ماجراهای قورخانه قجری

بهاره خسروی

قورخانه نخستین کارخانه اسحله‌سازی و صنعتی تهران محسوب می‌شود که در خیابان جلیل‌آباد (خیام امروزی) واقع شده است. بر اساس بعضی روایت‌ها قورخانه در زمان جنگ‌های ایران و روس و در عصر فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. اما روایت موثق‌تری وجود دارد که قورخانه در زمان ناصرالدین شاه ساخته و در دوره رضاشاه تجهیز شد. اما حکایت این قورخانه که نامه یک کارگر آن و انتشارش در روزنامه باعث استعفای مشیرالدوله پیرنیا شد، مقدمات راه‌اندازی رادیو در آن تصمیم‌گیری شد، دروازه باغ ملی در آن ریخته‌گری شد و ابوالحسن صبا کارگر آنجا بود، چیست؟ شاهان قاجار اصالتا ترک بودند و کلمه قورخانه هم برگرفته از یک واژه ترکی به معنای زرادخانه یا کارخانه اسلحه‌سازی است. در این کارخانه در دوره قاجار به جز سلاح و مهمات جنگی، وسایل آتش‌بازی برای نمایش در شب‌های عید و جشن‌های مذهبی و ملی تولید می‌شد. قورخانه در بخش شمالی دارالخلافه ناصری جای گرفته بود و از آن به‌عنوان وزارتخانه قورخانه مبارکه یاد می‌شد. یکی از معروف‌ترین وزیران این وزارتخانه «رضا خان اقبال‌السلطنه» بود. البته این روزها از قورخانه چیزی جز سردر آن باقی نمانده است و همچنین بخشی از بنای آن به مترو امام خمینی(ره) پیوسته است.