تیغ فیلترینگ برای همه پیام‌رسان‌های خارجی
طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی که دیروز در مجلس اعلام وصول‌شد درصورت تصویب به‌معنای گسترده شدن بالقوه فیلترینگ خواهد بود
اشکان خسروپور/ خبرنگار
طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی روز گذشته در مجلس شورای اسلامی اعلام‌وصول شد. این طرح که پیش‌تر نیز بخش‌هایی از آن در گزارش‌های همشهری بررسی شده بود، درصورتی که به همین شکل تبدیل به قانون شود، از نظر بالقوه می‌تواند باعث دشواری فعالیت پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ایران شده و راه فیلترینگ را هموارتر خواهد کرد. این طرح می‌تواند موجب شود فیلتر کردن پیام‌رسان‌ها یا شرکت‌های حوزه آی‌تی که در ایران شعبه‌ای ندارند یا اهل تعامل نیستند، با سهولت بیشتری انجام شود.
راه بستن پیام‌رسان‌ها
ماده 2: عرضه و ارائه خدمات پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی و خارجی در کشور مستلزم ثبت در پنجره واحد و رعایت قوانین کشور است. فعالیت پیام‌رسان‌های خارجی و داخلی اثرگذار مشروط به تأیید هیأت ساماندهی و نظارت خواهد بود. در غیر این‌صورت فعالیت آنها در کشور غیرقانونی است. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است نسبت به مسدودسازی دسترسی به آنها اقدام نماید. تعیین مصادیق پیام‌رسان‌های اثرگذار با هیأت ساماندهی و نظارت است.
تبصره2: تأیید فعالیت پیام‌رسان‌های خارجی اثرگذار در کشور مستلزم تعیین شرکتی ایرانی به‌عنوان نماینده قانونی و پذیرش تعهدات لازم حسب آیین‌نامه تنظیمی است که 3ماه پس از تصویب این قانون به تصویب هیأت‌ساماندهی و نظارت خواهد رسید.
نتیجه کلی که از این بند گرفته می‌شود، ساده‌تر‌شدن راه بستن پیام‌رسان‌های خارجی در ایران است. به‌عبارت دیگر، اگر یک پیام‌رسان در داخل کشور دفتر یا نماینده‌ای نداشته باشد یا با طرف ایرانی پیمان شراکت امضا نکرده باشد یا دست‌کم تن به تعامل ندهد، امکان اعمال محدودیت بر آن وجود دارد. هرچند در این طرح عبارت «فیلترینگ» استفاده نشده اما به‌نظر می‌رسد منظور از مسدودسازی همین شیوه قدیمی باشد. جواد بنابی، مشاور جوان وزیر ارتباطات در واکنش به این ماده می‌گوید: «اگر قانون چیزی بگوید، ما به‌عنوان وسیله باید آن را اجرا کنیم اما واقعیت این است که تجربه نشان داده فیلترینگ بیشتر از آنکه باعث رفع مشکل شود، هزینه‌های بالایی به کشور تحمیل کرده و در نهایت باعث ایجاد مشکل می‌شود.»
با توجه به اینکه شرکت‌های خارجی در کشور شعبه ندارند، تعامل آنها با دستگاه‌های داخل کشور در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با وجود این، جواد بنابی، مشاور جوان وزیر ارتباطات در این‌باره می‌گوید: «این تعامل از جنس سیاسی نیست که نشدنی باشد. حدود 4سال پیش، گوگل که یک شرکت آمریکایی است برای تعامل با ایران ابراز تمایل کرده بود. رویکرد اصلی ایجاد تعامل است و ماجراهای سیاسی با آنچه در دنیای ما رخ می‌دهد، متفاوت است. این تعامل بین همه کشورها ازجمله اتحادیه اروپا و آمریکا وجود دارد و روندی غیرعادی نیست.» به گفته وی، ارائه محتوای غیراخلاقی، قمار و تروریستی یکی از خط قرمزهایی است که می‌تواند باعث واکنش جدی شود.
در همین رابطه، اما مقامی آگاه در وزارت ارتباطات به همشهری می‌گوید: «فارغ از نوع پیام‌رسان چند دغدغه وجود دارد که به همه پیام‌رسان‌های خارجی که تعامل و ارتباط وجود داشته مطرح کرده‌ایم. دغدغه مهم کاهش خروجی داده از کشور است. راه‌حل این است که سی‌دی‌ان یک پیام‌رسان در داخل کشور قرار بگیرد. من از این بند اینطور برداشت نمی‌کنم که قرار است واتس‌اپ یا هر پیام‌رسان دیگری فیلتر شود. می‌توانند نیازمندی‌ها را تامین کرده و مذاکره کنند تا فعالیتشان ادامه پیدا کند.»
حمایت‌های جدید از 2پیام‌رسان داخلی
همزمان با اعلام وصول این طرح در مجلس اعلام شده که 2پیام‌رسان داخلی از این پس به‌صورت جدی مورد حمایت قرار خواهند گرفت. بر این اساس حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی به 2پیام‌رسان سروش و گپ محدود می‌شود. این خبر را روز گذشته علی فتاحی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس هیأت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد. مقصود پیام‌رسان‌هایی هستند که تا همین چند‌ماه پیش گفته می‌شد قرار است جای تلگرام را بگیرند. این‌روزها اما با استناد به‌نظرسنجی‌ها و بررسی رفتار طبیعی مردم مشخص شده ستاره اقبال تلگرام همچنان از بقیه رقبایش در ایران درخشان‌تر است و کسانی که زمانی از این شبکه بیرون رفته بودند (حتی از چهره‌های مشهور دولتی) باز به این پیام‌رسان فیلترشده برگشته‌اند. محدود کردن حمایت از پیام‌رسان‌ها -هرچند از سوی برخی- به‌عنوان قبول شکست فیلترینگ و سیاست‌های محدودکننده اینترنت تلقی می‌شود.
زمانی که فیلترینگ آغاز شد، برای رقابت با تلگرام عده‌ای ایده حمایت مالی و زیرساختی از پیام‌رسان‌های داخلی را مطرح کردند که وام 5میلیاردی بخشی از آن بود؛ هرچند در همان زمان، کارشناسان تأکید می‌کردند محبوبیت در سامانه‌های آنلاین با سرعت به‌وجود نمی‌آید و اعتماد و محبوبیت به مرور دست‌یافتنی است. امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران پیش‌تر به همشهری گفته بود: «مردم درست می‌گویند که این طرح‌های بومی خیلی مواقع به ابزاری برای ارائه رانت یا امکانات به یک یا چند مجموعه خاصی به‌وجود می‌آید. این طرز برخورد باید درست شود تا طرح‌های موفق ارائه کنیم. برخی اصرار دارند که این سرویس‌ها را به‌صورت دستوری ایجاد کنند که چنین برخوردی کاملا اشتباه است. دولتی‌ها اگر زمین رقابت را برای خصوصی‌ها فراهم کرده و موانع‌شان را بردارند، یک برنامه درست اجرا کرده‌اند. اما باید حواسمان باشد که با دادن وام، رانت یا اقدامات دستوری نمی‌توانیم به جایی برسیم.»
