تهرانی‌ها برای به دست آوردن آب سالم و گوارا سختی‌های زیادی را متحمل می‌شدند
روزگار سپری شده گاری‌های آب شاهی
راحله عبدالحسینی| خبرنگار:
قبل از سال 1334 که آب لوله‌کشی به کوچه و خیابان‌های پایتخت راه پیدا کند پیدا کردن آب تمیز و گوارا سخت و جانکاه بود. به همین دلیل هم آبرسانی و سقایی امری مقدس بود و مردم ایران در جای جای این سرزمین گرم و خشک برای آب ارزش و احترام زیادی قائل بودند. حفر قنات هم در کنار ساخت بادگیر جزو شاهکارهای هنر معماری ایرانی قرار گرفت. تهرانی‌ها برای نگهداری آب، آب‌انبار می‌ساختند. آب جوی‌های مملو از آلودگی، بدون هیچ تصفیه‌ای به آب‌‌انبارهای خانگی راه می‌یافت و سبب بروز بیماری‌های مهلک میشد. تا جایی که جای زخم سالک روی‌گونه به نشان تهرانی بودن معروف بود. در عصر ناصری آب قنات شاه که آب گوارایی بود در بشکه‌ها پر میشد و با گاری‌های معروف به گاری آب شاهی به کوچه‌ها و خیابان‌ها برده میشد. در این گزارش به سرگذشت گاری‌های آب شاهی پرداخته‌ایم.
«حسین ملکی زنجانی» (ح. م. زاوش) درباره پیشینیه تاریخی آب این‌طور نقل کرده است: «از همان تاریخی که آغامحمدخان قاجار تهران را به پایتختی خود برگزید و نهادهای اداری و دولتی در این شهر مستقر شدند و شهرنشینی در تهران گسترش یافت مسئله تأمین آب مشروب پایتخت به‌عنوان یک مشکل اساسی مطرح شد. تنها راهی که وجود داشت حفر قنات‌های جدید و افزایش تعداد قنات‌ها بود.» ارزش و اهمیت قنات و تأمین آب به قدری بود که اشخاص خیر و نیکوکار بخشی از دارایی خود را صرف ساخت قنات و وقف عام می‌کردند. سلطان صاحبقران هم در این بین بیکار ننشست و دستور حفر قناتی به نام قنات شاه را داد و آن را وقف کرد. طی وقفنامه‌ای که در سال 1235 شمسی تنظیم شده است ناصرالدین شاه قنات را وقف عام کرد. آب این قنات تا پایان لوله‌کشی آب تهران در دهه30 مورد استفاده اهالی تهران بود. این قنات که آبی بسیار گوارا و مورد پسند داشت از طرشت جاری میشد و در مسیر خود از خیابان‌های سلسبیل، پاستور، حافظ و قوام‌السلطنه می‌گذشت. در پشت ساختمان مرکزی بانک سپه شیرهایی برای پر کردن بشکه‌ها تعبیه شده بود. بعد از آن امتداد پیدا می‌کرد و با گذر از زیر بانک سپه در محوطه قورخانه آبــنـما میشد و در آنجا هم انشعاباتی پیدا می‌کرد و در عمق یک تا 2متر خیابان خیام، ارگ و بخشی از بازار را مشروب می‌کرد.
بازار سیاه گاری‌های آب شاهی
تهرانی‌ها حاضر بودند برای آب این قنات پول بیشتری پرداخت کنند. گاری‌های آب شاهی این‌قدر طرفدار داشت که کم‌کم برخی فروشندگان آب شاهی به فکر سودجویی افتادند و آب نهرها را هم داخل بشکه ریختند و به‌عنوان آب قنات شاه عرضه کردند. با ادامه این کار خلاف، بیماری شیوع یافت. شهرداری تهران هم مداخله کرد. شهرداری برای نخستین بار با پلمب بشکههای آب نوعی استاندارد محلی را برای توزیع آب آشامیدنی رایج کرد. در آن دوره، قنات شاه سازمان منسجمی شامل ۸میراب و یک تحصیلدار داشت و توزیع آب با بشکههای در بسته انجام میشد. تحصیلدار هم مأموری است که وظیفه دارد وجوه مورد‌طلب افراد حقیقی و حقوقی را از بدهکاران دریافت و به دست طلبکار برساند. در روزنامه اطلاعات 24تیر سال 1307 آمده است: «برای پرداخت حقوق 8میراب و یک تحصیلدار ماهانه مبلغ 190تومان تصویب شده که با نظارت هیئت نمایندگان و سرویس میاه بلدیه توسط تحصیلدار مخصوص از مردم وصول می‌شود تا قنات با نظارت میراب‌ها و متصدیان مسئول به خوبی اداره شود.» در روزنامه اطلاعات 22اردیبشهت 1317آمده است: «برای جلوگیری از تقلب صاحبان بشکههای آب و جلوگیری از اینکه این اشخاص آب‌های کثیف را به اسم آب منبع به خانواده‌ها بدهند شهرداری تهران در همه بشکه‌ها را در محل پرکردن آب از قنات شاه با پلمب دارای عبارت بهداری شهرداری حمل می‌کند. اشخاص موقع گرفتن آب باید به پلمب دقت کنند و هرگاه سرب پلمب بشکه درست نباشد علاوه بر امتناع از اخذ آب، نمره بشکه را به بهداری شهرداری اطلاع دهند.» گاری‌های آب شاهی در تمام کوچه‌پسکوچه‌های تهران تردد می‌کردند و آب گوارا به دست مردم می‌رساندند. تا اینکه در سال 1334 با لوله‌کشی آب تهران روزگار گاری‌های آب شاهی به سر آمد و حالا باید نمونه این گاری‌ها را در ماکتی در موزه آب کاخ سعدآباد یا در عکس‌های قدیمی به تماشا نشست. آنچه باقی است ارزش و اهمیت آب گوارا برای ماست.
در همینه زمینه :
