غیرمنتظره‌های سپید و سیاه ‌‌در 2017

سال2016 در حالی به پایان رسید که جهان، مبهوت انتخاب یک رئیس‌جمهور غیرمنتظره در آمریکا بود؛ داعش هنوز در عراق و سوریه «پایتخت» داشت و اروپا در انتظار 2انتخابات سرنوشت‌ساز به سر می‌برد. سال2017 در حالی به پایان می‌‌رسد که یک سال از حضور رئیس‌جمهور غیرمنتظره آمریکا در قدرت می‌گذرد؛ داعش به پایان رسیده و سرنوشت انتخابات‌های اروپا با حضور 2چهره نسبتا اطمینان‌بخش (بر خلاف آمریکا) روشن شده‌است. در سالی که گذشت بیش از آنکه حملات تروریستی یا حوادث، خبرساز شوند، چهره‌‌های سیاسی با رفتار و گفتارشان باعث حیرت شدند؛ بیش از همه رئیس‌جمهور آمریکا و بعد از او محمدبن‌سلمان ـ ولیعهد عربستان ـ که با فرمان‌‌ها و اقداماتش بارها خبرساز شد. افشاگری به‌عنوان پدیده جهان جدید با گسترش شبکه‌‌های اجتماعی و شفاف و گسترده‌شدن اطلاع‌رسانی‌‌های شخصی، همچنان ادامه یافت و این بار به چهره‌‌های مشهور سینمایی و رسانه‌ای جهان غرب رسید. ده‌ها ستاره سینمایی و رسانه‌ای در آمریکا و اروپا با اتهام آزار زنان روبه‌رو شدند و در یک شب، جایگاه خود را از دست دادند. غیرمنتظره‌های سال2017 موجب شد که دیگر کمتر خبری باعث تعجب شود.

فلسطین

اگرچه وقوع بحران‌های متعدد منطقه‌ای در سال گذشته تا حد زیادی توجه افکار عمومی و رسانه‌ها را از مسئله فلسطین دور کرده بود، به لطف رئیس‌جمهور آمریکا، قدس در روزهای پایانی سال2017 باز هم به سرخط خبرهای بزرگ‌ترین رسانه‌های منطقه و جهان بازگشت. ماجرا از تصمیم ترامپ برای انتقال سفارت آمریکا در اسرائیل از تل‌آویو به بیت‌المقدس و به‌رسمیت‌شناختن این شهر به‌عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی آغاز شد؛ درحالی‌که بر اساس قطعنامه سازمان ملل و همچنین مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل، قرار بود قدس شرقی به‌عنوان پایتخت کشور مستقل فلسطین شناخته شود. تصمیم ترامپ،اعتراض‌های زیادی در سراسر دنیا به همراه داشت. ترکیه به‌عنوان رئیس دوره‌ای سازمان همکاری اسلامی، درخواست برگزاری نشست فوری در استانبول به‌منظور بررسی این بحران را داد؛ درخواستی که البته از سوی کشورهای عرب خلیج‌فارس با بی‌توجهی روبه‌رو شد. از سوی دیگر، اگرچه قطعنامه پیشنهادی مصر برای جلوگیری از اجرای تصمیم ترامپ در شورای امنیت با وتوی آمریکا ناکام ماند، مجمع عمومی سازمان ملل با 128رأی، مخالفت صریح خود با رئیس‌جمهور آمریکا را اعلام کرد.

