مردم باید احساس کنند که اثرگذار هستند
غلامرضا ظریفیان _ جامعه شناس
معمار واقعی انتخابات، مردم هستند. آنها هستند که مفهوم دمکراسی را می‌سازند و یک نظام مردم‌سالار را تعریف می‌کنند. اما چه عواملی باعث پررنگ شدن نقش مردم در این معماری می‌شود؟ مشارکت. هرچقدر مردم بیشتر احساس کنند که حضورشان در این معماری اثربخش است و می‌تواند در تعیین مسیر دلخواهشان کارآمد باشد، آن‌وقت حضور و مشارکتشان بیشتر می‌شود اما زمانی که فکر کنند عوامل جدی و بازدارنده در اثرگذاری‌شان وجود دارد و مشارکتشان با عدم‌مشارکتشان تفاوت معناداری نکند، قطعا انگیزه خود را برای حضور در انتخابات از دست می‌دهند.
بگذارید یک مثال ساده و کاربردی‌تر بزنم. در طول زندگی چقدر در معرض تصمیم‌گیری‌های مختلف قرار می‌گیرید؟ قطعا جوابتان« بسیار زیاد» است. چه چیزی به شما انگیزه حضور، تفکر و مشارکت در این تصمیم‌سازی را می‌دهد؟ قطعا اثربخشی و کسب فایده شخصی، خانوادگی، اقتصادی، ملی یا اجتماعی است. حال اگر حس کنید که سخنان شما و حضور شما در یک تصمیم‌گیری نقشی در نتایج آن ندارد چه می‌کنید؟ می‌گویید که عقب می‌نشینم و وقت خود را صرف مشارکت در آن نخواهم کرد. انتخابات هم در همین قالب می‌گنجد، مادامی که مردم حس کنند که مشارکتشان منتج به اتفاقی نمی‌شود که برای آنها نفعی ندارد و نیازی را تامین نمی‌کند، ترجیح خواهند داد که در آن حضور نداشته باشند.
مورد دیگری که در مشارکت مردم تأثیر دارد، آزادی در انتخاب‌هاست. مردم در هر دوره‌ای از خود خواهند پرسید که چقدر از این لیست‌ها و گروه‌هایی که در مرحله رای‌گیری هستند، پالایش و غربال شده‌اند و چقدر از افرادی که با سلایق و علائق آنها سنخیت دارند توانسته‌اند کاندیدا شوند؟ وقتی جواب منفی باشد، اعتماد مردم آسیب می‌بیند و این بی‌اعتمادی باعث کاهش سرمایه اجتماعی خواهد شد و سرانجام مردم از صندوق‌های رأی بی‌تفاوت عبور می‌کنند.
مسئله دیگر ناامیدی است. بخشی از این ناامیدی از عدم‌اثربخشی نشات می‌گیرد اما بخش دیگری از آن به ساختارهای معیوب و ناکارآمدی منتخبین مردم برمی‌گردد که در نهادهای مختلف مشغول به‌کار هستند. مردم حس خوبی از اتفاقاتی که پیش آمده ندارند و انگیزه خود را برای مشارکت از دست داده‌اند. اما باید در این موقعیت چه کرد؟ چگونه می‌توان امید و انگیزه و حس اثربخشی را به مردم بازگرداند تا دمکراسی را خودشان معماری کنند؟
دولتمردان باید عوامل و ریشه‌های کاهش سرمایه اجتماعی و ناامیدی را با حضور اندیشمندان، نخبگان دانشگاهی، رسانه‌ای، فرهنگی، اقتصادی و هنری بررسی کنند و این معضل را حل کنند. باید راهی برای جامعه‌ای که احساس انزوا و سرخوردگی می‌کند پیدا کرد و جلوی اتفاقات مشابه با آبان98 را گرفت. چون این اتفاقات به نفع هیچ‌کس نخواهد بود؛ نه حکومت، نه مردم و نه ایران.
