سایه بحران آب بر کشت برنج
مدیر کل دفتر غلات وزارت جهاد کشاورزی: میزان سطح زیرکشت و تولید برنج تا یک‌سوم کمتر می‌شود
علی ابراهیمی/ خبرنگار
کاهش شدید بارش‌ها و آب ورودی به سدها و آبگیرهای کشور موجب شد هیأت وزیران در اسفند‌ماه گذشته با مصوبه‌ای سیاست اعمال محدودیت و ممنوعیت کشت محصولات آب‌بر در مناطق کم‌آب را در دستور کار قرار دهد. بر این اساس وزارت جهاد کشاورزی کشت برنج در کشور را به استان‌های گیلان و مازندران محدود و به کشاورزان توصیه کرد که از کشت این محصول در سایر نقاط کشور حتی استان گلستان خودداری کرده و به جای آن محصولات جایگزین کم آب دارای صرفه اقتصادی را با توجه به شرایط آب و هوایی هر منطقه کشت کنند. اما رد پای بحران کم‌آبی بر کشت این محصول استراتژیک حتی در مازندران بیشتر شده است؛ به‌نحوی که به کشاورزان شرق این استان توصیه شده تا از کشت برنج خودداری کنند. با وجود این، تداوم کشت برنج توسط برخی کشاورزان در مناطق کم‌آب موجب برخی برخوردهای قهری با کشت این محصول شده است. علاوه بر تخریب خزانه‌های نشای برنج در برخی مناطق، کشت برنج با آب آلوده نیز زمینه برخورد قهری با تولید‌کنندگان را فراهم کرده است، به‌نحوی که چندی پیش حجت‌الاسلام علی ملکوتی، دادستان شهرری از معدوم‌کردن 700هکتار نشای برنج در این منطقه به‌دلیل استفاده از آب‌های آلوده و سرطان‌زا‌بودن خبر داد.
کشت برنج فقط در گیلان و مازندران
مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار ما در مورد ممنوعیت کشت برنج در کشور، گفت: در اسفند‌ماه سال گذشته هیأت وزیران براساس جلساتی که در مورد مدیریت بحران و منابع آب کشور برگزار کرده بود، مصوبه‌ای داشت. از آنجا که سهم بخش کشاورزی از مصرف منابع آبی کشور قابل توجه است، یکی از مصوبات آن بود که این وزارتخانه برای کشت‌های بهاره و تابستانه محصولات آب‌بر ازجمله برنج به‌عنوان آب‌برترین محصول، محدودیت‌هایی را به ناچار لحاظ کند.
فرامک عزیز کریمی با اشاره به کاهش 60درصدی منابع آبی تا اسفند‌ماه سال گذشته، افزود: قرار شد تا برای کشت اینگونه محصولات محدودیت‌هایی در نقاط مختلف کشور برنامه‌ریزی شود. تا قبل از آن محصول برنج در استان‌های شمالی کشور و به‌طور جسته و گریخته در برخی دیگر از استان‌های کشور کشت می‌شد، اما براساس مصوبه مذکور مقرر شد تا کشت برنج به استان‌های گیلان و مازندران محدود شود.
