ثروت سبز در معرض نابودی

 در سال‌های اخیر که بسیاری از مردم به درمان از طریق گیاهان دارویی و طب سنی رو آورده‌اند، کارگاه‌های خانگی فراوری محصولات گیاهان دارویی و عرقیات مختلف نیز افزایش یافته است. به گزارش مهر، باید اندیشید مواد اولیه کارگاه‌های خانگی فراوری محصولات گیاهی و عرقیات که همان گیاه دارویی است، چگونه فراهم می‌شود. آیا کسانی که برای برداشت گیاه دارویی به دل کوه و دشت می‌زنند آموزش لازم را دیده‌اند و اصولا برداشت بی‌رویه گیاه دارویی به آسیب دیدن پوشش گیاهی منطقه و کمیاب شدن برخی گونه‌های گیاهان دارویی منجر نخواهد شد؟ 


برداشت غیراصولی

در یک روز تعطیل به روستاهای اطراف شهر بیرجند می‌رویم، کودکانی را می‌بینیم که ایام فراغت را غنیمت شمرده‌اند و صبح با رفتن به کوه و دشت گیاهان دارویی را جمع‌آوری می‌کنند و به مردمی می‌فروشند که برای تفریح به آنجا آمده‌اند. «بهجت علی‌آبادی» یکی از اهالی روستا در این زمینه با اشاره به این‌که چیدن گیاهان دارویی کار هرروز بچه‌های روستا است، گفت: برخی از آنان حجم انبوهی از گیاهان دارویی را از دشت و کوه می‌چینند و نه تنها به مهمانان روستا می‌فروشند بلکه حتی تعدادی از آنان در داخل شهر بیرجند هم این گیاهان را به فروش می‌رسانند. 

وقتی از او می‌پرسیم آیا گیاهی یا گلی بوده که در گذشته در روستای شما وجود داشته باشد ولی الان اثری از آن در باغ‌ها و دشت‌ها نباشد، برای لحظاتی اندیشید و بیان کرد: بله در سال‌های قبل سنبل در اسفند و فروردین بسیار یافت می‌شد ولی در طول یکی دو سال قبل خبری از این گیاه نیست. علی‌آبادی به او توضیح داد: چون بچه‌ها سنبل را از ریشه کنده‌اند و برای فروش سفره هفت‌سین در شهر فروخته‌اند تخم گل هم نایاب شده است. او در پاسخ به این سؤال که آیا سرنوشتی که برای گل سنبل در روستای شما رخ داد امکان ندارد به صورت مشابه برای این گیاهان دارویی هم به وجود آید، گفت: خشکسالی کشاورزی را از بین برده و دامداری هم کم است و بچه‌های روستا برای اشتغال و حتی سرگرمی در تابستان مجبورند این کار را انجام دهند. 


گیاهان دارویی و مصرف کم آب

«عبدالرضا رضایی»، مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان‌ جنوبی، نیز در این زمینه اظهار کرد: برداشت از عرصه‌های منابع طبیعی باید به صورت منطقی و معقول انجام شود. برداشت گیاهان دارویی نیز از این قاعده مستثنی نیست. وی با اشاره به این‌که کاشت گیاهان دارویی به علت مصرف کم آب همواره در خراسان‌ جنوبی مورد توجه بوده است، افزود: از طرف دیگر به علت سازگاری برخی گیاهان دارویی با شرایط اقلیمی استان، کشت آن توجیه فنی و اقتصادی دارد. مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان‌ جنوبی با اشاره به طرح ملی گیاهان دارویی در جهاد کشاورزی ادامه داد: مثلا کشت خارشتر و زیره سبز در استان ما همواره مورد توجه بوده و به گیاه خارشتر در دو سه سال اخیر توجه ویژه‌ای شده است.

 رضایی گفت: بی‌شک از منابع طبیعی و به ‌ویژه گیاهان دارویی باید به صورت اصولی و با اجازه نهاد مربوطه برداشت شود تا رشد و برداشت از گیاه در سنوات مختلف تداوم داشته باشد. وی یادآور شد: متأسفانه در مورد برخی از گیاهان دارویی نظیر گیاهی که کما نام دارد مردم آن را از ریشه می‌کنند. این موضوع علاوه بر کاهش این گونه گیاهی، پوشش گیاهی و در نهایت اقلیم منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این مسئول خاطرنشان کرد: حتی اگر گیاهی را از ریشه برداشت نکنیم و فقط برگ آن را جدا کنیم، باز هم باید برای حفظ گونه گیاهی مراقبت‌های لازم انجام شود. 


