تشنگی کنار سد

سیدامیرحسین عظیمی|  خبرنگار:



سد زیردان، مهم‌ترین سد جنوب بلوچستان، امید روستاهای بی‌آب برای استانی است که به برآورد وزارت نیرو، محروم‌ترین استان آبی ایران است. میانگین دسترسی جمعیت 2 میلیون و 700 هزار نفری به شبکه آب کمتر از 70 درصد و در روستاها حدود 46 درصد است. 

احداث سد زیردان از همان ابتدا مخالفان و منتقدانی داشته است. مدیرعامل شرکت آب ‌و فاضلاب روستایی سیستان و بلوچستان می‌گوید: عملیات احداث سد زیردان برای آب‌رسانی به بیش از 70 هزار نفر از مردم 261 روستای مجتمع تلنگ، پلان و پیرسهراب شهرستان‌های چابهار و قصرقند در دهه 70 روی رودخانه کاجوی قصرقند آغاز شده است.  «عبدالاحد ریگی» می‌افزاید: این سد 207 میلیون مترمکعبی با هدف ایجاد شبکه زهکشی کشاورزی و آشامیدنی روستاهای پایین‌دست در سال 90 به‌بهره‌برداری رسید اما شبکه پایین‌دست آن که از سال 84 آغاز شده هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. 
وی تصریح می‌کند: از حدود 261 روستای پایین‌دست سد زیردان حدود 100 روستا در مدار آب‌رسانی قرار گرفته‌اند و برآورد می‌شود کل مجتمع پایین‌دست سد به‌زودی به‌بهره‌برداری برسد.  «احمدعلی موهبتی»، استاندار سیستان و بلوچستان، اسفند گذشته وعده بهره‌برداری این سد را به مردم داد و  افزود: سد زیردان با تأمین اعتبار تا آخر اردیبهشت به‌بهره‌برداری می‌رسد. 


وضعیت مناسب آبی سد زیردان 

 «اتابک جعفری»، مدیرعامل آب‌ منطقه‌ای سیستان و بلوچستان، نیز می‌گوید: بارندگی‌های سیل‌آسای چند هفته گذشته بلوچستان آب پشت سد زیردان را 2 برابر کرده و از 50 میلیون متر مکعب به 100 میلیون متر مکعب افزایش داده است. با این اوصاف سد در حال حاضر وضعیت خوبی برای آب‌رسانی دارد. 
گفته‌های مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان پاسخی به نگرانی‌های عمومی مردم و شوراها از سد است. مخالفان، بر زمان‌بر شدن بهره‌برداری شبکه پایین‌دست سد و تشدید خشکسالی در پایین‌دست تأکید داشتند و بارها خواستار رهاسازی آب پشت سد زیردان بودند. 
نماینده مردم چابهار پیش از این در مجلس اعلام کرد: صدها دام‌ سبک و سنگین روستانشینان پایین‌دست این سد به دلیل خشکسالی‌های 20 ساله بلوچستان از میان‌ رفته و میلیاردها تومان ضرر به زمین‌ها و محصولات کشاورزی روستانشینان وارد کرده است. 

 «عبدالغفور ایران‌نژاد» تاکید کرد: بارها درخواست کردیم به دلیل زمان‌بر شدن اجرای شبکه‌های پایین‌دست و قرار گرفتن روستاها در شرایط بحرانی به سبب خشکسالی، مقداری از آب پشت زیردان رهاسازی شود که با آن مخالفت شد. 
معاون شرکت حفاظت از منابع آب سیستان و بلوچستان نیز در پاسخ به انتقادها از رهاسازی آب پشت سد زیردان گفت: آب پشت سد زیردان به دلیل بارندگی‌های سال 90 شرایط خوبی دارد. در فواصل مختلف آب به‌اندازه کافی برای تامین هوتگ‌ها (گودال‌های دست‌ساز روستاها) و ‌زیست‌محیطی پایین سد رهاسازی شده است. 


پروژه سدسازی، مفید یا مضر؟ 

 «عباس سارانی» افزود: ما نمی‌توانیم همه آب آن را رها کنیم چراکه آب پشت سد زیردان برای تأمین آب آشامیدنی 2 سال مردم این منطقه در نظر گرفته شده است. 
به‌نظر می‌رسد با پرشدن عمده ظرفیت سد به سبب بارندگی‌های اخیر شرکت آب منطقه‌ای دست بالا را دارد و توجیهش قابل پذیرش‌تر شده است. با این‌حال عده‌ای همچنان مخالف ساخت سد بودند و عملاً پروژه سدسازی در بلوچستان را بی‌فایده و حتی مضر می‌دانستند. 
 
«عبدالعزیز میایی»، بخشدار پلان، پیش‌تر در گفت‌وگو با همشهری گفت: رودخانه «کاجو» تنها امید آبادانی و سرسبزی منطقه بزرگ «دشتیاری»، «پلان» و «تلنگ» است که با احداث سد زیردان بیشتر مناطق پایین‌دست آن به جای سرسبزی به کانون ریزگردها و گردوغبار تبدیل شده‌اند. 

رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار نیز در گفت‌وگو با همشهری گفت: با آن‌که سدسازی عملاً پروژه ردشده‌ای در دنیاست، بر ساخت سد زیردان در دهه 70 تاکید شد؛ روستاهای پایین‌دست این سد بزرگ می‌توانستند از نعمت خدادادی آب دریا و شیرین‌سازی آن بهره‌مند و سیراب شوند. 

 «معین‌الدین سعیدی» می‌افزاید: این موضوع اوج بی‌تدبیری است که سد ایجاد شود، آب بدون استفاده پشت سد بماند اما بهره‌برداری از شبکه پایین‌دست آن‌قدر طولانی شود. سال 95 قرار بوده شبکه پایین‌دست زیردان به بهره‌برداری برسد، بعد گفتند هفته دولت 97 و حالا هم می‌گویند اردیبهشت امسال. 

شرکت‌های آب و استانداری سیستان و بلوچستان تاکید می‌کنند سد زیردان تا پایان اردیبهشت‌ به‌طور کامل به‌بهره‌برداری می‌رسد و تمام 261 روستای آن در مدار قرار خواهند گرفت تا روستاهای محرومِ پایین‌دست حالا بعد از خشکسالی و بی‌آبی کورسوی امیدی برای ماندن داشته باشند. اگرچه ساخت سد به گواه بسیاری در بلوچستان و آب‌رسانی به روستاهای ساحلی‌ آن غیراصولی و غیرمنطقی است و ضرب‌المثل معروف «آب در کوزه وما گرد جهان می‌گردیم» را تداعی می‌کند.


تشدید خشکسالی 

 «معین‌الدین سعیدی»، رئیس شورای اسلامی شهرستان، می‌گوید: مشکلاتی که سد زیردان با به تأخیر افتادن شبکه پایین‌دست ایجاد کردند، خشکسالی را تشدید کرد؛ سدها در حالی آب‌ها را نگه داشتند و خشک شدند که مردم پایین‌دست تشنه آب بودند. خیلی از تغییرات در پدیده اکولوژی منطقه که موجب تشدید خشکسالی شد ناشی از سدسازی بود.