قربانی رکود

مائده امینی ـ روزنامه‌نگار

در سال سختی که گذشت، اعداد منفی کنار همه حوزه‌ها نشسته بودند؛ سهم خدمات هم 3 درصد افت نسبت به سال گذشته بود تا حجم تولید در سال تولید کاهش پیدا کند. سال98، سال نوسان نرخ رشد اقتصادی در حوزه خدمات بوده است. در 3 ماه نخست سال98 میزان نرخ رشد اقتصادی در حوزه خدمات 0.1درصد به ثبت رسید اما این رقم در 3 ماه دوم به منفی 0.1درصد رسید. فصل بعدی اما دوباره این نرخ مثبت شد به 0.4افزایش پیدا کرد و در نهایت به واسطه شیوع کرونا در فصل زمستان 1.7- درصد رشد در این حوزه به ثبت رسید تا بخش خدمات کشور یکی از بیشترین آسیب‌ها را از شیوع ویروس چینی در ایران دیده باشد. سهم بخش خدمات از رشد اقتصاد ایران رو به کاهش است. سال گذشته 19.7درصد از رشد اقتصادی ایران در حوزه خدمات اتفاق افتاده است؛ این در حالی است که این رقم در سال 97، 21.6درصد و در سال 96، معادل 20.4درصد اعلام شده بود. رکود در بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن تأثیر زیادی بر بخش خدمات که به نوعی در حلقه پس از تولیدات صنعتی، معدنی و کشاورزی قرار دارد، گذاشته است.

ارزش تولید در بخش خدمات هزار میلیارد کاهش یافت 
ارزش افزوده گروه خدمات در سال1398 از نرخ رشد 0.2-درصدی برخوردارشده و سهم آن از رشـد 6.5-درصدی تولید ناخالص داخلی، به 0.1-واحد درصد رسیده است. براساس قیمت پایه سال 90، ارزش تولید در بخش خدمات در سال گذشته کاهش پیدا کرده و این یعنی تولیدکنندگان در این حوزه، روزگار خوشی نداشته‌اند. برای مثال در سال96، ارزش تولید در بخش خدمات بیش از 371هزار میلیارد تومان بوده و در سال97 این رقم به 376هزار میلیارد تومان رسیده که حدود 5هزار میلیارد تومان افزایش را به ثبت رسانده است. در سال98 اما حجم تولید کاهش پیدا کرده و ارزش تولید در بخش خدمات به 375هزار میلیارد کاهش پیدا کرده تا کاهشی هزار میلیاردی در خاطرات اقتصادی خدماتی در سال98 نشسته باشد.

بیشترین‌ها و کمترین‌ها بر حسب فعالیت اقتصادی 
تورم، گرانی و تحریم آسیب‌های زیادی به حوزه خدمات وارد کرده بود اما پر بیراه نیست اگر بگوییم که کرونا ضربه نهایی را زد. در زمستان سال98، کمترین رشد در زیرمجموعه خدمات مربوط به «خدمات اجتماعی، شخصی و خانگی» بوده که با عدد 14.2-درصد در فصل زمستان سال گذشته در قعر جدول نشسته است. این بخش از حوزه خدمات در فصل دوم سال 98 هم کاهش 11.7درصدی را برای خود به ثبت رسانده است. براساس قیمت‌های پایه سال90، رشد «خدمات عمومی» هم در بهار سال98، کاهش قابل توجهی(11.8-درصد) را تجربه کرده است. زیرشاخه فروش یکی از مهم‌ترین‌ها در حوزه خدمات است. خدمات عمده فروشی و خرده فروشی حلقه واصل بین عرضه و تقاضای بازار کالاست. تولیدات در بخش‌های صنعت، معدن و کشاورزی در مرحله فروش عمده و جزئی، عملکرد بخش خدمات را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. همچنین توزیع کالاهای وارداتی در این بخش اثرگذار است. بنابراین انتظار بر این است که عملکرد این بخش از یک‌سو متأثر از عملکرد بخش‌های تولیدی و تجارت خارجی و از سوی دیگر متأثر از دادوستد کالاها و خدمات باشد. بنابراین می‌توان کاهش عملکرد این بخش را از طریق کاهش تولید توجیه کرد. ارزش افزوده بخش «خدمات مالی و بیمه» در سال1398، به میزان 0.1درصد کاهشی بوده است. فعالیت بخش بانک با بیشترین سهم در بخش خدمات مالی و بیمه، در سال1398 از رشد 12.4- برخوردار بوده است. فعالیت بیمه در برگیرنده بیمه عمر و بیمه اتکایی عمر و سایر بیمه‌هاست. این فعالیت در سال1398 معادل 18درصد رشد داشته است. یکی از بیشترین آسیب‌ها از شیوع کرونا را اما حمل‌ونقل و انبارداری دیدند. خدمات در بخش حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات شامل فعالیت‌های حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، لوله‌ای، آبی، هوایی، پشتیبانی و انبارداری و پست و مخابرات است که در سال1398 رشد مثبت 0.9درصدی داشته است. این بخش در سال1397 معادل 2درصد و در فصول بهار، تابستان و پاییز به‌ترتیب رشد مثبت 2، 0.1و 3.2درصدی داشته است. اما در فصل زمستان 1.7درصد نسبت به فصل مشابه سال قبل کاهش داشته به‌طوری‌که تمامی فعالیت‌ها جز فعالیت پست و مخابرات دارای رشد منفی بوده است؛ به ‌نظر می‌رسد تحدید رفت‌وآمدها منجر به رقم خوردن این رشد منفی شده است. فعالیت حمل‌ونقل جاده‌ای و فعالیت پست و مخابرات با بیشترین سهم در ارزش افزوده این بخش، در فصل زمستان به‌ترتیب از رشد 5.5- و 9درصد درصدی برخوردار بوده‌اند ولی به ‌دلیل سهم بالاتر حمل‌ونقل جاده‌ای و منفی بودن سایر فعالیت‌های این بخش رشد گروه در فصل آخر سال، منفی شده است. سایر فعالیت‌های حمل‌ونقل که سهم کمتری در ارزش افزوده این بخش دارند؛ شامل حمل‌ونقل ریلی، جاده‌ای، آبی، هوایی و پشتیبانی و انبارداری به‌ترتیب از رشد 5.9-، 2.7-، 129.4، 35.6- و 25.6- درصدی برخوردار بوده‌اند. در فعالیت حمل‌ونقل ریلی که براساس اطلاعات ثبتی دریافتی از راه‌آهن محاسبه می‌شود، میزان درآمد حاصل از حمل مسافر و بار کاهش داشته که منجر به رشد منفی در این فعالیت شده است. در فعالیت حمل‌ونقل جاده‌ای نیز درآمد حاصل از جابه‌جایی مسافر از کاهش قابل توجهی برخوردار بوده است. اگرچه درآمد حاصل از حمل بار که از سازمان راهداری دریافت می‌شود، در فصل زمستان سال98 مثبت بوده ولی به ‌دلیل رشد منفی قابل توجه درآمد حاصل از جابه‌جایی مسافر، رشد این فعالیت درفصل زمستان سال98 نسبت به فصل مشابه سال قبل منفی شده است.



