بازگشت اروپا به عصر زغال‌سنگ

کاهش صادرات گاز روسیه به اروپا، یکی از مهم‌ترین تبعات جنگ اوکراین و تحریم مسکو از سوی کشورهای اروپایی بوده است؛ اتفاقی که اروپایی‌ها را مجبور کرده برای تامین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها به سراغ زغال‌سنگ بروند.
اروپا در حالی به سمت افزایش استفاده از زغال‌سنگ گام برداشته که طرح پایان مصرف زغال‌سنگ در کشورهای اروپایی از 3سال پیش آغاز شده است. اواسط سال2019 بود که 8کشور اتحادیه اروپا تعهد دادند استفاده از زغال‌سنگ برای تولید برق را با هدف کاهش آلایندگی هوا تا سال2030 به صفر برسانند و تا سال2050 به تولید آلاینده‌های کربنی پایان دهند. این تعهد بخشی از تلاش‌های اتحادیه اروپا برای پایبندی به مفاد پیمان آب‌و‌هوایی پاریس بود که در سال2015 به امضا رسید. براساس این تعهدات، فرانسه اعلام کرد تا سال2022 استفاده از زغال‌سنگ را متوقف خواهد کرد و ایتالیا و ایرلند سال2025 را در جدول زمانی خود قرار دادند. کشورهای دانمارک، اسپانیا، هلند، پرتغال و فنلاند هم ضرب‌الاجل تعهد خود را سال2030 اعلام کردند. آلمان هم به‌عنوان قدرتمند‌ترین اقتصاد اتحادیه اروپا و اصلی‌ترین منبع آلایندگی در منطقه، در سال2021 اعلام کرد تا سال2045 استفاده از تمامی منابع تولید کربن را متوقف خواهد کرد و ضرب‌الاجل توقف استفاده از زغال‌سنگ را هم 2030 اعلام کرد.
در راستای پایبندی به ضرب الاجل توقف استفاده از زغال‌سنگ، میزان مصرف این سوخت فسیلی در اروپا تا سال گذشته کاهشی قابل توجه یافته بود. براساس گزارش کمیسیون اروپا میزان مصرف زغال‌سنگ اروپا در سال2021 به نسبت سال1990 کاهشی 59درصدی داشته است. دلیل این کاهش، گرایش به منابع پاک‌تر مانند گاز طبیعی و منابع تجدیدپذیر برای تولید برق بوده است؛ گازی که روسیه تامین‌کننده اصلی آن بود. پیش از آن، اصلی‌ترین منبع تامین زغال‌سنگ اروپا هم روسیه بود. اروپا 56درصد از زغال‌سنگ مورد نیاز خود را در سال2020 از روسیه تامین کرده بود.
همه برنامه‌ها و طرح‌های خوش‌بینانه اروپا برای پایان‌دادن به استفاده از زغال‌سنگ، مربوط به پیش از آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین بود. جنگ اوکراین تمامی این معادلات را برهم زد. همزمان با آغاز جنگ، اتحادیه اروپا و آمریکا با همکاری یکدیگر تحریم‌های سنگین اقتصادی علیه روسیه تصویب کردند؛ به این امید که مانع از تداوم جنگ و تامین مالی روسیه شوند. این تحریم‌ها در شرایطی تصویب شدند که بلند‌پروازی‌های اتحادیه اروپا درباره توقف استفاده از زغال‌سنگ، با پشتیبانی گاز روسیه قابلیت عملی‌شدن داشت.
اروپا برای تامین انرژی خود به روسیه وابستگی شدید دارد و تا پیش از جنگ، 40درصد از گاز مورد نیاز خود را از روسیه تامین می‌کرد. اروپا به‌تازگی واردات بخشی از نفت روسیه را هم تحریم کرده اما تصمیم‌گیری برای تحریم گاز این کشور را دائما به آینده موکول می‌کند. همزمان، روسیه با یافتن مشتری‌های جدید برای نفت و گاز خود توانسته درآمد بیشتری در مقایسه با دوران پیش از جنگ به ‌دست آورد. کرملین در حدی نسبت به تحریم‌های وضع‌شده از سوی غرب بی‌تفاوت است که حتی پیش‌دستی کرده و در تقابل با تحریم‌های غرب، جریان گاز چندین کشور اروپایی را به بهانه عدم ‌پرداخت بهای گاز با روبل یا به بهانه وجود نقص فنی در خط لوله، قطع کرده است. 