یمن

اگرچه در سال2017 بسیاری از بحران‌های نظامی خاورمیانه تمام یا به پایان خود نزدیک شد، هنوز هیچ نشانه‌ای از اتمام جنگ یمن به چشم نمی‌خورد؛ جنگی که کمتر از یک ‌ماه پیش، هزارروزه شد. این در حالی‌است که بخش قابل‌توجهی از تحولات جنگ یمن در سال2017 به ضرر عربستان سعودی بوده است. در سال گذشته نیروی هوایی قطر مشارکت خود در ائتلاف عربستان را به ‌طور رسمی قطع کرد. همچنین برای اولین‌بار سازمان ملل نام عربستان سعودی را به‌ دلیل نقض حقوق کودکان در لیست سیاه قرار داد. از سوی دیگر پای موشک‌های بالستیک گروه انصارالله نیز برای اولین‌بار در سال2017 به آسمان ریاض باز شد و مناطقی ازجمله فرودگاه ملک خالد و حتی قصر پادشاهی یمامه مورد هدف قرار گرفت. اما مهم‌‌ترین رخداد این جنگ هزارروزه در سال2017 بدون شک مرگ علی عبدالله‌صالح ـ رئیس‌جمهور پیشین یمن ـ بود. او 2روز بعد از اعلام جنگ علیه انصارالله و ابراز آمادگی برای مذاکره با عربستان و در حال فرار از صنعا به سوی شهر مارب، به قتل رسید.

طبل جنگ در شبه‌جزیره

در ماه‌های پایانی سال2017 همه شواهد و اخبار، از قریب‌الوقوع‌بودن جنگ در شبه‌جزیره کره و مشخصا میان آمریکا و کره‌شمالی حکایت داشت. حتی ماجرا تا آنجا پیش رفت که در ایالت هاوایی آمریکا که می‌تواند از مناطق در تیررس موشک‌های کره‌شمالی باشد، مانور جنگی برگزار شد. جدال توییتری و لفظی دونالد ترامپ با رهبر کره‌شمالی هم هر روز این بحران را تا مرز جنگ پیش می‌برد. کره‌شمالی در سال2017 هر ‌ماه یک آزمایش موشکی انجام داده و حتی در برخی ماه‌ها مانند سپتامبر، 2آزمایش موشکی داشته ‌است. این کشور بعد از آخرین آزمایش موشکی خود در ‌ماه نوامبر اعلام کرد که دیگر توان موشکی‌اش کامل شده‌ است. منظور کره‌شمالی از کامل‌شدن توان موشکی، رسیدن موشک‌های دوربردش به خاک آمریکا بود. در آخرین روزهای سال2017، آمریکا با همراهی روسیه و چین، دهمین دور از تحریم‌ها علیه کره‌شمالی را نیز تصویب کرد؛ در مقابل، کره‌شمالی، به‌رسمیت‌شناخته‌شدن خود به‌عنوان قدرت هسته‌ای و پایان مانورهای نظامی آمریکا در منطقه را تنها راه‌های پایان‌دادن به این بحران می‌داند.

سوریه

اگرچه با پایان سال2017 همچنان ناامنی و جنگ در بخش‌‌هایی از مناطق داخلی سوریه به چشم می‌‌خورد اما از دید بسیاری از تحلیل‌گران، بحران داخلی این کشور در آستانه اتمام قرار گرفته است. نشست سران 3کشور روسیه، ایران و ترکیه در شهر سوچی و توافق درباره آینده سوریه، مهم‌‌ترین نشانه پایان بحران داخلی سوریه به شمار می‌رود. اگرچه روس‌ها تلاش کردند که کنفرانس سوچی (گفت‌وگوهای احزاب سوری) تا پایان سال2017 برگزار شود، بر اساس بیانیه وزارت دفاع روسیه، این کنفرانس در اوایل سال2018 برگزار خواهد شد. مهم‌‌ترین علت تأخیر در برگزاری این کنفرانس، اختلافات روسیه و ترکیه بر سر حضور کردها در مذاکرات و نقش این گروه در آینده سوریه پس از جنگ بوده است. درحالی‌که مهم‌ترین تحول میدانی سوریه در سال2016 آزادی شهر حلب از دست گروه‌های مسلح به شمار می‌رفت، بحران داخلی این کشور در سال2017 با آزادی کامل شهر دیرالزور از دست داعش وارد مرحله جدیدی شد.

