چرا بایدن از «برجام» حرفی نزد

حسن بهشتی‌پور- ‌کارشناس مسائل بین‌الملل

جو بایدن، رئیس‌جمهور تازه بر مسند نشسته ایالات متحده در روزهای اخیر نخستین سخنرانی خود درباره سیاست ‌خارجی این کشور را از زمان به‌قدرت رسیدن، ایراد کرد که واکنش‌های بسیاری به‌دنبال داشت. چگونگی بازگشت آمریکا به توافق برجام از موضوعاتی بود که به‌ویژه محافل سیاسی داخل کشور انتظار داشتند حداقل اشاره‌ای به آن در صحبت‌های بایدن بیابند که چنین نشد. این موضوع رایزنی‌هایی را به‌همراه داشت که باید به‌شکل ویژه به آن  پرداخته شود. 
درمقطع کنونی چنین به‌نظر می‌رسد که ایالات‌متحده همچنان برای شکل‌دهی به سیاست ‌مطلوب خود درقبال ایران و برجام در حال بررسی است و نیاز به هماهنگی بیشتری با شرکای اروپایی خود دارد، چراکه برخلاف ترامپ که به‌هیچ‌وجه قائل به مشورت نبود، بایدن روی حمایت آلمان، انگلستان و فرانسه حساب ویژه‌ای باز کرده‌ است.
نکته دیگری که باید مدنظر قرار گیرد، محدودیت‌های راهبردی پیرامون اظهارنظر درباره برجام است؛ به این معنی که در شرایط کنونی هر نوع موضع‌گیری بایدن مستلزم پذیرش تعهداتی است که می‌تواند برای ایالات‌متحده دردسرساز شود و محدودیت‌هایی را برای این کشور به‌وجود آورد. بایدن ترجیح‌ داد به مسائل حیاتی آمریکا در حوزه سیاست ‌خارجی از قبیل کیفیت روابط با چین و روسیه بپردازد که از اولویت اساسی‌تری برای این کشور برخوردار است و فعلا از اظهارنظر درباره برجام و نحوه تعامل با ایران صرف‌نظر کرد. او اگرچه دراین سخنرانی قصد نداشت زمینه‌ساز دلسردی عربستان شود، اما از طرف دیگر نمی‌خواهد خطای استراتژیک ترامپ را تکرار کند که به عربستان سلاح فروخت و منافع نظامی را به کشتار مردم یمن ترجیح داد. بایدن قصد ندارد از جنایتی که در یمن درحال وقوع است حمایت کند.
باید به این نکته هم توجه کرد که تفاوت‌های سیاست‌ورزی در ترامپ و بایدن سبب می‌شود رئیس‌جمهور جدید ایالات‌متحده با طمأنینه بیشتری نسبت به موضع‌گیری درباره برجام عمل کند. ترامپ بازرگانی بود که کارنامه سیاسی روشنی نداشت، اما بایدن بیش‌ از 40سال در صحنه سیاسی این کشور فعالیت کرده‌است و می‌داند در حوزه‌های راهبردی مانند برجام چگونه باید برخورد کند. او با وجود اینکه به‌خوبی از اهمیت ایران در معادلات خاورمیانه‌ای ایالات‌متحده آگاه‌ است، اما می‌خواهد نشان دهد عجله‌ای برای بازگشت به برجام ندارد. بایدن نمی‌خواهد مانند ترامپ با موضع‌گیری‌های ساختارشکنانه، منافع حیاتی آمریکا را به خطر بیندازد.
ازسوی دیگر برخی معتقدند ایران و ایالات‌متحده بی‌سر و صدا درحال پیش بردن روند مذاکرات برای بازگشت به برجام هستند درحالی‌که باید گفت قرائنی برای اثبات وجود مذاکره نهانی میان دوطرف در دست نیست و نباید شرایط کنونی را همانند وضعیتی که به مذاکرات مسقط انجامید، دانست. موضوع این است که بحران کرونا به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های دولت آمریکا تبدیل شده؛ شیوع این ویروس بیش‌از 400هزار آمریکایی را به کام مرگ کشیده‌است و بیکاری کم‌سابقه‌ای به‌دنبال داشته که دولت ایالات‌متحده می‌کوشد با تزریق منابع جدید، بر چالش‌های پدید آمده فائق آید، اما این بدان معنی نیست که ابتکار عمل در حوزه سیاست ‌خارجی به‌ویژه درباره ایران از بایدن سلب شده باشد، چراکه ترکیب جدید تیم سیاست‌خارجی او نشان می‌دهد اولویت‌بندی‌های حساب‌شده‌ای برای‌ حل‌وفصل مشکلات این کشور در حوزه روابط خارجی طراحی شده است؛ از شکل‌دهی روابط با چین و روسیه گرفته تا عربستان، ایران و اسرائیل.