دیپلماسی و منطق گفت‌وگو

حمیدرضا آصفی  - سخنگوی اسبق وزارت خارجه 

همچنان‌که واژه‌هایی چون فقر، گرسنگی، قحطی، بیماری و... موجب هراس و نگرانی جامعه بشری از بدو پیدایش بوده است، واژگانی چون جنگ، تجاوز، ناامنی و تروریسم نیز در عرصه روابط بین‌الملل بیش از هر زمان بشریت را به فکر چاره برای مقابله با آنها انداخته است.
بعد از جنگ دوم جهانی، سازمان ملل با این هدف و رویکرد ایجاد شد که در خدمت صلح و امنیت جهان باشد و شورای امنیت سازمان ملل نیز در این نهاد بین‌المللی برای ایجاد، حفظ و ارتقای امنیت جهان شکل گرفت؛ فارغ از استدلال غیرقابل‌قبول آن که متأسفانه این نهاد را در اکثر مواقع به خدمت سیاست‌های غیرقابل‌قبول آمریکا در آورده است. از پایان جنگ سرد تا‌کنون، شرایط جهانی ناپایدار و کشمکش‌ها و جنگ و خونریزی با شدت و ضعف در اغلب نقاط جهان وجود دارد.

تحولاتی که در سوریه اتفاق افتاد همچنین ناپایداری در عراق و آنچه در یمن آسایش و امنیت و اقتصاد مردم این کشور را هدف قرار داده از نمونه‌های بارز ناامنی و سیاست توسل به زور و لوله تفنگ است.پیش‌تر‌ها نیز در جنگ ویتنام و در سالیان نه‌چندان دور در افغانستان شاهد بوده‌ایم و اتفاقات شوم و ناگواری که می‌توانست با توسل و تمسک به مذاکره و منطق گفت‌وگو بدون درد و هزینه علاج شود. جنگ تحمیلی 8ساله نمونه‌هایی از آن دست است که جنایتکاری چون صدام 2 کشور مسلمان ایران و عراق را سالیان دراز درگیر کرد.
اگرچه با توسل به گفت‌وگو با مذاکرات طولانی و تحقق قطعنامه  598 و شناخته شدن صدام به‌عنوان دولت متجاوز، آن غائله خاتمه یافت اما اثراتش و جان‌هایی که از دست رفت و مجروحین و معلولانی که از آن روزگار به جا ماند هرگز جبران نخواهد شد. در منطق کنونی دنیا متأسفانه توسل به قدرت و منطق تهدید که نازل‌ترین ادبیات در محاوره‌های بین‌المللی است جای خود را به گفت‌وگو و منطق دیپلماسی داده است. سیاستمداران دنیا با نگرانی از تهدید جنگ مبادرت به ایجاد اجلاس‌های امنیتی متعددی کرده‌اند که ازجمله آنها اجلاس امنیتی مونیخ، روسیه، شیانگ شن و امثال آن است. اما متأسفانه این اجلاس‌های امنیتی نیز نتوانسته است از عطش جنگ‌افروزان بکاهد. موضوع برجام و توسل به گفت‌وگو که از سوی جمهوری اسلامی ایران به‌رغم بدبینی‌های بحقی که وجود داشت اما پذیرفته شد، نمونه‌ای از توسل به منطق دیپلماسی و گفت‌وگو بود. این مثال، نمونه‌ای از رویکرد جمهوری اسلامی برای حل و فصل منازعات، اختلافات، کشمکش‌ها و درگیری است. اگرچه با بداخلاقی و روش غیرمتمدنانه و دلقک‌وار آقای ترامپ این موافقت چندجانبه که قطعنامه‌های شورای امنیت را نیز پشتوانه خود داشت در شرف نابودی قرار داده است. حضور ایران در اجلاس بن و مذاکرات 2+6 برای حل و فصل مسئله افغانستان و نیز گفت‌وگوهای مؤثر ایران پس از سقوط صدام برای ایجاد عراقی مستقل با حفظ تمامیت ارضی به‌رغم جنگ 8ساله و دیگر رویکردهای ایران برای حل و فصل، موضوعاتی از این دست است. علاوه بر این، ایران در گذشته نیز نقش مؤثری برای حل و فصل مشکلات دو همسایه خود ارمنستان و آذربایجان به‌کار گرفته بود.

اصولا گفت‌وگو و مذاکره چنانچه مخاطب، دارای گوش شنوایی باشد و علاقه‌مند باشد با تکیه بر مشترکات و تمرکز بر نگرانی‌های مشترک درصدد رفع اختلافات برآید بهترین و کارآمد‌ترین روش برای جلوگیری از جنگ و درگیری و به مانند دارو برای بیماری‌هاست. متأسفانه روش کنونی کاخ سفید هیچ امکانی را برای ایجاد یک گفت‌وگو با طرفی که بتواند یا بخواهد با پرهیز از منطق حق از گلوله تفنگ بیرون می‌آید باقی نمی‌گذارد. جمهوری اسلامی علاقه‌مند است تا با گفت‌وگو با کشورهای منطقه به ایجاد ثبات امنیت و رشد پایدار در این مهم‌ترین نقطه جهان سایه جنگ و ناامنی را بر طرف کند. همچنان‌که مایل است گفت‌وگو‌هایی را که با اروپا داشته تقویت کند و البته این بر عهده اروپاست که خود را زیر سایه آمریکا نبیند. در پایان ذکر این نکته ضروری است؛ به‌رغم همه مشکلاتی که در منطقه و جهان وجود دارد، جنگ آخرین چیزی است که باید به آن فکر کرد.