کردستان

درحالی‌که مردم عراق به‌تدریج برای اعلام خبر پایان خلافت داعش در این کشور و جشن پیروزی بر تروریسم آماده می‌شدند، مسعود بارزانی خبر از آغاز بحران تازه‌ای در شمال این کشور جنگ‌زده داد. رئیس اقلیم کردستان عراق در گفت‌وگو با رسانه‌های غربی روز 25سپتامبر را به‌عنوان موعد قطعی برگزاری همه‌پرسی استقلال اقلیم از عراق اعلام کرد؛ همه‌پرسی‌ای که پیش از این در سال2014 برای برگزاری آن اعلام آمادگی شده بود اما در پی حمله داعش و احتمال سقوط کرکوک، به تعویق افتاد. اگرچه همزمان با نزدیکی به موعد برگزاری همه‌پرسی، حجم مخالفت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه از سوی سران کشورهای ایران، ترکیه و عراق نیز افزایش پیدا کرد، در اثر اصرار بارزانی، سرانجام این همه‌پرسی در موعد مقرر و با رأی موافق 92درصدی انجام شد. این رخداد، واکنش تند ایران و ترکیه را در پی داشت به‌گونه‌ای که به فاصله کمتر از یک روز، مرزهای زمینی و حتی هوایی این دو کشور به روی اقلیم بسته شد. غائله همه‌پرسی اقلیم سرانجام در پی حرکت ارتش عراق به سوی کرکوک و عدم‌مقاومت جدی نیروهای پیشمرگه خاتمه پیدا کرد، بارزانی به مکان نامعلومی گریخت و دادگاه عالی عراق نیز نتایج همه‌پرسی را باطل اعلام کرد.

پایان داعش

از دید بسیاری، مهم‌ترین رویداد سال2017 در خاورمیانه، پایان تهدید نظامی داعش و سقوط خلافت این گروه تروریستی بوده است. اگرچه هنوز برای اعلام پایان حیات تاریخی داعش به زمان نیاز است و به نظر می‌رسد که عناصر باقیمانده این گروه اکنون به افغانستان پناه برده باشند، آزادی مناطق وسیعی در خاک سوریه و عراق که از سال2014 به اشغال داعش درآمده بود، تا حد زیادی سایه تهدیدهای داعش را از سر مردم منطقه کم کرده است. نقطه آغاز این تحول بزرگ، قطع راه‌های ارتباطی داعش در مرز سوریه و عراق بود. پیشروی نیروهای ارتش عراق و متحدان آن از گروه‌های مقاومت در سال2017 بسیار فراتر از انتظار بود؛ به‌گونه‌ای که به گفته سخنگوی ارتش این کشور، شهر موصل (پایتخت خلافت داعش) سال‌‌ها زودتر از پیش‌بینی‌های وزارت دفاع آمریکا آزاد شد. آزادی شهر کوچک راوه در مرز میان عراق و سوریه، مقدمه‌ای بود تا ایران، روسیه، آمریکا، فرانسه و عراق، هریک به‌طور جداگانه پایان خلافت داعش را اعلام کنند. اگرچه رسانه‌های روسی و عربی بعد از آزادی موصل بارها مدعی مرگ یا دستگیری ابوبکر بغدادی شده‌اند، تا این لحظه هیچ منبع معتبری، خبری از سرنوشت فرمانده داعش منتشر نکرده است.

حصر قطر

بحران قطر یکی از خبرسازترین تحولات خاورمیانه در سال2017 بود. ماجرا از بامداد 23می‌ (2خرداد) و پس از انتشار سخنان بی‌سابقه امیر قطر در خبرگزاری ملی این کشور مبنی‌بر انتقاد از آمریکا و عربستان‌سعودی و همچنین تمجید از نقش ایران و حزب‌الله لبنان در منطقه، آغاز شد. اگرچه مقامات دوحه بارها تأکید کردند که خبرگزاری رسمی قطر هک شده بوده، انتشار این خبر کوتاه کافی بود تا کشورهای عربستان، امارات و بحرین به فاصله کمتر از 2هفته محاصره همه‌جانبه شیخ‌نشین قطر را آغاز کنند. احتمال حمله نظامی به دوحه یا کمک به کودتای داخلی در قطر، خیلی زود پای ترکیه ـ متحد منطقه‌ای این کشور ـ را به صحنه باز کرد؛ به‌گونه‌ای که علاوه بر ارسال حجم بالای مواد غذایی از طریق آسمان و بنادر ایران، اعزام نیروهای نظامی و تکمیل پایگاه‌های نظامی در نزدیکی دوحه را در دستور کار خود قرار داد. با وجود تمام فضاسازی‌های رسانه‌ای و سیاسی علیه قطر، این بحران شش‌ماهه نیز هیچ نتیجه مشخصی برای عربستان و متحدان آن به همراه نداشته و با وجود این همچنان ادمه دارد.

