نامه‌هایی برای برجام

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

از روزی که آمریکا به خواست دونالد ترامپ مسیر خروج از برجام را در پیش گرفت، حدود 10‌ماه می‌گذرد و طی این مدت، بسیاری این تصمیم را زیر سؤال برده و خواستار بازگشت آمریکا به برجام شده‌اند. آخرین آنها نامه‌ای است که 53ژنرال بازنشسته و دیپلمات سابق آمریکایی آن را امضا کرده‌ و خطاب به رئیس‌جمهورشان منتشر کرده‌اند.
این نامه که از سوی گروهی تحت عنوان «کالج رهبران امنیت ملی آمریکا» منتشر شده، بازگشت به برجام را در راستای منافع ملی آمریکا می‌داند. نویسندگان نامه به ادامه پایبندی ایران به توافق هسته‌ای و تأیید فعالیت‌های آن از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به‌عنوان سندی بر رفتار صحیح ایران اشاره کرده و آورده‌اند که برجام باعث نظارت بین‌المللی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. به اعتقاد آنها، بازگشت آمریکا به برجام به شکل‌گرفتن استراتژی جامع آمریکا در خاورمیانه کمک خواهد کرد.
نامه این 53ژنرال و دیپلمات بازنشسته آمریکایی همچون نامه‌ها و بیانیه‌های مشابه پیش از آن بی‌پاسخ مانده اما از تلاش‌هایی هرچند غیرمنسجم در آمریکا برای بازگرداندن دولت این کشور به مسیر عقلانیت در برخورد با ایران حکایت دارد. پیش از این، کمیته ملی حزب دمکرات آمریکا نیز در قطعنامه‌ای بر ضرورت بازگشت به برجام برای «فائق آمدن بر چالش‌های پیش‌روی آمریکا در خاورمیانه» تأکید کرده بود. حدود یک‌ماه پیش اعضای کمیته ملی حزب دمکرات در قطعنامه‌ خود از رئیس‌جمهور آینده آمریکا اگر از حزب دمکرات باشد، خواستند به توافق هسته‌ای با ایران بازگردد. این قطعنامه، بار دیگر تحلیلگران را به آینده برجام در صورت پیروزی دمکرات‌ها در انتخابات امیدوار کرده است.
6‌ماه پیش نیز گروه دیگری از چهره‌های مطرح امنیتی آمریکا، این‌بار از هر دو حزب دمکرات و جمهوریخواه، طی نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهور آمریکا خواستار بازگشت او به مسیر دیپلماسی در تعامل با ایران شدند. آنها پیوستن دوباره آمریکا به برجام را بخشی از مسیر تعامل دیپلماتیک با ایران دانستند. امضاکنندگان این نامه که نام افرادی همچون مادلین آلبرایت، وزیرخارجه پیشین و جیمز کلپر رئیس پیشین شورای اطلاعات ملی آمریکا هم در میان آنها دیده می‌شود، هشدار داده‌اند که ادامه روند کنونی در اعمال فشار به ایران، می‌تواند به جنگ ختم شود.