شروط کشت برنج در گیلان و مازندران
به گفته مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهادکشاورزی، حتی کشت برنج در این دو استان نیز باید با احراز شرایط صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب صورت گیرد؛ به‌نحوی که اکنون حتی این دو استان نیز با خشکسالی مواجه بوده، شبکه سفید‌رود گیلان مشکل کم‌آبی دارد و در شرق مازندران نیز با کمبود شدید آب مواجه هستیم. عزیز کریمی با بیان اینکه شرایط مذکور موجب شد تا کشت برنج به استان‌های گیلان و مازندران محدود شود و بقیه مناطق کشور به کشت محصولات جایگزین روی آورند، افزود: کشت جایگزین تابستانه در استان‌های کم‌آب مانند گلستان محصولاتی مانند کنجد، ارزن، سویا، پنبه، سورگوم(ذرت خوشه‌ای) و حتی محصول جدیدی به نام کینوا (با مصارف دارویی و خوراکی) است و در کشت پاییزه نیز محصولاتی مانند کلزا و سایر اقلامی که مصرف آب کمتری دارند، به استان‌ها ابلاغ شده است. کشت توتون، کشتی محدود است که سالانه انجام می‌شود و امسال هنوز آماری از افزایش سطح زیرکشت این محصول ارائه نشده است. با این وجود توتون جزو کشت‌های جایگزین استان گلستان است که کشاورزان با شرکت دخانیات وارد قرارداد شده و نسبت به کشت این محصول اقدام می‌کنند. وی افزود: برای ترغیب کشاورزان به کشت محصولات جایگزین و در معرفی اینگونه محصولات به مسائل اقتصادی توجه شده است به‌نحوی که اکنون سویا، کنجد، سایر دانه‌های روغنی و پنبه خرید تضمینی دارد، بازار ارزن بسیار خوب است و کینوا نیز بازار صادراتی خوبی دارد.
ممنوعیت ناخواسته کشت آب‌برها
مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهادکشاورزی با بیان اینکه چاره‌ای جز اعمال محدودیت و ممنوعیت کشت محصولات آب‌بر نداریم و اکنون حتی برخی استان‌های کشور با کمبود آب شرب مواجه هستند، افزود: در استان‌ها برنامه‌ریزی منابع آب از طریق کارگروهی صورت می‌گیرد که رئیس آن استاندار و وزارت نیرو دبیر کارگروه مذکور است و اینگونه نیست که برای همه استان‌ها نسخه واحدی پیچیده شود، اما توصیه به عدم‌کشت محصولات پرمصرف آب در همه استان‌های کشور است و حتی امکان تأمین اینگونه محصولات از طریق واردات نیز وجود دارد. عزیز کریمی افزود: مثلا در استان خوزستان برنامه‌ریزی شده تا در حوزه کرخه که آب وجود دارد، مجوز کشت برنج داده شود اما در سایر حوزه‌های کم آب چنین امکانی وجود ندارد. همچنین در استان گلستان، توصیه ما عدم‌کشت برنج است و ادارات آب استان نیز با کشت این محصول برخورد می‌کنند. اینکه کشاورزان توصیه ما را بپذیرند یا خیر، موضوع دیگری است.
کاهش 730هزار تنی تولید برنج
مدیرکل دفتر غلات و محصولات اساسی وزارت جهادکشاورزی در مورد تأثیر این محدودیت‌ها و ممنوعیت بر کاهش سطح زیرکشت و تولید برنج در کشور، گفت: میانگین سطح زیرکشت برنج طی 3سال گذشته حدود 550تا 560هزار هکتار بوده است که از این میزان بیش از 450هزار هکتار سطح زیرکشت برنج در 2استان گیلان و مازندران است. همچنین بنا بر میزان بارش‌ها در سال‌های مختلف بین 100تا 160هزار هکتار برنج نیز در سایر مناطق کشور کشت می‌شود. عزیز کریمی با اشاره به اینکه درصورت کاهش100تا 160هزار هکتاری سطح زیرکشت برنج با اعمال محدودیت و ممنوعیت ناشی از کمبود منابع آبی به همین میزان نیز تولید برنج در کشور کاهش خواهد یافت، افزود: در سال گذشته میزان تولید شلتوک برنج 3میلیون و 200هزار تن بوده است که با احتساب بازدهی 66درصدی آن، رقمی حدود 2میلیون و 200هزار تن برنج سفید در کشور تولید شد. درصورتی که ممنوعیت کشت برنج اعمال و اجرا شود، قطعا میزان تولید برنج در کشور نیز حدود 730هزار تن (به میزان یک سوم) کاهش می‌یابد.
