزاندن و دفن بهداشتی پسماند است، ایران در میانه جدول جهانی قرار دارد و داده‌های این شاخص که با کمک بانک جهانی تدوین شده است، نشان می‌دهد رتبه ایران 97است.
پویایی اکوسیستم، 60درصد باقی مانده از کل امتیازهایی است که در شاخص EPI به کشورها داده شده است. در این بخش وضعیت کشورها در بخش‌های؛ وضعیت تنوع زیستی، زیستگاه‌ها، خدمات اکوسیستم، شیلات، تغییرات آب‌وهوایی، انتشار آلودگی، کشاورزی و منابع آب ارزیابی شده‌است.

عملکرد ایران در بخش تنوع زیستی و تغییرات اقلیمی
در جدول ارزیابی زیست‌محیطی، کشورها براساس تلاش برای حفظ زیستگاه‌ها و تنوع‌زیستی رده‌بندی شده‌اند و ایران در بین 180کشور جهان رتبه 137را در تلاش برای حفظ زیستگاه‌ها و تنوع زیستی به‌دست آورده است که جایگاه مطلوبی نیست.
در ارزیابی عملکرد محیط‌زیستی کشورها، همچنین به 3 شاخص از بین رفتن جنگل‌ها، مراتع و تالاب‌ها به‌صورت یکجا امتیازدهی شده است که ایران در این زمینه رتبه 18و امتیاز 88 از 100را کسب کرده است. اما آنچنان که آژانس فضایی اروپا گزارش کرده است وضعیت ایران در زمینه تالاب‌ها به‌شدت نامطلوب است و ایران در رتبه 98جهان در حفظ تالاب‌ها قرار دارد.
داشته‌های کشورها در زمینه تعداد آبزیان و سلامت آنها ارتباط مستقیم با سلامت انسان دارد و براساس شاخص عملکرد محیط‌زیستی، وضعیت موجودی ماهی، تغذیه آبزیان و صید ماهی به روش ترال، ایران را در رتبه 59جهان قرار می‌دهد.
تغییرات اقلیمی گریبان همه کشورها را گرفته است و تلاش کشورها برای مقابله با تغییرات اقلیمی که سایر تهدیدهای محیط‌زیستی را تشدید و رفاه و سلامت انسان‌ها را به خطر می‌اندازد، درجه‌بندی‌های متفاوت دارد. در ارزیابی جهانی از عملکرد محیط‌زیستی نیز کشورها براساس میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، میزان تولید دی‌اکسید کربن، شدت تولید این گاز و سرانه تولید گازهای گلخانه‌ای رتبه‌بندی شده‌اند. براساس این ارزیابی رتبه ایران در شاخص‌های فوق، 74و امتیاز کشور 55از 100است. اقدامات کشورها برای کنترل میزان انتشار 2 گاز SO2(دی‌اکسید کربن) و NOX (اکسیدهای ازت) نیز در پویایی اکوسیستم کشورها مؤثر است که رتبه ایران در کنترل گازهای کربن و اکسید ازت در بین 180کشور جهان 51است.
تلاش کشورها برای تامین امنیت غذایی و در عین حال به حداقل رساندن تهدیدات کشاورزی برای محیط‌زیست نیز با میزان انتشار نیتروژن سنجیده می‌شود که ایران توانسته است در این شاخص رتبه 113و امتیاز 33.8یعنی وضعیت نامطلوب را به‌خود اختصاص دهد و در کنار کشورهای نیجر، بحرین، سریلانکا، لبنان و کنگو قرار بگیرد.
پروژه‌های تصفیه فاضلاب در کشور به کندی صورت می‌گیرد و این در حالی است که براساس قانون، همه شهرهای بالای 20هزار نفر باید به تصفیه فاضلاب دسترسی داشته باشند. اما در ارزیابی عملکرد محیط‌زیستی کشورها رتبه ایران در این ارزیابی 85 و امتیاز کشورمان در تصفیه فاضلاب 3.7گزارش شده است. البته که بخش عمده‌ای از کشورهای دنیا در این زمینه وضعیتی اسفبار دارند و ایران هم نتوانسته است در 2 سال اخیر بهبود چشمگیری در زمینه تصفیه فاضلاب‌ها داشته باشد.