دلایل شکست اردوغان در استانبول

رحمن قهرمانپور‌/ کارشناس مسائل ترکیه
انتخابات شهرداری استانبول را باید در 2سطح کلان مورد بررسی قرار داد؛ یکی، نوع کمپین انتخاباتی که حزب حاکم «عدالت و توسعه» و حزب اپوزیسیون «جمهوریخواه خلق» به راه انداختند و دیگری، بستر جامعه‌شناختی که انتخابات اخیر در آن برگزار شد.

از منظر کمپین‌های انتخاباتی، پیش از هر چیز باید به نقش مناظره انتخاباتی اشاره کرد که برای نخستین‌بار در 15سال گذشته در ترکیه برگزار می‌شد. نتایج نظرسنجی‌ها نشان می‌داد مناظره تلویزیونی میان «بن‌علی ییلدیریم» از حزب عدالت و توسعه و «اکرم امام اوغلو» نامزد حزب جمهوریخواه خلق، درنهایت به نفع امام‌اوغلو تمام شد. ییلدیریم در مناظره عملکرد خوبی نداشت و نتوانست رأی‌دهندگان را قانع کند. پاسخ او ‌به سؤالی در مورد دلایل حزب حاکم برای ابطال نتایج انتخابات قبلی شهرداری استانبول که یازدهم فروردین برگزار شد نیز قانع‌کننده نبود. امام‌ اوغلو در مقایسه با نامزد حزب حاکم بسیار جوان‌تر، بانشاط‌تر و جسورتر ظاهر شد.

حضور ضعیف ییلدیریم در مناظره‌ باعث شد تا رجب طیب اردوغان خود جدی‌تر از گذشته وارد میدان شود و در حمایت از او سخنرانی‌های تندی کند. اردوغان در جایی گفت که امام اوغلو به فرماندار یکی از شهرهای ترکیه اهانت کرده و همین موضوع ممکن است درنهایت به محکومیتش منجر شود؛ موضوعی که می‌تواند درنهایت باعث برکناری امام اوغلو درصورت پیروزی در انتخابات شود. این سخنان اردوغان را بسیاری یک تهدید تلقی کردند. نتیجه این تهدید، ریزش آرای ییلدیریم بود.

فارغ از این، حمایت اردوغان از نامه رهبر کردهای ترکیه هم به ضرر حزب حاکم تمام شد. عبدالله اوجالان در نامه‌ای به حزب «دمکراتیک خلق‌ها» از اعضای حزب خواست در انتخابات شهرداری‌ استانبول بی‌طرف باشند. طی سال‌های گذشته، اردوغان مواضع تندی نسبت به صلح با کردها داشته، اما حمایت او از نامه اوجالان باعث شد تا بخشی از هواداران حزب عدالت و توسعه سرخورده شوند و او را سرزنش کنند. آنها بهره‌برداری سیاسی اردوغان از موقعیت کردها در انتخابات را با شعارهای ‌او در تضاد می‌دانستند. درمجموع، حزب عدالت و توسعه نتوانست بر مبنای کمپین انتخاباتی خود، نظر رأی‌دهندگان را جلب کند.

از منظر جامعه‌شناختی، باید به تغییر رویکرد حزب جمهوریخواه خلق توجه ویژه داشت. این حزب طی سال‌های اخیر به سمت اصلاح نوع رابطه خود با مردم در جامعه ترکیه حرکت کرد و در این مسیر موفق هم بود. حزب جمهوریخواه خلق یک حزب سکولار بود که ارتباط چندانی با توده‌های مردم نداشت. این حزب با کردها نیز به‌شدت مخالف بود و موضع سرسختانه‌ای را در قبال آنها دنبال می‌کرد. از سوی دیگر، رهبران حزب جمهوریخواه خلق با اجرای موازین اسلامی در جامعه ترکیه نیز مخالف بودند.

