دیپلماسی و فعالیت میدانی در مقابله با تروریسم مکمل یکدیگرند

اسماعیل سلطنت‌پور 

حسین قریبی، دستیار وزیر امور خارجه است که سابقه 22سال فعالیت دیپلماتیک در حوزه امنیت بین‌الملل دارد. او که متخصص امور مربوط به مقابله با تروریسم، تأمین مالی آن و مسئول پرونده FATF در وزارت خارجه است به سؤالات همشهری درنگ پاسخ داده که می‌خوانید.

آقای قریبی! ارزیابی شما از وضعیت تروریسم در منطقه چیست؟ 

معمولا شاخص برای ارزیابی تروریسم در منطقه، سال1393 است که در واقع سال اوج قدرت یافتن گروه داعش در سوریه و عراق بود. در همان سال شورای امنیت ملل متحد، تروریسم را به‌عنوان «تهدید جهانی و بی‌سابقه صلح و امنیت بین‌المللی» نام نهاد. در این سال بیشتر از 45هزار نفر قربانی تروریسم شدند و خسارت مستقیم اقتصادی تروریسم بالغ بر یکصد میلیارد‌دلاربرآورد شد. این روند به‌تدریج تاکنون رو به کاهش بوده است. البته هنوز هم عملیات‌های تروریستی به‌صورت مستمر به‌ویژه در کشورهای اصلی تحت‌تأثیر تروریسم یعنی عراق، افغانستان، نیجریه، سوریه، پاکستان و سومالی قربانی می‌گیرد. وضعیت جنگجویان تروریست خارجی به‌عنوان پدیده جدیدی که بیشتر در سال‌های اخیر دیده شده و حتی تا رقم 40هزار نفر هم تخمین زده می‌شدند، قدری مبهم است. گفته می‌شود هنوز 3هزار نفر خارجی در سوریه حضور دارند و تعدادی نیز در عراق. بسیاری به موطن خود بازگشته‌اند و برخی نیز به حوزه‌های جدیدی ازجمله افغانستان گسیل شده‌اند. اینها کماکان در هر کجا که باشند، تهدید به‌حساب می‌آیند. امروزه رسانه‌های خارجی و به‌ویژه اروپایی مملو از مطالبی راجع به سرنوشت اینگونه افراد و خانواده‌های آنان است. در افغانستان و آسیای مرکزی و جنوبی، فعالیت گروه‌های وابسته به داعش و سایرین معضلی جدی به شمار می‌آید.

موضوع تأمین مالی تروریسم در کنار تأمین اسلحه و امکان تردد تروریست‌ها در منطقه سخت‌تر شده است. داعش که در سال1393 ماهانه حدود 85میلیون دلار درآمد داشت و توانسته بود نخستین گروه تروریستی مستقر در یک پهنه سرزمینی باشد، به‌تدریج دچار کاهش شدید درآمد شد. تهدید جدی تروریسم و الزامات شورای امنیت، باعث شده که کشورها در بحث مقابله با تأمین مالی تروریسم حداقل در مورد گروه‌های مندرج در فهرست تروریسم شورای امنیت جدی‌تر برخورد کنند. همچنین ابزارهای مقابله‌ای گروه ویژه اقدام مالی (FATF) دولت‌های منطقه را به اجرای سختگیرانه مقررات منع تأمین مالی تروریسم واداشته است. البته این به‌معنای رفع تهدید تروریسم نیست بلکه در واقع تهدیدات تغییر شکل می‌دهند. تروریسم پدیده پویایی است که باید با آن هشیارانه و جامع برخورد کرد.

