پرواز هدهد سفید در آسمان کودکان

الناز عباسیان 

به تازگی برای نوجوانان عضو کتابخانه‌های عمومی کتابی با عنوان «هدهد سفید» از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شده‌است. در این کتاب تلاش شده با کمک داستان‌، شعر، نمایشنامه‌، کمیک استریپ و گزارش‌های مختلف به اهمیت کتاب و کتابخوانی پرداخته شود. از این‌رو این کتاب در حوزه ادبیات کودک و نوجوان حرف‌هایی برای گفتن دارد. هدهد سفید را تیمی از نویسنده‌های ادبیات کودک و نوجوان به‌عنوان گروه تالیف و تدوین زیرنظر نویسنده و پژوهشگر پرتلاش فریدون عموزاده‌خلیلی منتشر کرده و می‌کنند. این روزها که مدارس تعطیل شده و فصل فراغت دانش‌آموزان از راه رسیده، فرصت خوبی است تا این کتاب ویژه را به مخاطبان خاصش معرفی کنیم. عموزاده‌خلیلی با وجود مشغله‌های بسیار، فرصتی در اختیار ما قرار تا از هدهد سفید بیشتر از او بپرسیم.




  چه شد که به فکر انتشار هدهد سفید افتادید و چه ضرورتی برای انتشار آن وجود داشت؟ 
از سال‌ها قبل انتشار چنین مجموعه‌ای دغدغه ذهنی‌ام بود؛ اینکه بتوانیم کتاب یا نشریه‌ای منتشر کنیم که به‌طور مفصل به بحث کتاب پرداخته و فرهنگ کتابخوانی را ترویج دهد. تاکنون چنین کتاب و نشریه‌ای با این مدل برای نوجوانان منتشر نشده بود. همیشه برای خودم سؤال بود که آیا می‌توان چنین نشریه‌ای با این مشخصات منتشر کرد و آیا برای مخاطب جذاب خواهد بود؟ اگر قرار به چاپ این نشریه باشد چه مطالبی و چه نگاهی باید داشته باشد که برای مخاطب نوجوان جذاب شود؟ وقتی به شهرستان‌های مختلف و کتابخانه‌های آنها مراجعه کرده و با بچه‌ها نشست و برخاست داشتم متوجه شدم برای نوجوانان کتاب خیلی بیشتر از تصور ما بزرگترها، مهم است و به این حوزه علاقه دارند. با این ذهنیت از نوجوانان به این نتیجه رسیدم که چه خوب است اگر نشریه‌ای تولید شود که درباره کتاب، مطالب جذاب و خواندنی به نوجوانان ارائه دهد. ما احساس کردیم وقتی در مورد کتاب برای نوجوانان حرف می‌زنیم به همان اندازه باید جدیت  داشته باشیم. به همین منظور هدهد سفید در قالب و شاکله کتاب 100الی150صفحه‌ای منتشر می‌شود.

  از عنوان هدهد سفید و رسالتی که در پیش گرفته‌اید برایمان بگویید.
در مورد عنوان کتاب باید عرض کنم هدهد در کتاب منطق‌الطیر عطار پرنده‌ای است که پرندگان دیگر را به سمت کوه قاف و جایگاه سیمرغ هدایت می‌کند. هدهد در داستان حضرت سلیمان(ع) نیز پیام‌آور حضرت سلیمان(ع) و پرنده‌ای خردمند است. در این داستان ویژگی اصلی هدهد این است که پیام دارد و پرندگان دیگر را به سمت حقیقت هدایت می‌کند. واژه سفید هم به سفیدی کاغذ برمی‌گردد؛ یعنی پرنده ای که پیام کاغذی می‌برد و سوار بر محمل کاغذ است.
رسالتی که برای هدهد سفید درنظر گرفتیم این است که این کتاب بتواند مکتوبی باشد که به‌عنوان واسطه و رابط میان کتاب و مخاطب نوجوان و نویسنده باشد. به‌عبارتی مخاطبان نوجوان ما از طریق این کتاب به نویسندگان کتاب‌ها بگویند ما چه می‌خواهیم و چگونه به دنیا نگاه می‌کنیم. در همین چند جلد کتاب منتشر شده، مخاطبان نوجوان در حوزه‌های مختلف حرف می‌زنند و بخش قابل‌توجهی از این کتاب به نوجوانان اختصاص دارد. آنها در مورد کتاب‌هایی که دوست دارند، زندگی آینده و دوست‌داشتنی‌هایشان حرف می‌زنند، می‌نویسند و چاپ می‌شود. نوجوانان بسیاری مواقع ایده‌های جذابی دارند که به ذهن ما نمی‌رسد. در کل سعی کردیم هدهد سفید بستر و کانالی ارتباطی بین نویسندگان و مخاطبان با موضوع کتاب باشد.

