چه بلایی سر فرهنگ ایرانی آمده است؟

امیر هاشمی مقدم_ ایران شناس

ما گروهی خانوادگی در تلگرام داریم. یکی از برادرزاده‌هایم در پایان هر جمله‌ای، یک «تامام» هم در این گروه می‌نویسد؛ شده تکه‌کلامش. از سریال‌های ترکیه‌ای آن‌ را گرفته. یکی دیگر از برادرزاده‌هایم هم به‌واسطه همین سریال‌ها و ترانه‌های ترکی استانبولی، کمی ترکی استانبولی یاد گرفته...
این مُشت، نمونه خوبی از خروار جامعه ایرانی است. ایران هم که باشند، خیلی‌ها که می‌فهمند ترکیه درس می‌خوانند، یک جمله یا اصطلاح ترکی استانبولی می‌گویند، یا درباره یکی از خوانندگان/ بازیگران ترکیه چیزی می‌پرسند. فیلم‌ها، سریال‌ها و ترانه‌های استانبولی، ایران را فتح کرده است؛ خوراکی‌های ترکیه (از کباب دونر گرفته تا سیمیت، باقلوا و شکلات ترکی) نیز. بازار پوشاک‌مان هم که دست‌کم یک دهه است به‌طور تمام و کمال، در اختیار ترکیه است. حتی معماری ترکیه نیز در میان اهل سنت‌مان دارد رایج می‌شود معماری مسجد مکی در زاهدان که چند سال گذشته بازسازی شده را مقایسه کنید با عکس‌های معماری همین مسجد، پیش از بازسازی‌اش. آموزشگاه‌های زبان ترکی استانبولی هم در بیشتر شهرها یکی پس از دیگری گشوده می‌شود. پیش‌فرض‌هایی که گوگل هنگام جست‌وجو نشان می‌دهد نیز نشان از گستردگی جست‌وجوی واژه‌ها به ترکی یا شهرهای ترکیه و شرایط زندگی در آن دارد. چرا که اکنون شهرهای ترکیه یکی یکی دارد به تسخیر ایرانیان و سرمایه‌هایشان درمی‌آید. این روزها اگر در خیابان‌های خیلی از شهرهای ترکیه واژه‌ای به فارسی بگویید، دست‌کم چند ایرانی پیدا می‌شود که برگردند و نگاه‌تان کنند. گویا ترکیه شده شعبه دوم ایران؛ با این تفاوت که ایرانیان آن دیار،دیر یا زود در فرهنگ ترکیه حل خواهند شد. روزگاری ابن‌بطوطه عرب از غربی‌ترین نقطه جهان اسلام به شرقی‌ترین نقطه آن رفته و حتی از آن می‌گذرد تا با پادشاه تایلند گفت‌وگو کند و چون زبان یکدیگر را نمی‌دانند، بر پایه نوشته خود ابن‌بطوطه در سفرنامه‌اش، زبان فارسی را واسطه می‌گیرند که هر دو با آن آشنا بودند. فارسی در آن روزگار، زبان میانجی در آسیای میانه، قفقاز و حتی پرکاربرد در خود سرزمین‌های عثمانی بود. اما امروزه در همه این سرزمین‌ها، ترکی استانبولی دارد زبان میانجی می‌شود. حتی دیگر گویش‌های ترکی هم دارد «استامبولیزه» می‌شود؛ ازجمله ترکی آذری خودمان که یکی یکی واژه‌های استانبولی دارد در آن جا باز می‌کند. هرچند فرهنگ راه خود را پیش می‌برد، اما زیر بار این همه ندانم‌کاری و حتی شاید به روایت وزیر اطلاعات، عمدی‌کاری، فرهنگ و هنر ایرانی و زبان فارسی هر روز نحیف‌تر می‌شود. مبادا روزی بپرسند:«راستی، فرهنگ ایرانی که روزگاری در این پهنه می‌درخشید، چه شد؟» و پاسخ بشنوند: «تامام».