در چنین وضعیتی، چندین کشور اتحادیه اروپا ازجمله آلمان طی چرخشی که ثابت می‌کند موضوع محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی همواره در درجه چندم اهمیت سیاستگذاری‌ اقتصاد‌های بزرگ جهان قرار دارد، اعلام کرده‌اند به‌منظور تامین انرژی مجبور به فعال‌کردن نیروگاه‌های زغال سنگ خود هستند. آلایندگی ناشی از افزایش استفاده از زغال‌سنگ در اروپا و حرکت در جهت عکس تعهدات اقلیمی بین‌المللی، نگرانی‌های زیادی به‌دنبال خواهد داشت.

ضربه کاری روسیه به انرژی اروپا
روسیه در طول تقریبا 4ماهی که از جنگ می‌گذرد، به دلایل و بهانه‌های مختلف میزان گاز صادراتی به اصلی‌ترین مشتری گاز طبیعی خود یعنی اروپا را کاهش داده یا به‌کل متوقف کرده است؛ اقدامی که منجر به افزایش بی‌سابقه قیمت برق، سوخت و همچنین تورم و هزینه‌های زندگی در اروپا شده است. در حال حاضر میزان صادرات گاز از مسیر خط لوله نورد‌استریم-1، بزرگ‌ترین خط انتقال گاز طبیعی از روسیه به اروپا، 40درصد از ظرفیت این خط لوله است. گازپروم، شرکت ملی گاز روسیه، همچنین اعلام کرده که این خط در ماه آینده به‌مدت 10روز برای انجام تعمیرات غیرفعال خواهد شد. جمعه گذشته روسیه میزان گاز ارسالی به ایتالیا و اسلوواکی را 50درصد کاهش داد و صادرات گاز به فرانسه را به‌صورت کامل متوقف کرد. روسیه دلیل قطع گاز فرانسه را ناشی از نقص فنی در خط لوله گاز نورداستریم-1 اعلام کرده است؛ نقصی که به ادعای گازپروم قطعه مورد نیاز برای رفع آن به‌دلیل تحریم‌ها در کانادا بلوکه شده است. روسیه همچنین از هفته پیش صادرات گاز خود به آلمان را 40درصد کاهش داد، زیرا به‌گفته گاز‌پروم شرکت زیمنس آلمان نتوانسته به‌دلیل تحریم‌ها قطعات مورد نیاز برای تعمیر خط لوله انتقال گاز را در اختیار روسیه قرار دهد. رهبران ایتالیا و آلمان این اقدام روسیه را اقدامی سیاسی با هدف تشدید بحران انرژی در اروپا قلمداد کرده‌اند. روسیه پیش از این هم مانع صادرات گاز طبیعی به کشورهای لهستان، رومانی، بلغارستان، فنلاند، هلند و دانمارک شده بود.
در همین راستا، روز دوشنبه بزرگ‌ترین خریداران گاز روسیه اعلام کردند به‌منظور جلوگیری از وقوع بحران انرژی در زمستان پیش‌رو به واسطه کاهش میزان جریان گاز روسیه به اروپا، مجبورند زغال‌سنگ بیشتری مصرف کنند تا به این شکل بتوانند از میزان وابستگی خود به گاز روسیه بکاهند. کشورهای آلمان، ایتالیا، اتریش و هلند همگی اعلام کردند که نیروگاه‌های تولید برق از زغال‌سنگ می‌توانند همزمان با افزایش قیمت و کمبود گاز، قاره اروپا را از بحرانی بزرگ نجات دهند.

یک قدم به جلو، 10قدم به عقب
هلند که همواره یکی از پیشگامان طرح‌های محیط‌زیستی بوده، اعلام کرد با فعال‌کردن فاز هشدار اولیه طرح بحران انرژی خود، محدودیت 35درصدی تولید انرژی از نیروگاه‌های زغال‌سنگ را حذف می‌کند تا از میزان اتکای خود به گاز روسیه بکاهد. این کشور 15درصد از گاز مورد نیاز خود را از روسیه تامین می‌کرده است. هلند مانند بسیاری از دیگر کشورهای اروپایی در حال حاضر برای جبران کمبود گاز خود مجبور به خریداری گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) و کاهش مصرف گاز شده است.