این تهدیدات تروریستی تا چه اندازه علیه ایران فعالیت دارند؟ 

براساس ارزیابی یکی از مهم‌ترین کانون‌های جهانی مطالعاتی تروریسم، رتبه ایران از منظر آسیب‌پذیری نسبت به تروریسم در سال‌2017 نسبت به 2016 بهبود پیدا کرد. لکن به دلیل حوادث تلخ تروریستی سال‌های اخیر مجددا این رتبه کاهش پیدا کرده است، لکن کماکان به نسبت کشورهایی چون آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و روسیه و در منطقه به نسبت کشورهایی چون ترکیه، مصر و هند در شرایط خیلی بهتری قرار دارد. ایران در منطقه بسیار خطرناکی قرار دارد و در شرق و غرب کشور و حتی جنوب و شمال کشور، کانون‌های اصلی تروریسم فعال هستند. تأمین امنیت کشور در این شرایط واقعا معجزه بوده است و ما مدیون زحمات همه کسانی هستیم که در راه تأمین امنیت ملت ایران ایثارگرانه جانفشانی می‌کنند و لازم می‌دانم بار دیگر تمام‌قد به شهدای گرانقدر و جانبازان عزیز مقابله با تروریسم ادای احترام کنیم. تروریسم می‌تواند ریشه‌های مختلف داخلی و خارجی داشته باشد. این را بدانیم که تروریسم ابزار قدرت برای برخی دولت‌های خارجی هم هست. افزایش حوادث تروریستی در ایران طی ماه‌های اخیر و همزمانی آن با تشدید فشار دولت ترامپ و معدود متحدین آمریکا در منطقه اتفاقی نیست. اینکه چرا تروریسم ابزار اعمال فشار است، بحث مفصلی است که نمی‌خواهم در اینجا باز کنم ولی به عنوان مثال قرار گرفتن منافقین در فهرست تروریسم اروپا و آمریکا و بعد خروج آنها از این فهرست به قدری مضحک است که جای هیچ ابهامی در مورد کاربرد ابزاری تروریسم باقی نمی‌گذارد. به هر حال فارغ از منبع و ریشه، تهدید تروریسم بسیار جدی است و اراده ایران و همه دستگاه‌های ذی‌ربط در برخورد با تروریسم هم خیلی جدی است. در اینجا باید اشاره کنم که مقابله با تأمین مالی تروریسم در ایران باید کماکان جدی گرفته شود. ما هم‌اکنون قانون خیلی خوبی در زمینه منع تأمین مالی تروریسم داریم که باید به‌صورت جامع و کامل اجرا شود. باید مطابق همان قانون، فهرست گروه‌های تروریستی داخلی را سریعا منتشر و هرگونه کمک و تأمین مالی آنها را مطابق قانون با جدیت مجازات کنیم. مقابله با تأمین مالی تروریسم و افراط‌گرایی چه از منشأ خارجی و چه منشأ داخلی، مهم‌ترین ابزار حکومت برای پیشگیری و مبارزه با تروریسم است.

دیپلماسی چه تأثیری در کاهش مخاطرات تروریستی داشته است؟

به‌صورت غالب، تروریسم یک پدیده فراملی و فرامرزی است پس طبیعی است که مقابله با تروریسم در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی قرار می‌گیرد. در حوزه مقابله با تروریسم مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر، دیپلماسی و فعالیت میدانی مکمل هم هستند. به‌اصطلاح عامیانه، فعالیت میدانی از طریق دیپلماسی نقد می‌شود. به هر میزان که این دو حوزه به هم نزدیک و هماهنگ‌تر باشند، تأمین منافع ملی کشور بهتر انجام می‌شود. در شرایطی که تروریسم کماکان مهم‌ترین تهدید صلح و امنیت بین‌المللی و منطقه‌ای است، دولتی مانند جمهوری اسلامی ایران که در میدان مقابله با تروریسم قرار دارد و توفیقات آن به‌صورت مستقیم در زمره توفیقات جامعه بین‌المللی محسوب می‌شود، از ظرفیت‌های بی‌شماری در حوزه دیپلماسی برخوردار است. این ظرفیت‌ها هم امنیت‌ساز هستند و هم تأمین‌کننده منافع کشور در روابط با طیف گسترده‌ای از کشورها. ما تاکنون از این ظرفیت‌ها به خوبی بهره نگرفته‌ایم؛ مثلا آمریکایی‌ها در دوره‌ای نماینده ویژه رئیس‌جمهور در امور مقابله با تروریسم منصوب کردند که درجه هماهنگی حوزه میدانی و دیپلماسی خود را ارتقا دهند. کشورهای دیگر هم بعضا این مدل را مدنظر داشته‌اند. روش‌های دیگری هم برای فعال کردن دیپلماسی و آن چیزی که من نام آن را «دیپلماسی مقابله با تروریسم» می‌گذارم، وجود دارد.

روابط ایران با همسایگان در حوزه مقابله با تروریسم چگونه است؟ 

مقابله با تروریسم در صدر دستورکارهای همکاری‌های امنیتی ایران با همسایگان است. در سمت غرب همکاری‌های ما با ترکیه و عراق بی‌نظیر است. حضور مستشاری ما در عراق و به دعوت دولت آن کشور نتایج خیره‌کننده‌ای داشته است تا جایی که در استقبال از دکتر ظریف در جریان سفر اخیر ایشان به عراق، همه طیف‌های عراقی از کرد و عرب و از سنی و شیعه به این همکاری‌ها اذعان می‌کردند و قدردان بودند. در مرزهای شرقی اگرچه آسیب‌پذیری‌های بیشتری داشته‌ایم و توقع همکاری جدی‌تری داریم، لیکن میزان اقدامات هماهنگی میان دستگاه‌های اطلاعاتی و نظامی در حد بالایی قرار دارد و البته باید هر‌چه بیشتر افزایش یابد. ایران مهم‌ترین مانع اتصال سرزمینی جریانات تروریستی در شرق و غرب کشورمان بوده است. این اتصال درصورت عدم‌اهتمام جمهوری اسلامی ایران می‌توانست برای امنیت جهان و به‌ویژه حوزه اورآسیا فاجعه‌بار باشد. به همین دلیل نقش ایران در مقابله با تروریسم را بی‌بدیل می‌دانم و در این خصوص همکاری و روابط سازنده با همسایگان نقش مهمی دارد.