به‌طور مثال، آنها با پوشش اسلامی مخالفت می‌کردند. همین موارد باعث شده بود تا حزب جمهوریخواه خلق به یک حزب محدود از نظر جغرافیایی تبدیل شود و در بخش‌های مرکزی و شرقی ترکیه اساسا نفوذی نداشته باشد. این حزب اما طی سال‌های اخیر رویکرد خود را نسبت به نقش اسلام در جامعه، مسئله حجاب، موضوع کردها و مسئله توزیع ثروت را بازتعریف کرده تا بتواند به توده‌های مردم و رأی‌دهندگان عادی جامعه نزدیک‌تر شود.

حزب جمهوریخواه خلق در مسیر اصلاح سیاست‌های خود موفق عمل کرد و درنهایت در انتخابات بسیاری از شهرهای بزرگ ازجمله آنکارا و ازمیر نیز موفق ظاهر شد‌. این شهرها در کنار استانبول، مراکز تجمع جمعیت و تکنولوژی در ترکیه هستند و پیروزی حزب مخالف دولت در این مناطق، بی‌شک از اهمیت بالایی برخوردار است.

فارغ از عملکرد رجب طیب اردوغان و حزبش در انتخابات، باید پذیرفت که سیاست‌های او طی سال‌های اخیر باعث نگرانی بخشی از مردم ترکیه شده است. دستگیری‌های گسترده پس از کودتای نافرجام سال2016، اخراج تعداد زیادی از کارمندان و معلمان، تضعیف قوه قضاییه و تحدید استقلال قضات باعث انتقادهای گسترده از او شده است. اردوغان در واکنش به اعتراض‌ها با حزب «حرکت ملی» ائتلاف کرد تا موقعیت خود را تقویت کند اما مواضع حزب حرکت ملی آنقدرها مورد علاقه چپ‌گرایان ترکیه و کردها نیست؛ بنابراین وضعیت برای او بدتر هم شد. این ائتلاف را باید جزو دلایل کاهش محبوبیت حزب عدالت و توسعه طی این سال‌ها دانست.

اکنون سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا اکرم امام اوغلو نیز می‌تواند همانند اردوغان در دهه1990، به یک پدیده در سیاست ترکیه تبدیل شود؟ بسیاری معتقدند امام اوغلو نیز همچون اردوغان، جوان و جسور است و همانند او از شهرداری استانبول آغاز کرده و می‌تواند همچون اردوغان مسیر ترقی را طی کند. با وجود انتقاداتی که به اردوغان وجود دارد، باید پذیرفت که مجموع اقداماتی که در ترکیه طی سال‌های حضور اسلام‌گرایان در قدرت انجام شده، بسیار بیشتر از مجموع فعالیت‌هایی است که در دوره حکومت سکولارها انجام شده است. امام اوغلو قدرت‌نمایی بسیار خوبی در انتخابات داشت اما عملکرد او در اداره شهرداری استانبول شرط است و باید منتظر برنامه‌هایش برای اداره شهر ماند.

مقایسه وضعیت امروز ترکیه نیز با ترکیه سال2001، یعنی فضایی که اردوغان موفق شد در آن به قدرت برسد، مقایسه درستی نیست. ظهور اردوغان محصول یک دوره پرآشوب در سیاست ترکیه بود. اقتصاد ترکیه فروپاشیده بود و شرایط بسیار متفاوت از شرایط امروز ترکیه بود. امروز وضعیت جامعه ترکیه بسیار باثبات‌تر است و نمی‌توان انتظار داشت یک جابه‌جایی ناگهانی قدرت میان اسلام‌گراها و سکولارها رخ دهد. اردوغان طی سال‌هایی که در قدرت بوده، تجربه بسیار اندوخته و شبکه‌سازی‌ گسترده کرده است. او قدرت، پول و رسانه را در اختیار دارد و به‌راحتی میدان را به رقیب جوان تازه از راه رسیده واگذار نخواهد کرد.

 باید منتظر ماند و دید که عملکرد حزب جمهوریخواه خلق در شهرداری‌های شهرهای بزرگ ترکیه چگونه خواهد بود. باید دید در 5 سال آینده، سکولارها چه برنامه‌هایی را عملیاتی خواهند کرد و چه میزان از وعده‌های انتخاباتی‌شان را اجرا می‌کنند.