نقطه آغاز نامه‌نگاری‌ها
نامه‌نگاری‌ها درباره برجام و پیش از آن، توافق هسته‌ای و حتی قبل از آن، مذاکرات هسته‌ای اتفاقی آشناست. حضور محمدجواد ظریف در وزارت خارجه، خونی تازه در رگ مذاکرات هسته‌ای بود و از آن‌ زمان گره‌های گفت‌وگوی ایران و قدرت‌های بزرگ، یکی پس از دیگری باز شد. مذاکراتی که برای حل مسئله هسته‌ای ایران به‌طور جدی از سال2013 در ژنو سوئیس آغاز شده بود، به توافقی منجر شد که «گام اول برای یک راه‌حل جامع» نام گرفت؛ راه‌حلی که 2سال بعد در آن‌سوی دریاچه ژنو، در شهر لوزان به ثمر نشست. تابستان سال2015، هیأت‌های مذاکره‌کننده ایران، اتحادیه اروپا، چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، آلمان و آمریکا تاریخ‌ساز شدند و پس از 18روز مذاکره بدون وقفه در شهر وین، پایتخت اتریش، به توافقی تحت عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» یا برجام دست پیدا کردند. این مذاکرات، یکی از طولانی‌ترین مذاکرات در طول تاریخ دیپلماسی جهان نام گرفت. سپس شورای امنیت با تصویب قطعنامه2231، توافق ایران و گروه1+5 را مورد پذیرش قرار داد و زمینه لغو قطعنامه‌های پیشین خود علیه ایران را هم فراهم کرد.
نخستین‌بار زبیگنیف برژینسکی و برنت اسکوکرافت، مشاوران پیشین امنیت ملی آمریکا که از کهنه‌کارترین سیاستمداران این کشور به‌شمار می‌آمدند، همزمان با آغاز دور تازه مذاکرات هسته‌ای، پیگیری مسیر گفت‌وگوهای دیپلماتیک با ایران از سوی باراک اوباما را مورد تأیید قرار دادند. آنها در نامه خود آورده بودند که برای بیش از 2دهه، آمریکا اغلب با زبان تحریم با ایران سخن گفته؛ رویکردی که بی‌فایده بوده است. آنها از اوباما خواستند «موقعیت تاریخی» به‌وجودآمده را غنیمت بشمارد و مذاکرات را با قدرت ادامه دهد. پس از آن، در شرایطی که جمهوریخواهان کنگره را در دست داشتند و به باراک اوباما به‌خاطر مذاکره با ایران فشار می‌آوردند، مادلین آلبرایت نیز در نامه‌ای از مذاکرات هسته‌ای حمایت کرد. سپس نامه 10سفیر سابق آمریکا در اسرائیل خطاب به نمایندگان کنگره در حمایت از مذاکرات منتشر شد.
نامه‌های منتشرشده اما همه در حمایت از مذاکرات نبود. جمهوریخواهان در آمریکا به‌شدت علیه گفت‌وگوهای تیم مذاکره‌کننده آمریکا به سرپرستی جان کری فعالیت می‌کردند. ناکامی آنها در متوقف کردن مذاکرات، باعث شد تا باب کورکر رئیس وقت کمیته روابط خارجی سنای آمریکا و 46نفر دیگر از سناتورهای جمهوریخواه در نامه‌ای به «رهبران ایران» به آنها درباره قدرت و جایگاه کنگره برای مقابله با هرگونه توافق میان دولت اوباما و ایران هشدار دهند. این نامه بی‌سابقه در بهار سال2015 یعنی درست زمانی منتشر شد که مذاکرات بهتر از هر زمان دیگری در جریان بود. در این نامه آمده بود که رئیس‌جمهور بعدی آمریکا با «یک چرخش قلم» می‌تواند توافق هسته‌ای را لغو کند.
برجام که به امضا رسید، نامه بیش از 50چهره شناخته‌شده سیاسی، نظامی و امنیتی آمریکا از راه رسید و توافق صورت‌گرفته مورد حمایت آنها قرار گرفت. این نامه یکی از شاخص‌ترین نامه‌هایی بود که در حمایت از توافق هسته‌ای ایران منتشر می‌شد و خواستار حمایت کنگره از توافق بود. یک‌سالگی برجام در سال2016 برای بسیاری نقطه امیدی برای آینده روابط ایران و آمریکا بود. 75نفر از چهره‌های فعال در حوزه امنیت ملی آمریکا در نامه‌ای به باراک اوباما از او به‌خاطر موفقیت در به نتیجه رساندن مذاکرات هسته‌ای تشکر کردند و آن را زمینه‌ای برای رفع اختلافات 2کشور دانستند.
سال2017 اما با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید، رفته‌رفته زمزمه‌ خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و «پاره کردن برجام» به گوش رسید. از اینجا به بعد، آنهایی که نگران اقدام غیرعقلانی ترامپ در لغو برجام بودند، نگرانی خود را در نامه‌هایشان اعلام کردند. 47نفر از مقام‌های امنیتی، نظامی و دیپلماتیک پیشین در آمریکا طی نامه‌ای به دونالد ترامپ خواستار ادامه حضور آمریکا در برجام شدند. به اعتقاد آنها در شرایطی که ایران به گواهی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تعهدات خود پایبند بوده، خروج آمریکا اقدامی اشتباه است و هیچ کمکی به منافع ملی این کشور نمی‌کند. پس از آن، ابتدا یک نامه به امضای 52چهره شناخته‌شده سیاسی و نظامی سپس نامه‌ای دیگر با امضای 118نفر از آنها منتشر شد که ادامه حضور آمریکا در برجام و حفظ آن را برای امنیت این کشور و متحدان اروپایی‌‌اش حیاتی می‌دانستند.
همه این‌ نامه‌نگاری‌ها و بیانیه‌ها بی‌فایده بود و دونالد ترامپ در نهایت وعد‌ای که داده بود را در بهار سال2018 (اردیبهشت1397) عملی کرد. دولت روحانی 2سال پرتلاطم را برای رسیدن به توافق و 3سال پرهیاهو را برای حفظ آن پشت سر گذاشت، اما ترامپ با بدعهدی از برجام خارج شد و مسیر توافق هسته‌ای با ایران را به‌کلی دگرگون کرد.