آلمان هم در اقدامی مشابه از طرح خود برای افزایش ذخیره گاز خبر داده و اعلام کرده که به‌احتمال زیاد نیروگاه‌های زغال‌سنگی که قرار بود از دور خارج شوند را دوباره فعال خواهد کرد. به گزارش الجزیره، رابرت هبک از اعضای حزب سبزها در آلمان و وزیر نیروی این کشور، اعلام کرده که اگر آلمان نتواند از میزان مصرف گاز خود بکاهد، ذخیره کافی برای تامین انرژی مورد نیاز در فصل زمستان را در اختیار نخواهد داشت؛‌ وضعیتی که آلمان را در عرصه سیاسی در برابر باج‌گیری‌ها آسیب‌پذیر خواهد کرد. در این شرایط فعال‌کردن نیروگاه‌های زغال‌سنگ می‌تواند 10گیگاوات به ظرفیت تامین انرژی آلمان بیفزاید. آلمان درحال حاضر توانسته 51درصد از ظرفیت ذخیره گازی خود را تامین کند. این درحالی است که کشورهای اروپایی سعی دارند برای تامین انرژی فصل زمستان خود تا پیش از پایان ماه نوامبر دست‌کم 80درصد از ظرفیت ذخیره گازی خود را تامین کنند؛ هدفی که کندشدن جریان گاز روسیه محقق‌شدن آن را با مشکلات فراوانی مواجه ساخته است.
دولت‌های اتریش، ایتالیا و دانمارک در روزهای اخیر قدم‌های اولیه برای به‌اجراگذاشتن طرح اضطراری انرژی را برداشته‌اند؛ اقدامی که درنهایت به فعال‌شدن نیروگاه‌های زغال‌سنگ منجر خواهد شد. اتریش روز یکشنبه اعلام کرد از آخرین نیروگاه زغال‌سنگی خود برای تولید برق در شرایط اضطراری استفاده خواهد کرد. کشورهای دیگر مانند لهستان و بلغارستان پیش‌تر اعلام کرده بودند برای حفظ ثبات شبکه انرژی خود به استفاده از زغال‌سنگ ادامه خواهند داد.

زنگ خطر برای تعهدات اقلیمی
اورزولا فن‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا نسبت به تصمیم کشورهای اروپایی مبنی بر بازگشت به استفاده از زغال‌سنگ ابراز نگرانی شدید کرده‌است. فن‌درلاین در واکنش به این تصمیم‌ها اعلام کرد که اتحادیه اروپا باید از بحران کنونی برای حرکت به جلو استفاده کند، نه اینکه به دوران استفاده از منبع آلاینده زغال‌سنگ بازگردد. این تغییر رویه کشورهای اروپایی تهدیدی جدی علیه جاه‌طلبی‌های اقلیمی اتحادیه اروپا خواهد بود که قصد داشت تا سال2050 انتشار تمامی آلاینده‌های کربنی خود را به صفر برساند. این هدف یکی از سنگ بناهای سیاست‌های فن‌درلاین در رأس نهاد اجرایی اتحادیه اروپا بوده است. اگرچه کشورهای اروپایی ازجمله آلمان اعلام کرده‌اند که به تعهدات خود مبنی بر خاموشی تمامی نیروگاه‌های زغال‌سنگ تا پایان سال2030 پایبند هستند، اما تصمیمات اخیر دولت‌ها امکان تحقق این تعهدات را زیر سؤال می‌برد. بسیاری از انجمن‌های غیردولتی محیط‌زیستی در اروپا هم با اعتراض به تصمیم اخیر کشورهای اروپایی، دولت‌ها را متهم کرده‌اند که به‌جای سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های تجدید‌پذیر، به حمایت از انرژی‌های فسیلی ادامه می‌دهند؛ اقدامی که کمکی به کاهش وابستگی اروپا به منابع سوخت فسیلی نخواهد کرد و تنها وابستگی به گاز را به وابستگی به منبع آلاینده دیگری تبدیل خواهد کرد.