بحران معیشت در ونزوئلا

سال‌هاست که ونزوئلا از کشورهای خبرساز دنیا به ‌حساب می‌آید. در دهه گذشته، این خبرسازی به ‌دلیل شخص هوگو چاوز بود اما بعد از مرگ زودهنگام رئیس‌جمهور پیشین، ونزوئلا بیش از آنکه به دلیل مسائل سیاسی خبرساز باشد، با خبرهای اقتصادی‌اش سر زبان‌هاست. نرخ تورم این کشور آمریکای‌لاتینی در سالی که گذشته سه‌رقمی شد. کارشناسان اقتصادی می‌گویند سیاست‌های اقتصادی چاوز در سال‌های گذشته، چنین بحران اقتصادی‌ای را برای این کشور رقم زده اما مقامات دولت ونزوئلا می‌گویند فشارهای سیاسی و تحریم آمریکا، دلیل این بحران است. البته سقوط قیمت نفت هم به این شرایط بحرانی دامن زد. تصاویر سفرهای یک‌روزه شهروندان ونزوئلایی به کشورهای همسایه برای خرید مواد غذایی و مایحتاج زندگی، ازجمله تصاویر خبرساز سال2017 بود. از سوی دیگر مخالفان که پارلمان را در اختیار دارند خواستار استعفای رئیس‌جمهور هستند و نیکلاس مادورو هم در مقابل، طرحی برای محدودکردن قدرت و اختیارات پارلمان تصویب کرده ‌است. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که ونزوئلا تورم چهاررقمی را هم تجربه خواهد کرد.

جنایت در میانمار

آوارگی هزاران شهروند میانماری از قوم روهینگیا، ازجمله تکان‌دهنده‌ترین تصاویر سال2017 بود. بحران کشتار و اخراج قوم مسلمان روهینگیا از میانمار، بحران جدیدی نیست اما در سالی که گذشت، به اوج رسید. نخستین اخبار درباره وضعیت هولناک قوم 2میلیون نفری روهینگیا در غرب میانمار، توسط سازمان ملل به گوش جهان رسید. سپس دولت میانمار با ادعای اینکه با فعالیت‌های تروریستی اعضای این قوم مقابله می‌کند، فعالیت‌های سازمان ملل را محدود کرد اما رسانه‌های خبری جهان به سراغ صدها هزار نفر آواره‌ای رفتند که طی چند‌ ماه مجبور به فرار از خانه‌های خود در غرب میانمار شده و به بنگلادش پناه برده‌ بودند. شاهدان عینی به رسانه‌ها گفتند که نظامیان میانماری و گروه‌های افراط‌گرای بودایی، خانه‌های مردم را در روستاها و شهرهای مناطق غربی آتش زده‌اند، به زنان تجاوز کرده‌اند و مردان را کشته‌اند. آمارهای رسمی حاکی از آن است که حدود 700هزار نفر از این قوم به بنگلادش پناه برده‌اند. دولت میانمار هم می‌گوید که این قوم، میانماری نیستند و باید این کشور را ترک کنند. سازمان ملل آنچه بر قوم مسلمان روهینگیا گذشت را شبیه نسل‌کشی توصیف کرده‌است.

