چپ بزرگ

آرش نهاوندی- مترجم

فرناندو سولاناس (2020-1936) سینماگر و سیاستمدار آرژانتینی که روز شنبه بر اثر ابتلا به کرونا در 84سالگی درگذشت، از هنرمندانی بود که با آثارش مسائل تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورش و دیدگاه‌های اغلب چپ و رادیکال را نقد می‌‌کرد. جنگ‌، فقر، رویدادهای تلخ زمان استعمار و تبعات دوران دیکتاتوری موضوعات اغلب فیلم‌های سولاناس بود. او همراه تعدادی از کارگردانان هم‌عصرش بر ساخت فیلم‌هایی متفاوت از فیلم‌های هالیوودی تأکید می‌کرد و معتقد بود که فیلمسازی نیز می‌تواند در خدمت هدف مبارزه با امپریالیسم و نیروهای استعمارگر کشورهای جهان سوم قرار گیرد. سولاناس را نماد سینمای آرژانتین می‌دانند.

سینمای سوم
سولاناس فیلمسازی را در سال1962 با فیلم کوتاه «ادامه راه رفتن» آغاز کرد. در سال1967 فیلم مستند «ساعت کوره‌ها» را ساخت؛ این فیلم سه‌گانه‌ای است که همراه اوکتاویو خنتیو، دیگر کارگردان آرژانتینی ساخته است. این فیلم، مستندی 4ساعته بود که به نماد سینمای سیاسی متعهد و مقاومت در برابر دیکتاتوری تبدیل شد و رکورد محبوبیت میان مخاطبان سینما در آرژانتین را شکست؛ فیلمی که در آرژانتین ممنوع و به‌صورت مخفیانه نمایش داده شد، اما در ایتالیا، آلمان و فرانسه نمایش داده شد و جوایزی از جشنواره‌های معتبر سینمایی دریافت کرد. در این فیلم، سیاست‌های ساخت فیلم در کشورهای جهان سوم مورد نقد قرار می‌گیرد. این فیلم از آثار مهم «سینمای سوم» است. سینمای سوم، نهضتی است که همزمان با انتشار این فیلم در آمریکای لاتین ظهور کرد. فیلمسازان عضو نهضت سینمای سوم در فیلم‌های خود سرمایه‌داری و هالیوود را تقبیح می‌کردند. این کارگردان یکی از نویسندگان بیانیه «به سمت یک سینمای سوم» بود.

فیلم‌هایی درباره پرون و غارت
یکی از فیلم‌های مهم سولاناس «پرون: ارتقای سیاسی و دکترینی برای در دست گرفتن قدرت»، مستندی است حاصل یک گفت‌وگوی طولانی میان فرناندو سولاناس و خوان دومینگو پرون، رئیس‌جمهور وقت آرژانتین. این مستند از سوی جوانان طرفدار پرون مورد تحسین و تمجید قرار گرفت. سولاناس و گروه فیلمسازان عضو نهضت سینمای سوم نیز از چپگرایان حامی پرون، رئیس‌جمهور وقت آرژانتین بودند. سولاناس و دوستان همفکرش پس از کودتا و روی کار آمدن دیکتاتوری در آرژانتین تحت پیگرد قرار گرفتند. سولاناس دستگیر شد  و مدتی را در زندان گذراند. مستند دیگر فرناندو سولاناس که سروصدای زیادی به پا کرد «خاطرات غارت» (خاطرات قتل‌عام)، درباره وضعیت و شرایط سخت اقتصادی و اجتماعی آرژانتین است. این فیلم در سال2004 در جشنواره بین‌المللی فیلم برلین نمایش داده شد. در این سال سولاناس، جایزه خرس طلایی یک عمر دستاورد هنری را از جشنواره برلین دریافت کرد.

فیلم‌های داستانی با خاطراتی از دوران تبعید
فرناندو سولاناس علاوه بر آثار سینمایی مستند، فیلم‌های داستانی موفقی نیز ساخته است. تانگوها محصول 1985 نخستین اثر داستانی سولاناس در جشنواره فیلم ونیز تحسین شد. داستان ساخت این فیلم به حدود یک‌دهه قبل بازمی‌گردد. سولاناس که در سال1976 در زمره فعالان سیاسی چپ قرار داشت به سبب ادامه فعالیت‌های سیاسی خود علیه نظام دیکتاتوری حاکم بر آرژانتین و بر اثر فشارهای حکومتی ناگزیر به ترک آرژانتین و رفتن به پاریس در تبعیدی خودخواسته شد. او در آنجا با مشاهده زندگی آرژانتینی‌های در تبعید تصمیم گرفت فیلمی براساس زندگی آنها بسازد. فیلم «تبعید گاردل»، نخستین ثمره دوران بازگشت دوباره حکومت دمکراسی در آرژانتین است. در این فیلم، داستان تعدادی از تبعیدی‌های آرژانتینی در پاریس روایت می‌شود که با برگزاری کلاس‌های تانگو تلاش دارند ارتباط خود را با فرهنگ آرژانتینی همچنان حفظ کنند. سولاناس در سال1988 به‌دلیل ساخت فیلم «جنوب» جایزه بهترین کارگردانی را از کن کسب کرد. این دو فیلم جزو تجربیات ارزشمند فرناندو سولاناس در زمینه فیلم‌های داستانی است.

سناتور و سیاستمدار
سولاناس علاوه بر سینما دستی هم در سیاست داشت. در سال92 به‌عنوان سناتور از شهر بوئنوس‌آیرس، پایتخت آرژانتین انتخاب و سال بعد به‌عنوان نماینده گروه سیاسی جبهه بزرگ وارد پارلمان شد. در سال 2007 از سوی حزب نهضت پروژه جنوب کاندیدای حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری آرژانتین شد؛ حزبی که متعلق به چپ میانه و حاصل ائتلاف احزاب سوسیالیست آرژانتین بود. سولاناس در سال2019 به حزب جبهه همگانی پیوست.