چشم‌انداز
نرخ رشد بخش خدمات کاهش پیدا خواهد کرد 
هادی حق‌شناس ـ اقتصاددان 



بیش از 50درصد اقتصاد ایران را خدمات تشکیل می‌دهند. اساسا اقتصاد از 2 بخش تولید کالا و خدمات تشکیل می‌شود. در ایران، قیمت کالاها و رشد بخش خدمات در چنین بستری هم متاثر از قیمت نفت است هم متاثر از بخش کشاورزی. وقتی نفت براساس روال عادی صادر می‌شود فقط نفت نیست که صادر می‌شود و رونق می‌گیرد. بلکه خدمات نفت هم اوضاع بهتری تجربه خواهد کرد. خدمات در حوزه‌های مختلف به یکدیگر پیوسته هستند. از خدمات در حوزه بانکی گرفته تا خدمات بانکی. از خدمات در حوزه گردشگری و هتلینگ گرفته تا خدماتی که شرکت‌های بیمه‌ای در اختیار قرار می‌دهند. وقتی کشور در شرایط تحریم قرار دارد، وقتی نفتی صادر نمی‌شود، تولید در سایر بخش‌های خدمات هم کم خواهد شد. وقتی با تحریم مواجه هستیم خدمت بزرگی به نام تجارت به‌درستی ارائه نمی‌شود و به تبع آن ده‌ها خدمت دیگر دچار نقصان فعالیت و تولید می‌شوند.
 اگر در سال98 در حوزه خدمات دچار مشکل و کاهش تولید شدیم، در سال99 تا زمانی که تحریم‌ها پابرجاست، هم از همان ناحیه به اقتصاد ما آسیب وارد خواهد شد.
البته ممکن است با توجه به گرانی مسکن در روزهای پایانی سال گذشته و ماه‌های ابتدایی سال‌جاری، تولید مسکن در نیمه دوم سال رونق بگیرد. وقتی مسکن رونق بگیرد، خدمات ارائه شده در بازار مسکن مثل خدمات فنی و مهندسی هم رونق خواهند گرفت.
امسال اما علاوه بر تحریم‌ها با مشکل دیگری به نام کرونا هم دست و پنجه نرم می‌کنیم. شیوع ویروس کرونا خدمات مختلفی را تحت‌تأثیر قرار داده. از رستوران گرفته تا انبارداری. از بانکداری گرفته تا بسته‌بندی. در 3 ‌ماه نخست سال‌جاری خدمات در حوزه گردشگری دچار مشکلات جدی شده و کاهش چشمگیری را تجربه کرده. این در حالی است که در سال98 مثلا اگر بخش حمل‌ونقل دچار مشکل بود، بخش هتلداری اوضاع بهتری داشت. امروز خدمات حوزه گردشگری هم به رشدهای منفی اضافه شده‌اند و در کنار خدمات بخش تجاری قرار گرفته‌اند. بنابراین احتمال اینکه در سال99 روزهای بهتری داشته باشیم کم است.
در نهایت اما می‌توانیم امید داشته باشیم که تولید در نیمه دوم سال بهبود پیدا کند. مثلا همچنان که رشد اقتصادی در حوزه کشاورزی در سال گذشته مثبت بوده، در سال99 هم مثبت خواهد بود که این موضوع موجب می‌شود بخش خدمات کشاورزی تقویت شود. من پیش‌بینی می‌کنم رشد اقتصادی ما در سال99 باز هم منفی باشد اما میزان آن کمتر از 2 سال گذشته خواهد بود.