جنگ انتخاباتی روسیه و آمریکا

پس از به‌قدرت‌رسیدن دونالد ترامپ در کاخ سفید، روسیه به موضوع اصلی صحنه سیاست در واشنگتن تبدیل شد و در یک سال گذشته چندین کمیته تحقیق و صدها گزارش و هزاران اظهارنظر با موضوع نقش روسیه در انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر آمریکا شکل گرفت. در این میان، هر دیدار و تماس تلفنی رئیس‌جمهور آمریکا و اعضای تیمش، زیر ذره‌بین رسانه‌ها قرار می‌گرفت و با تحلیل رفتار و گفتار همراه می‌شد. آمریکایی‌ها فکر می‌کنند که پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری، نتیجه مداخله روسیه در عرصه تبلیغات و رسانه‌ها در ماه‌های پیش از انتخابات است. از سوی دیگر، کمیته تحقیق ویژه‌ای برای بررسی مناسبات تیم ترامپ ازجمله داماد و پسر او با روس‌ها در ماه‌های منتهی به انتخابات تشکیل شده‌است. ولادیمیر پوتین ـ رئیس‌جمهور روسیه ـ در چند مصاحبه مطبوعاتی، به‌صراحت هرگونه نقش‌داشتن کشورش در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا را رد کرد و حتی این ادعا را به تمسخر گرفت اما از میان جملات او و دیگر مقامات روس و حتی رسانه‌های این کشور، می‌توان دریافت که آنها چندان هم از این اتهامات، ناخشنود نیستند.

آیا ترامپ، قربانی «حمام خون» می‌شود؟

سال2018 با توجه به رخدادهایی که در پیش است، می‌تواند سال دگرگونی‌های بسیار بزرگی در سراسر دنیا باشد؛ رخدادهایی از قبیل چندین انتخابات در سراسر دنیا گرفته، کناره‌گیری چند رهبر و بحران‌های بین‌المللی. سال2018 آبستن حوادثی است که می‌تواند تصویری جدید از دنیا به ما بدهد.

انتخابات‌‌های سرنوشت‌ساز ؛  برزیل، مکزیک، ایتالیا و آمریکا

هر 12سال، انتخابات‌های دو غول آمریکای‌لاتین یعنی برزیل و مکزیک ـ تقریبا همزمان ـ برگزار می‌شود. مردم در برزیل از فساد سیاستمداران خسته‌اند و در مکزیک، به‌دنبال تزریق خونی تازه به دولت هستند. در ایتالیا هم، هر نتیجه‌ای که یک برد قاطعانه‌ برای هر حزبی نباشد، می‌تواند اوضاع اقتصادی را به‌شدت وخیم‌تر کند. اما در آمریکا ماجرا جدی‌تر است؛ اگر دمکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس به برتری برسند، راه برای اتفاق‌های عجیبی باز خواهد شد. شکست جمهوریخواهان نه‌تنها نشانه روی‌گرداندن مردم از حزب آنها و دونالد ترامپ ـ رئیس‌جمهور پرحاشیه و نه‌چندان کارآمد آمریکا ـ به‌ شمار خواهد آمد بلکه دمکرات‌ها را در موقعیتی قرار می‌دهد که نجواهای استیضاح ترامپ را با صدای بلند در خانه نمایندگان پیگیری کنند. جمهوریخواهان در آستانه سال نو به ترامپ هشدار داده‌اند که انتحابات پیش رو، می‌تواند یک حمام خون برای او و حزبشان باشد.

وداع با رهبران ؛ ژاپن، کوبا و عربستان سعودی

آکیهیتو ـ امپراتور ژاپن ـ آماده وداع با سمت تشریفاتی اما بسیار مورد احترام خود در شرق دور است، رائول کاسترو هفته‌های آخر را به‌عنوان رئیس‌جمهور کوبا سپری می‌کند و احتمالا سلمان ـ پادشاه سعودی ـ که همین حالا هم گفته می‌شود قدرتش را به محمد ـ ولیعهد جنجالی‌اش ـ واگذار کرده، از سمت خود کناره‌گیری خواهد کرد.

