در سوچی چه گذشت؟

سیاوش فلاح‌پور | خبرنگار:

روز گذشته نشست گفت‌وگوهای ملی سوریه در شهر توریستی سوچی در جنوب روسیه با توافق همه طرف‌ها بر تشکیل کمیته بازنویسی قانون اساسی و برگزاری انتخابات آزاد برای آینده این کشور جنگ‌زده به پایان رسید. سواحل شرقی دریای سرخ در حالی میزبان نخستین مذاکرات سوری - سوری بود که آمریکا، فرانسه، انگلیس و شاید مهم‌تر از همه، مخالفان دولت اسد، آن را تحریم کرده بودند.

حاضران و غایبان

همانطور که پیش‌بینی می‌شد، حواشی نشست سوچی، قبل از برگزاری آن و در پی تحریم نشست از سوی برخی نیروهای مخالف اسد در وین آغاز شد. هیأت عالی مذاکرات (قوی‌ترین نهاد سیاسی مخالفان اسد که طیف گسترده‌ای از نیروهای فعال در سوریه را در خود جای داده) در جریان نشستی خبری، تنها 2روز قبل از برگزاری نشست سوچی اعلام کرد: این نشست، ابزاری برای مشروع جلوه‌دادن اشغالگری روس‌ها و تخریب روند مذاکرات ژنو است. اگرچه موضع هیأت عالی مذاکرات تا حد زیادی فعالیت‌های سوچی را تحت‌الشعاع قرار داد اما نفوذ روس‌ها در میان مخالفان اسد مانع از آن شد که نشست سوچی به‌طور کامل بدون حضور نمایندگان تشکیل شود و بر این اساس، روسای تریبون‌های قاهره، استانبول و دمشق به‌طور جداگانه از هیأت عالی مذاکرات برای حضور در سوچی اعلام آمادگی کردند. از سوی دیگر درحالی‌که غرب در موضعی همسو با هیأت عالی مذاکرات به کلی نشست سوچی را تحریم کرد، حضور استفان دی‌میستورا به نمایندگی از دبیرکل سازمان ملل، مشروعیت ویژه‌ای به این نشست بخشید؛ به‌گونه‌ای که رسانه‌های عربی از او به‌عنوان مهم‌ترین مهمان سوچی یاد کردند. عربستان، اردن و قطر نیز ازجمله مهم‌ترین حامیان معارضین بودند که حاضر به همراهی با روس‌ها در نشست سوچی نشدند و به این ترتیب، باری دیگر ترکیب سه‌گانه آستانه، متشکل از ایران، ترکیه و روسیه به‌عنوان محور شرقی در نزاع بین‌المللی سوریه برای رسانه‌ها خودنمایی کرد.

نشست سوچی با پیام ولادیمیر پوتین که از سوی وزیر خارجه روسیه در مقابل شمار زیاد مهمانان نخستین دور از گفت‌وگو‌های سوری - سوری قرائت شد، آغاز به‌کار کرد. رئیس‌جمهور روسیه در پیام خود گفت: اکنون شرایط لازم برای عبور سوریه از این موقعیت‌ فاجعه‌آمیز و گشودن صفحه‌ای جدید فراهم شده تا مردم سوریه خود سرنوشت‌شان را تعیین کنند.

نتایج سوچی

همانطور که پیش از این وزارت خارجه روسیه، مهم‌ترین هدف نشست سوچی را تشکیل کمیته بازنگری قانون اساسی سوریه توصیف کرده بود، روز گذشته تمامی طرف‌های حاضر در سوچی برای تشکیل چنین کمیته‌ای متشکل از نمایندگان دولت سوریه و همچنین طیف گسترده‌ای از مخالفان به توافق رسیدند. در متن بیانیه پایانی نشست سوچی با اشاره به این دستاورد آمده است: هرگونه تلاشی برای اصلاح قانون اساسی سوریه در چارچوب توافق‌های سیاسی، زیرنظر سازمان ملل و براساس قطعنامه 2254شورای امنیت رخ خواهد داد.