   هدهد سفید شامل چه مباحثی می‌شود؟ 
محتوای هدهد سفید همه مسائل مربوط به کتاب در قالب‌های متنوع را شامل می‌شود. ما به‌شدت از‌ اینکه مستقیم در مورد کتاب حرف زده یا به معرفی کتاب اکتفا شود پرهیز می‌کنیم. سعی می‌کنیم در این کتاب داستان، نمایشنامه، کمیک‌استریپ در مورد کتاب و کتابخانه داشته باشیم. حتی بحث‌های آموزشی ما هم در مورد کتاب و کتابخانه یا درباره چگونگی قلم زدن است. در گزارش‌های کتاب ما سعی می‌کنیم بچه‌ها را مثلا به روستاهای دور ببریم و ببینند کتابخانه‌ها چطور تاسیس شده و با کتابدارها و کتابخانه‌ها آشنا شوند؛ برای مثال در یک داستان کتابدار روستایی با موتور خود به روستاهای مختلف کتاب می‌برد و مرتب در رفت‌وآمد است. درنظرسنجی‌ای که از بچه‌ها کردیم برای ما خیلی جالب بود که گزارش این کتابدار روستایی جزو پرطرفدارترین و بهترین مطالبی بود که بچه‌ها انتخاب کرده بودند. 

   در صحبت‌هایتان به مشارکت نوجوانان در تهیه این کتاب اشاره کردید؛ در بخشی از کتاب، بچه‌ها تجربه حسی‌شان را درباره کتابخانه‌ای که حالشان را خوب کرده است، نوشته‌اند. از این بخش‌های تعاملی بیشتر برایمان بگویید. 
بله، ما بخشی از تجربه‌های حسی بچه‌ها را که برایمان ارسال کرده‌اند، چاپ می‌کنیم. در مورد هر کدام از پرسش‌هایی که ما به کتابخانه‌های عمومی می‌فرستیم پاسخ‌های زیادی برای ما ارسال می‌شود و متأسفانه به‌علت فضای بسیار اندک، ما فقط بخشی از آنها را می‌توانیم منتشر کنیم. اما همین مطالب کوتاهی که بچه‌ها می نویسند نشان می‌دهد که بچه‌ها چگونه فکر می‌کنند، چقدر زیبا فکر می‌کنند، چقدر خلاق فکر می‌کنند و چگونه حین نوشتن، حس‌های خود را بیان می‌کنند! استقبال زیاد آنها نشان می‌دهد که بچه‌ها با رویکرد تعاملی هدهد سفید همراه شده‌اند. ناگفته نماند ما از همان اول یک اصلی را برای هدهد سفید درنظر گرفتیم و آن اینکه تولید محتوا در هدهد سفید حتما با همراهی و مشارکت بچه‌ها و کاملا تعاملی انجام شود؛ در بخش‌های مختلف بچه‌ها را ترغیب کنیم که خودشان حرف بزنند و ارتباط یک سویه و فقط از بالا به پایین نباشد. خوشبختانه مخاطبان هم مشارکت می‌کنند و بعضا تعداد صفحاتی که بچه‌ها - از کتاب‌های خوبی که خوانده‌اند- معرفی می‌کنند بیشتر از صفحاتی است که نویسندگان و منتقدان ما معرفی می‌کنند. از بچه‌ها می‌خواهیم که بگویند چه کتابخانه‌ای را می‌پسندند؟ یا دوست دارند قهرمان چه داستانی باشند؟ یا دوست دارند چه کتابی را خودشان نوشته باشند؟ از کدام بخش‌های کتاب راضی‌اند؟ چه بخش‌هایی کم و چه بخش‌هایی زیاد است؟ یکی از دلایلی که ما را به انتشار این کتاب با رویکرد تعاملی ترغیب کرد، بستر مخاطبان و در واقع حوزه مخاطبان این کتاب است. این کتاب برای اعضای کودک و نوجوان کتابخانه‌های عمومی منتشر می‌شود. حدود 4هزار کتابخانه در سراسر کشور هست که هر کتابخانه‌ای حداقل 20یا 25عضو کودک و نوجوان دارد. به‌صورت تقریبی گروه هدفی بالای 100هزار نفر مخاطب واقعی، این کتاب را می‌خوانند و چون در فضای کتابخانه گرد‌هم‌می‌آیند ما می‌توانیم مطمئن باشیم که نوجوانان بدون هزینه و تشریفات خاص در برنامه‌های تعاملی شرکت داشته‌اند و این نشان می‌دهد که ما در انتخاب روش تعاملی برای این مخاطبان بهترین رویکرد را انتخاب کرده‌ایم.

