موسیقی
اولین مرتبت راه ما‌ترد امنی‌ست
ساخت «دلشدگان» به یاد اساتید موسیقی کلاسیک ایرانی
حسین عصاران
ایده روایت سفر یک گروه نوازنده و خواننده دوران پیشارادیویی به فرنگ، برای ضبط صدای چند اجرایشان روی صفحه گرامافون، بعد از ساخت «هزاردستان» به سراغ حاتمی آمده بود. ابتدای کار حسین علیزاده، آهنگساز تصنیفها و ایدهپرداز آوازها برای لبخوانی استاد آوازهخوان بود و حسین دهلوی هم سازنده موسیقی متن فیلم. با کنار رفتن دهلوی، کار موسیقی فیلم نیز به علیزاده واگذار شد تا اینچنین فیلمبرداری بر مبنای لبخوانی امین تارخ از آوازهای ضبط شده با صدای محسن کرامتی به سرانجام برسد. (پیش از کرامتی، جهانگیر ابوجلالی- یکی از شاگردان حسین علیزاده- بهعنوان خواننده انتخاب شده بود که از میانه و بنا به دلایلی کرامتی جایگزین او شد). اما پس از پایان کار و مجبور شدن علی حاتمی به حذف 9پرده از 19پرده فیلم، او که از کیفیت نهایی کارش رضایت نداشت، به قصد جلوهدهی به فیلم آشفتهشدهاش، محمدرضا شجریان رابه کار دعوت کرد. شجریان نیز به شرط ویرایش کلام ترانهها توسط فریدون مشیری و حذف القای لبخوانی در نماهای مربوط به خوانندگی امین تارخ و البته دریافت حق انتشار آلبوم موسیقی متن «دلشدگان»، این پیشنهاد را قبول کرد. حال و پس از سه‌دهه میتوان به نقد نگرش عوامل این فیلم نشست و آن را از زوایای مختلف واکاوی کرد؛ از یک سو نگرانی شجریان نسبت به لبخوانی ترانهها و آوازهاکه بهرغم دودهه تبلیغ در باب اندیشمندی و متفکرانگی موسیقی کلاسیک ایرانی و توصیف آن با عبارت اصیل، انجام آن را - حتی برای نقش یک استاد آواز- یادآورگونه آوازخوانی فیلمفارسیها دانسته بود و از سوی دیگر هم نتیجه مثبت حضور او در فیلم که به ساخت چند آواز و ترانه خاطرهانگیزبا اشعاری متناسب با جهان فیلم منجر شد.
اما در گذر از این موارد و در نگاهی کلیتر فیلم دلشدگان روایت موجز و قابلتأملی از دوران گذر موسیقی کلاسیک ایرانی به قرن حاضر است که نشانههای این گذار در جای‌جای فیلم جای‌گذاری شده و برای آشنایان به روند تاریخی موسیقی ایران و مناسبات مرسوم در آن، قابلدرک و معنایابی است.