به گفته الکساندر لاورنتیف، مأمور ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سوریه، این کمیته علاوه بر تمام گروه‌های سیاسی سوریه، شامل کارشناسان این کشور، نیروهای قبیله‌ای و مخصوصا زنان سوری نیز خواهد بود. استفان دی میستورا نیز که به نمایندگی از دبیرکل سازمان ملل در سوچی حاضر بود در نشست خبری روز سه‌شنبه گفت: هیأتی از معارضین سوری که در مذاکرات ژنو شرکت می‌کنند نیز زیرنظر سازمان ملل به این کمیته اضافه خواهند شد. همچنین دستاورد دیگر نشست سوچی که رسانه‌های عربی حامی روسیه تأکید ویژه‌ای بر آن داشته‌اند، بیانیه 12بندی این نشست در ضرورت برگزاری انتخابات آزاد و دمکراتیک در سوریه با نظارت سازمان‌های بین‎المللی بوده است.

مسائل حل نشده

اگرچه سرگئی لاوروف در مصاحبه با شبکه راشاتودی تأکید دارد که نشست سوچی به بخش قابل توجهی از اهداف خود و در رأس آنها کمیته بازنگری قانون اساسی دست یافته، با وجود این نگاهی به مسائل حل نشده که انتظار می‌رفت دست‌کم در جریان گفت‌وگوهای سوچی به بحث گذاشته شود، نشان می‌دهد تحریم این نشست از سوی مخالفان اسد چندان بی‌اثر نبوده است.

به گزارش شبکه الجزیره، نشست سوچی هیچ پیشرفتی در 2مسئله آینده اسد در قدرت و همچنین مشارکت شهروندان سوری پناهنده در انتخابات آینده این کشور ایجاد نکرده است. درحالی‌که همچنان برخی قدرت‌های غربی با حضور اسد در هرگونه انتخاباتی در آینده سوریه مخالفند، روسیه و ایران بر امکان کاندیداتوری اسد اصرار دارند. از سوی دیگر، معارضان، هرگونه انتخاباتی که شهروندان آواره سوری برای شرکت در آن حق رأی نداشته باشند را به رسمیت نمی‌شناسند؛ درحالی‌که دولت سوریه به‌دلیل عدم‌امکان نظارت سازمان‌یافته بر اخذ رأی از آوارگان در این‌باره تردیدهای جدی دارد.

به گفته جمال خاشقجی تحلیلگر سعودی، نشست سوچی مکانیسمی طراحی شده از سوی کرملین برای تبدیل پیروزی‌های میدانی روسیه به پیروزی سیاسی بود؛ مکانیسمی که دست‌کم تا این لحظه به دلیل تحریم ناگهانی و غیرمنتظره معارضین، فاصله قابل توجهی با اهداف تعیین شده خود پیدا کرده است اما از سوی دیگر و با توجه به همراهی سازمان ملل، نمی‌توان پیوستن سوچی به بخشی از مسیر دستیابی به راه‌حل بحران سوریه را نیز انکار کرد.

مخالفانی که نیامده برگشتند!

نمایندگان معارضه سوریه که از ترکیه برای شرکت در نشست سوچی به روسیه سفر کرده بودند، لحظاتی بعد از ورود به فرودگاه مسکو، نسبت به وجود پرچم‌های سوریه در این فرودگاه اعتراض کردند. به گفته بسام الجعاره، اعتراض معارضین به این بوده که چرا پرچم مخالفان دولت اسد با سه رنگ سبز، سفید و سیاه در فرودگاه دیده نمی‌شود. به گفته خبرنگاران حاضر در فرودگاه، پس از آنکه درخواست معارضین برای پایین کشیدن پرچم‌های سوریه از سوی مقامات روسی رد شد، این هیأت با برگزاری نشستی در محل فرودگاه اعلام کرد حاضر به ادامه شرکت در نشست سوچی نبوده و فورا روسیه را به مقصد ترکیه ترک می‌کند. البته معارضین سوری مستقر در استانبول اعلام کردند به وزارت خارجه ترکیه برای ادامه مذاکرات سوچی نمایندگی داده‌اند. این اقدام مخالفان دولت اسد از سوی بسیاری از کاربران عرب شبکه‌های اجتماعی مورد انتقاد و تمسخر قرار گرفته است.