   نویسنده عزیز، عنوان بخشی است که در آن بچه‌ها به نویسنده‌های محبوب‌شان نامه نوشته‌اند. ازاین بخش جالب کتاب هدهد برایمان بگویید. 
نامه به نویسنده‌های محبوب یکی دیگر از بخش‌های تعاملی هدهد سفید است که بستر این را فراهم می‌کند که بچه‌ها به نویسنده‌های محبوب‌شان نامه بنویسند. ما هم تلاش می‌کنیم جواب نویسنده‌ها را برایشان بگیریم. بعد از نخستین شماره‌ای که چاپ شد، سیل عظیمی از نامه‌ها برای ما ارسال شد. این موضوع برای نویسنده‌ها نیز خوب و جالب‌توجه است. زیرا با نگاه واقعی مخاطبان آشنا می‌شوند. از آن طرف برای بچه‌ها هم خوب است، چرا که آنها را به رؤیایشان که ارتباط با نویسنده‌هاست نزدیک می‌کند. از مسئولان نهاد کتابخانه‌ها قول گرفته‌ایم که همان نویسنده‌هایی که پاسخ بچه‌ها را داده‌اند در آینده، حتما دیدار حضوری با مخاطبان، در کتابخانه‌ها داشته باشند.

   101درس برای نویسنده شدن، عنوان مطلبی است که شما درباره داستان‌نویسی و آموزش نویسندگی از سنین پایین در کتاب هدهد سفید می‌نویسید. به‌نظر شما این کارگاه غیرحضوری تاچه حد می‌تواند کودکان و نوجوانان علاقه‌مند را راهنمایی کند؟ 
این مطالب آموزشی برای نویسنده شدن براساس تجربه‌های خودم از کارگاه‌های داستان‌نویسی فراهم شده. سعی کردم بیشتر آموزش‌های عملیاتی و کاربردی به بچه‌ها ارائه بدهم. برای بچه‌هایی که امکان شرکت در کلاس‌های نویسندگی وجود ندارد این امکان فراهم شده تا در هر شماره چند درس درباره نوشتن را یاد بگیرند. در این کلاس درس غیرحضوری مطالبی بیان می‌شود که مبتنی بر گیرها و مشکلاتی است که به تجربه، در نوشتن ایجاد می‌شود و به رفع آنها کمک می‌کند.