مقاوم‌سازی محل سکونت با هزینه اندک

معصومه علینقی‌پور- کارشناس حوزه شهری

بافت‌های ناکارآمد شهری که بخش زیادی از آن‌را بافت‌ فرسوده تشکیل می‌دهد، در خط نخست آسیب در برابر حوادث طبیعی به‌خصوص زلزله قرار دارد.
در این نوع بافت‌های شهری، از یک‌سو بناهای موجود دارای استحکام لازم نیستند و از سوی دیگر زیرساخت‌ها به‌دلیل غیراستاندارد بودن خیلی زود آسیب می‌بینند و عاملی می‌شوند بر افزایش میزان خسارت‌ها. حال سؤال اینجاست که آیا تمامی ساختمان‌های موجود در بافت‌های فرسوده را می‌توان جزو بافت‌ ناکارآمد شهری محسوب کرد؟ واقعیت آن است که کارشناسان در این رابطه هنوز به یک‌درک مشترک نرسیده‌اند؛ تا جایی که برای تعریف بافت فرسوده و شاخصه‌های آن همچنان تعاریف مختلفی ارائه می‌شود.
 اما در تعریف سنتی و معمولی از بافت فرسوده، 3شاخصه ناپایداری به‌خصوص از نظر سازه‌ای، ریزدانگی و نفوذ‌ناپذیری بیان شده است که از این منظر با بافت ناکارآمد شهری اختلاف دارد. در واقع بخشی از بافت ناکارآمد شهری را سکونتگاه‌های غیررسمی در حاشیه شهر تشکیل می‌دهند که هم شاخصه‌های مرتبط با فرسودگی را دارند و هم سایر شاخصه‌های منفی دیگر.
به هرترتیب مسئله بر سر این است که اگر بخواهیم ساماندهی و استحکام‌بخشی بافت‌های حوزه حاشیه شهر و سکونتگاه‌های غیررسمی را درنظر بگیریم با مسئله‌ای بسیار دشوار و چندوجهی روبه‌رو هستیم اما در مورد بخشی از بافت فرسوده موضوع متفاوت است؛ چراکه راه‌حل‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت جلوی روی مدیران شهری، مسئولان بخش  ساخت‌وساز و شهروندان قرار دارد. نمونه‌اش در مورد بناهایی از شهر تهران است که از میان 3شاخصه اصلی بافت فرسوده، تنها ناپایدار به‌حساب می‌آیند و چندان با مشکلات ریزدانگی و نفوذناپذیری مواجه نیستند. برای این منظور علاوه‌بر راهکار نوسازی و بهره‌مندی از بسته‌های تشویقی، راهکار مقاوم‌سازی نیز وجود دارد.
 مقاوم‌سازی بناهای فرسوده نکته‌ای است که در بسیاری از کشورهای اروپایی به‌خصوص کشورهایی مثل ایتالیا که با پدیده زلزله بیشتر از سایرین روبه‌رو هستند، به‌کار گرفته می‌شود. پس از وقوع زمین لرزه بزرگ سال2009 در شهر L’Aquila (لاکوئیلا) ایتالیا و مناطق اطراف، نخستین کار ضمن جبران خسارات مالی، پژوهش درباره استحکام‌بخشی بناهایی بود که احتمال می‌رفت در زلزله‌های بعدی به‌شدت آسیب ببینند. به همین منظور جدا از اعتباری ویژه برای پژوهش، اعتباراتی برای مقاوم‌سازی، کارشناسی اقدامات صورت گرفته و تأثیر عملیات بر افزایش استحکام ساختمان‌های جدید نیز تامین شد. جالب اینجا بود که مهندسان سازه در بررسی سال2012 میلادی دریافتند بسیاری از بناهای مسکونی، بدون نیاز به تخریب و نوسازی نه‌تنها از نظر سازه‌ای و دوام در برابر زلزله حدود (6.5ریشتر)، مستحکم شده‌اند بلکه با هزینه‌ای کم، چهره‌شان نیز تغییر کرده است. ارزیابی مجدد سال2014 نیز نشان داد که تعداد متقاضیان برای مرمت و استحکام‌سازی با هزینه پایین و دریافت تسهیلات دولتی بسیار بالا رفته و هم‌اکنون می‌توان گفت که ساکنان شهر لاکوئیلا نگرانی چندانی در برابر زلزله ندارند.
در تهران و بسیاری از شهرهای بزرگ ایران نیز جدا از نوسازی، طرح‌هایی هم جلو روی شهروندان ساکن در بناهای ناپایدار وجود دارد. چنان که شهرداری و سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران چندی است طرحی حمایتی برای مقاوم‌سازی بناهای ناپایدار را به اجرا درآورده‌اند. بر این اساس، دستورالعمل بهسازی لرزه‌ای نسبی ساختمان‌های تهران تدوین شده است. در این طرح می‌توانیم بهسازی لرزه‌ای ساختمان‌های شهر تهران را با حداقل هزینه و حداکثر کارایی به‌عنوان هدف اصلی انتخاب کنیم؛ طرحی که با پیشگیری از انهدام و فروریختن اساسی ساختمان‌های متداول آسیب پذیر به افزایش قابل توجه امکان حفظ جان شهروندان تهرانی منجر می‌شود.
هم‌اکنون ۱.۹میلیون نفر از شهر تهران در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که بافت فرسوده دارد و این در حالی است که امروز ۲.۹میلیون نفر از جمعیت شهر تهران در منطقه‌ای ساکن هستند که ناپایداری دارد. یعنی ۵۰درصد بلوک مورد نظر مسکونی بافتی ناپایدار دارد. بنابراین بهتر است پیش از آنکه دیر شود، از طرح‌های اینچنینی آگاهی لازم را کسب کنید و با هزینه‌ای اندک استحکام‌بخشی محل سکونت خود را انجام دهید.