الزام در فرایند بازنگری طرح‌های توسعه
سیدمهدی معینی _ پژوهشگر مسائل شهری
تهیه و تصویب طرح‌های توسعه شهری ازجمله طرح‌های جامع و تفصیلی دارای فرایند طولانی است و پس از ابلاغ نیز طی یک دوره زمانی کوتاه نیاز به بازنگری دارند که متأسفانه فرایند بازنگری آنها تاکنون به‌طور شفاف پیش‌بینی نشده است. این یادداشت به‌بهانه طرح «ارزیابی و آسیب‌شناسی طرح تفصیلی شهر تهران و ارائه الگوی بازنگری آن» که هم‌اکنون توسط مشاور شهرداری تهران تهیه می‌شود به نکاتی چند در مورد فرایند این بازنگری طرح اشاره دارد:
باتوجه به اینکه شکل‌گیری مناسبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها تلاقی کارکردهای میان‌بخشی و روابط قدرت میان آنهاست، لذا پیش‌نیاز هر طرحی ازجمله طرح جامع و تفصیلی نیازمند هماهنگی و توافق در تدوین اهداف، توافق بر سر چشم‌انداز آن و برنامه‌های میان بخش‌های درگیر در اجرای آنهاست تا تضاد در اهداف کلان برنامه، درنهایت، مشکلاتی در اجرا یا پس از اجرا ایجاد نکند. این مهم در مورد طرح‌های ملاک عمل تاکنون مورد غفلت قرار گرفته و لازم است برای تضمین و افزایش تحقق‌پذیری طرح‌های توسعه در آینده سازوکار اجرایی و قانونی اندیشه شود.
ارزیابی و بازنگری مجدد سند اجرایی طرح تفصیلی به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران نیازمند شناخت و آگاهی کامل از بستر و زمینه‌ای است که اسناد این طرح‌ها در آن شکل گرفته است. بدون توافق بر سر سیاست‌های بالادستی مدیریت شهری، امکان تحقق‌پذیری هر طرح توسعه شهری محکوم به شکست است. برای مثال ارتباط و هماهنگی محتوایی و فنی بین 2برنامه 5ساله شهرداری با طرح تفصیلی در سطح عملیاتی و اجرایی و همچنین تحقق‌پذیری آن هم‌اکنون جای ابهام دارد.
لازم است با توجه به اهداف طرح‌های توسعه شهری، تعیین انحراف از معیار اهداف اصلی و شاخص‌های ارزیابی عملکرد ازجمله درآمد و هزینه‌های حاصل از اجرای طرح به‌عنوان مهم‌ترین وجه ارزیابی در قالب یک مدل مفهومی ارائه و بر سر آن توافق شود تا از دوباره‌کاری‌ها اجتناب شود.
سازوکار تحقق و پیاده‌سازی طرح از زمان اجرا وابسته به فرایند طراحی پایش، نظارت و ارزیابی آن است که متأسفانه در طرح‌های ملاک عمل کنونی، این مسائل به‌طور شفاف پیش‌بینی نشده است.
لذا سازوکار بازنگری و به‌روزرسانی طرح تفصیلی منوط به چگونگی فرایند ادامه پیاده‌سازی، نظارت و ارزیابی مجدد آن در آینده است که لازم است به‌طور روشن تدفیق شود.
بدون داشتن چشم‌انداز توافق‌شده و واقعی توسعه شهر، تراز مالی شفاف حاصل از اجرای طرح، سازمان فضایی و نظام پهنه‌بندی کارآمد و با‌لطبع ضوابط و مقرارت ساخت‌وساز دقیق زمینه را برای رفع ابهام در اجرای ضوابط اجرایی طرح آتی محقق نخواهد کرد. این خود نیاز به سازوکار اجرایی و خطوط سیاستگذاری و ایجاد زمینه‌های تحقق عادلانه طرح در قالب نظام مدیریتی و اجرایی روشن و دقیق دارد.
بر کسی پوشیده نیست که طرح جامع و تفصیلی شهرها همانند تمامی طرح‌های توسعه دیگری که در ایران تهیه شده، با رویکرد اقتدارگرایانه و از جانب تکنوکرات‌ها یا متخصصین مربوطه بدون مشارکت مردم و ذینفعان اصلی شهر تهیه شده است. لذا اندازه‌گیری‌های عملکرد حاصل در بند3 به‌عنوان بخشی از اراده مدیریت کنونی شهرداری تهران برای حرکت به سمت صداقت، شفافیت و پاسخگویی به مردم تنها در قالب انتشار صحیح اطلاعات در وبسایت شهرداری می‌تواند تضمین‌کننده عدالت اجتماعی و ضامن اجرای درست طرح باشد تا بازتابی از شرایط در حال تغییر در دوران مدیریت کنونی از جانب شهروندان، به‌عنوان پشتیبان آتی طرح، تلقی شود.
از آنجایی که سهم قابل‌توجهی از هزینه‌های اجرایی طرح تفصیلی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به‌عهده شهروندان قرار دارد، لازم است از هم‌اکنون سازوکار اجرایی طرح‌های آتی با مشارکت صاحبان شهر، ذینفعان و ذی‌نفوذان به‌صورت عملی و نه شعاری توسط مدیریت شهری به‌منظور برون‌رفت از وضعیت کنونی ارائه شود. بدین‌منظور ضرورت دارد عواملی که در سازوکار تحقق طرح جامع یا تفصیلی در آینده نیز دخالت دارند دقیقا شناسایی و ارزیابی شوند و مشارکت آنها در فرایند تهیه و بررسی طرح آتی به‌طور جدی خواسته شود.