توسعه کشت گیاهان دارویی 

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان‌ جنوبی با اشاره به این‌که کشت گیاه به نوعی حفاظت از گونه گیاهی در معرض خطر انقراض است که جهاد کشاورزی آن را پیگیری می‌کند، گفت: از جمله طرح‌های کشت گیاهان دارویی در خراسان جنوبی کشت خارشتر، زیره و خاکشیر است. کشت زیره در 3 هکتار توسعه پیدا کرده است. رضایی توضیح داد: همچنین به منظور حفظ گیاهان دارویی، برای کشت در فضای باز و کشت گلخانه‌ای برخی از انواع گیاهان دارویی از جمله آلوئه‌ورا در خراسان‌ جنوبی تولید نشاء صورت می‌گیرد. وی افزود: همچنین با هدف حفظ انواع گیاهان دارویی برای نشاء گیاهان دارویی یارانه اختصاص می‌دهیم. 


محدود کردن قدرت زادآوری گیاه 

«محسن پویان»، مدیر مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان ‌جنوبی، در این باره تصریح کرد: در زمینه رشد گیاهان اصطلاحی با نام قدرت زادآوری داریم که بسیار حائز اهمیت است. وی با بیان این‌که قدرت زادآوری یک گیاه به میزان موفقیت آن در حفظ نسل آن گونه گفته می‌شود، گفت: در خراسان‌ جنوبی چند عامل محدود‌کننده قدرت زادآوری گیاهان و از جمله گیاهان دارویی داریم که از آن جمله می‌توان به کاهش نزولات جوی اشاره کرد و حتی بارندگی سال جاری نیز برای مراتع کافی نبود. مدیر مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان ‌جنوبی ادامه داد: قرار گرفتن در مسیر بادهای ۱۲۰ روزه زابل، چرای بیش از حد دام‌ها در مراتع و مهم‌تر از همه برداشت بی‌رویه افراد از دیگر مؤلفه‌های محدود‌کننده قدرت زادآوری است. 

پویان افزود: متأسفانه گیاهان دارویی باارزش نظیر زیره سیاه بی‌رویه برداشت می‌شود و ما نیز فرهنگ این موضوع را نداریم که اگر گیاهی را برداشت می‌کنیم حداقل یک‌سوم آن را برای زادآوری مجدد گیاه بگذاریم. وی با اشاره به این‌که در این زمینه سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند بسیار مؤثر واقع شوند، اظهار کرد: سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند در مورد برداشت درست، منطقی و اصولی به اقشار مختلف آگاهی دهند. 


گیاهان در معرض آسیب

مدیر مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان ‌جنوبی با بیان این‌که در برداشت از گیاهان دارویی فقط به سودآوری توجه می‌شود، گفت: زیره سیاه، آنغوزه یا همان کما، کندل و آویشن کوهی در معرض خطر نابودی قرار دارند. پویان با اشاره به این‌که فراوری خانگی محصولات گیاهی موجب افزایش برداشت گیاهان دارویی شده است، ابراز کرد: بیش از هرچیز فرهنگ‌سازی بین مردم در اصلاح اقدام ناصحیح برداشت بی‌رویه از گیاهان دارویی نقش اساسی دارد. بدون فرهنگ‌سازی حتی نظارت‌های دستگاه‌های متولی به نتیجه نمی‌رسد. فراموش نکنیم که گیاهان دارویی در خراسان‌ جنوبی یک ظرفیت مهم برای اشتغال و توسعه است و آسیب به هر گونه‌ گیاهی به معنای کاهش استفاده از این ظرفیت بی‌بدیل است. وقتی تیشه‌ای برمی‌داریم و به ریشه یک گیاه دارویی می‌زنیم به یاد داشته باشیم که در سال‌های آینده حتی برای کارگاه خانگی خودمان به همین گیاه نیاز داریم و باید جانی و حیاتی برای رویش مجدد آن بگذاریم.