ترکیه-یونان؛ یک قدم تا درگیری نظامی

محمدامین خرمی_خبرنگار

مشاجره ترکیه و یونان بر سر ذخایر گاز و حقوق دریانوردی در آب‌های مدیترانه، با تقویت حضور نظامی دو طرف در مناطق مورد مناقشه وارد مرحله تازه‌ای شده است تا احتمال رویارویی نظامی آنکارا و آتن تقویت شود.
آنکارا دیروز از آتن خواست فورا نیروهای نظامی‌اش را از جزیره کوچکی که متعلق به یونان است، اما در فاصله 3کیلومتری ساحل ترکیه قرار دارد خارج کند؛ درخواستی که البته با پاسخ منفی یونانی‌ها مواجه شده است. ترکیه اعزام نیروهای نظامی یونان به جزیره «کاستلوریزو» را برخلاف معاهده صلح1947 پاریس می‌داند. این معاهده 2سال پس از پایان جنگ جهان دوم امضا شده و تکلیف مرزهای مورد مناقشه میان کشورهای درگیر جنگ را مشخص می‌کرد. مقام‌های دولتی در یونان می‌گویند که حضور نیروهای آن کشور در جزیره کاستلوریزو اتفاق تازه‌ای نیست و اکنون تنها عملیات جابه‌جایی نیروها در حال انجام است.
تنش ترکیه و یونان بر سر جزیره کاستلوریزو که تنها 12کیلومترمربع مساحت دارد، تازه‌ترین پرده از سلسله اختلافات میان 2کشور است که پیش از این یک‌بار در سال1974 بر سر کنترل جزیره قبرس با یکدیگر درگیر جنگ شده‌اند. تعیین مناطق انحصاری ویژه، کانون اصلی اختلاف میان دو طرف است.
طبق تعاریف حقوق بین‌الملل، منطقه انحصاری اقتصادی به بخشی از دریا و در آن سوی آب‌های سرزمینی هر کشور گفته می‌شود که می‌تواند حداکثر تا 200مایل دریایی برابر با 370کیلومتر از خط مبدأ ساحل ادامه داشته باشد. کشورها در این محدوده از حق انحصاری اکتشاف و بهره‌برداری از منابع بستر، زیربستر و آب دریا برخوردار هستند. یونان می‌گوید جزایر پراکنده متعلق به این کشور به‌خصوص جزیره کاستلوریزو در نزدیکی خاک ترکیه هم شامل این تعریف است و طبق حقوق دریاها، آتن بر منابع بستر و زیربستر در آب‌های نزدیک به ترکیه حق پیدا می‌کند. ترکیه اما معتقد است آب‌های سرزمینی و منطقه انحصاری اقتصادی هر کشور بر مبنای سرزمین اصلی محاسبه می‌شود و جزایر کوچک و پراکنده کشورها نمی‌تواند مبنایی برای تعیین محدوده منطقه انحصاری اقتصادی درنظر گرفته شود. آنکارا می‌گوید بر این اساس، آب‌های اطراف جزیره کاستلوریزو در میان آب‌های محدود منطقه انحصاری اقتصادی ترکیه قرار می‌گیرد.
دعوای میان ترکیه و یونان در ادامه اختلافات میان تمامی کشورهای ساحلی دریای مدیترانه و رقابت آنها بر سر اکتشاف و بهره‌برداری از میادین گازی موجود در این منطقه قرار می‌گیرد. در این میان، ترکیه، قبرس و یونان به‌دلیل اختلافات تاریخی، درگیر بیشترین تنش ها هستند. نیروهای نظامی ترکیه از سال1974 تاکنون یک سوم شمالی جزیره قبرس را به اشغال خود در آورده اند. این اقدام در پی کودتایی نافرجام در قبرس برای انضمام این جزیره با یونان اتفاق افتاد.
تقویت حضور نظامی یونان در جزیره کاستلوریزو پس از آغاز مانورهای دریایی ترکیه در آب‌های شمال غرب قبرس انجام می‌شود. همزمان، 5 ناو نیروهای دریایی ترکیه نیز یک کشتی تجسسی متعلق به این کشور را در آب‌های مورد مناقشه 2کشور در منطقه مدیترانه شرقی همراهی می‌کنند؛ کشتی ای که طبق اعلام مولود چاوش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه قرار است به‌مدت 90روز با هدف اکتشاف منابع گاز در این منطقه حضور داشته باشد.

ترکیه-یونان، روی خط تنش
ترکیه و یونان هر دو عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هستند و رویارویی تاریخی این دوکشور، یکی از بحران غیرقابل حل در میان اعضای این پیمان بوده است؛ کشورهایی که قرار است در چارچوب ناتو از یکدیگر در برابر تجاوز نظامی دیگر کشورها حمایت کنند، اکنون در برابر هم قرار گرفته‌اند.
قبرس و یونان عضو اتحادیه اروپا هستند و همین باعث شده تا مقام‌های اروپایی در دعوای اخیر، جانب قبرس و یونان را بگیرند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، طی هفته‌های اخیر بارها به ترکیه در مورد سیاست‌هایش در قبال یونان هشدار داده است. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز از یونان و قبرس حمایت کرده و ترکیه را به‌خاطر «نقض حاکمیت» این دو کشور محکوم کرده است. حمایت فرانسه از قبرس و یونان در برابر ترکیه البته از اختلاف میان پاریس و آنکارا در ماجرای جنگ داخلی لیبی نیز نشأت می‌گیرد.
بالا گرفتن تنش میان ترکیه و یونان و پررنگ شدن تحرکات نظامی دو طرف باعث شده است تا اتحادیه اروپا موضع سختگیرانه‌تری اتخاذ کند. از همین رو، جوزپ بورل، ترکیه را به تحریم اقتصادی تهدید کرده است؛ تهدیدی که دیروز با واکنش تند مقام‌های ترکیه‌ای روبه‌رو شد. فواد اوکتای، معاون نخست‌وزیر ترکیه، در پستی توییتری رفتار اتحادیه اروپا را «مزورانه» خواند؛ چرا که از یک‌سو 2کشور را به مذاکره دعوت می‌کند و از سوی دیگر به ابزار تحریم و تهدید علیه ترکیه متوسل می‌شود. اوکتای در ادامه از زبان تهدید استفاده کرد و نوشت: «ما زبان صلح و دیپلماسی را می‌شناسیم، اما در دفاع از منافع ترکیه، هر آنچه لازم باشد انجام خواهیم داد؛ این را یونان و فرانسه بهتر از هر کسی می‌دانند.» این سخنان اوکتای در ادامه سخنان تهدیدآمیز روز یکشنبه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، قابل تحلیل است. او اعلام کرده که ترکیه حاضر است هزینه دفاع از منافعش را در مدیترانه  بپردازد؛ موضعی که  احتمال رویارویی نظامی ترکیه و یونان را بیش از پیش تقویت کرده است.