کمیته استانی متولی برخورد با کشت برنج
عزیز کریمی در مورد رویکرد این وزارتخانه در زمینه محدودیت کشت برنج و اینکه در انجام این کار توصیه به کشاورزان برای جلوگیری از زیان کشت این محصول یا برخورد قهری مدنظر است، گفت: محدودیت کشت برنج و محصولات آب بر، براساس مصوبه هیأت وزیران صورت گرفته و بر این اساس وزارت جهادکشاورزی ملزم به ارائه الگوی کشت جایگزین به کشاورزان بوده اما درصورت تداوم کشت برنج در مناطق کم‌آب، برخوردهای قهری اجتناب‌ناپذیر است. نحوه برخورد با کشت محصولات آب‌بر در استان‌های مختلف با یکدیگر متفاوت و بر عهده کمیته استانی است؛ به‌نحوی که اکنون در یک استان کمیته مذکور، کشاورزانی که به‌رغم توصیه‌ها، نسبت به کشت خزانه برنج اقدام کرده بودند را با اعمال قوه قهریه و تخریب آن، تنبیه کرد.
وی با بیان اینکه وزارت جهادکشاورزی اصلا خواستار برخوردهای قهری با کشت برنج و محصولات آب‌بر نیست، افزود: از اسفند‌ماه سال گذشته نسبت به اطلاع‌رسانی ممنوعیت کشت اقدام کردیم و ممنوعیت کشت محصولات آب‌بر در مناطق کم‌آب سیاست کلی وزارت جهادکشاورزی حتی قبل از حاد‌شدن شرایط آبی کشور نیز بوده است. نگاهی به روند چندین‌ساله منابع آب کشور وزارت جهادکشاورزی را ناچار به اتخاذ چنین سیاستی کرده و از هم‌اکنون به بعد نیز میزان تغییر بارندگی‌های کشور کمتر از 5درصد خواهد بود. عزیز کریمی با اشاره به اینکه تازه‌ترین آمارها از منفی‌شدن 44درصدی میزان بارش‌ها در کشور حکایت دارد، افزود: میزان بارش‌ها در استان گلستان تا 4خرداد‌ماه امسال 365میلی‌متر بوده که به مدد بارش‌های اردیبهشت‌ماه نرمال است اما تا قبل از عید کاهش داشته است. در استان اصفهان نیز میزان بارندگی 17درصد نسبت به سال گذشته و حدود 23درصد نسبت به بلندمدت کاهش داشته است.
نوبت‌بندی آب کشاورزی مازندران
مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با بیان اینکه یکی از راهکارهای اساسی برای رفع بحران آب در اراضی کشاورزی نوبت‌بندی است، به ایسنا اعلام کرد: امسال در مازندران با کاهش بارش برف و باران، رودخانه‌های استان نیز با حدود ۵۰ درصد کاهش میزان منابع آب در مقایسه با سال گذشته مواجه شدند. ابراهیم یخکشی با اشاره به اینکه نزولات جوی نامطلوب باعث کاهش ذخیره‌سازی آب پشت سدها شده است، افزود: اکنون در سدها حدود ۷۸ میلیون مترمکعب نسبت به سال گذشته با کاهش منابع آب مواجه هستیم و بیشترین کاهش منابع آب در سد شهید رجایی با حدود ۴۶ درصد یا ۴۴ میلیون مترمکعب در مقایسه با سال گذشته است و برای کاهش میزان خسارت به بخش کشاورزی سعی در اطلاع‌رسانی درست به مردم برای مواجه شدن با کمترین تنش آبی شد. وی در زمینه اقدامات لازم برای کاهش خسارت به کشاورزان گفت: امسال بازگشایی زود‌هنگام سدها، نوبت‌بندی آب سدها و رودخانه‌ها و همچنین لایروبی رودخانه‌ها و آب‌بندان‌ها انجام شد تا خسارت‌های جانبی کاهش یابد.