بحران دیپلماسی بین‌المللی ؛ برگزیت، نفتا، کره‌شمالی

اگر قرار است برگزیت (جدایی انگلیس از اتحادیه اروپا) طبق برنامه در مارس2019 در پارلمان‌های دوطرف به تصویب برسد، پاییز2018 باید زمان پایان مذاکرات اتحادیه اروپا و دولت انگلیس باشد. بعد از شور و شوق اولیه طرفداران برگزیت، اوضاع کمی به ضرر آنها جلو رفته است. رسیدن به توافق اولیه، خود یک پروسه بسیار زمانبر و پیچیده بود و حتی گفته می‌شود ریسک به‌توافق‌نرسیدن دو طرف، بالاست. سرنوشت نفتا (پیمان تجارت آزاد آمریکای شمالی) هم در همین سال معلوم خواهد شد و از همین حالا انتظار این است که این پیمان، نمی‌تواند از دست ترامپ جان سالم به در ببرد. البته از همه اینها مهم‌تر، موضوع کره‌‌شمالی است. آمریکا احتمالا به‌زودی تصمیم خواهد گرفت که با کره‌شمالی چه رفتاری داشته باشد؛ یک سر طیف می‌تواند مذاکرات بین‌المللی برای مهار کره‌شمالی و برنامه‌های موشکی هسته‌ای‌اش باشد و آن سر طیف، آن‌طور که دونالد ترامپ بیشتر از هر کس دیگری می‌خواهد، می‌تواند حمله نظامی به ایزوله‌ترین کشور دنیا رقم بخورد.

83 میلیون نفر

83میلیون نفر در 45کشور دنیا، نیازمند کمک‌‌های فوری غذایی هستند. 70درصد این افراد، در یمن زندگی می‌کنند. جنگ و نزاع، جابه‌جایی‌های عظیم، تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی، علت به‌خطرافتادن امنیت غذایی میلیون‌ها انسان در جهان است. در 15سال آینده تقاضا برای غذا، 20درصد افزایش خواهد یافت.

41 میلیارد تن

بعد از 3سال رشد صفر یا بسیار اندک تولید دی‌اکسیدکربن، زمین در سال2017میلادی شاهد افزایش 2درصدی تولید این گاز بسیار خطرناک بود. در واقع فعالیت‌‌های انسانی در این سال، 41میلیارد تن دی‌اکسیدکربن وارد جو زمین کرد.

400 درصد

میزان تلفات فجایع طبیعی در سال‌2017 نسبت به رقمی که در دهه1960 ثبت شده، 400درصد رشد داشته است. در این سال، طوفان‌‌های اقیانوسی در دو سوی جهان رکوردشکنی کردند. بارش‌های موسمی، سیل‌‌های وحشتناک و رانش‌‌های عظیم زمین، نه‌تنها هزاران قربانی گرفتند که بر زندگی صدها میلیون انسان در سراسر دنیا تأثیر گذاشتند.

65 درصد

در سال‌2017 سرمایه انسانی دنیا، 65درصد یا معادل دوسوم ثروت جهانی را تشکیل می‌داد. در کشورهای فقیر، سرمایه انسانی تنها 41درصد ثروت کلی را تشکیل می‌دهد.

15 میلیون

هر روز 41هزار کودک قبل از اینکه به سن 18سالگی برسند ازدواج می‌کنند. این یعنی در سال2017 نزدیک به 15میلیون نفر قبل از رسیدن به 18سالگی که تقریبا در سراسر دنیا به‌عنوان سن قانونی شناخته می‌شود، ‌به ازدواج تن داده‌اند.

60 درصد

شغل، یکی از راه‌های پایدار برای خروج انسان‌‌ها از فقر است؛ با این حال، اوضاع در سراسر جهان چندان امیدوارکننده نیست. 60درصد جوانان 15تا 24ساله در سراسر دنیا بدون شغل هستند.

8/6 درصد

افرادی که در سراسر دنیا، ثروتی بالای یک میلیون دلار دارند، تنها 8/6درصد جمعیت کل دنیا را تشکیل می‌دهند؛ با این حال 6/85درصد ثروت دنیا را در اختیار دارند. 70درصد ثروتمندان دنیا در اروپا و آمریکای شمالی زندگی می‌کنند. افرادی که بالای 30میلیون دلار ثروت دارند، سهم ناچیزی از جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند؛ با این حال 12/8درصد ثروت سراسر دنیا در دستان آنهاست. یک درصد ثروتمند دنیا، به اندازه 50درصد جمعیت کره زمین(یعنی 3/8میلیارد نفر) ثروت دارند.