نقاشی با قلم‌موی شماره صفر
تا قبل از اینکه قرآن کتاب مقدس ایرانی‌ها شود، همه قرآن‌ها ساده کتابت می‌شدند؛ به خط کوفی و با گل‌های ساده و نقوش معمولی برای نشان‌دادن شروع و پایان یک آیه. اما ایرانی‌ها با سابقه طولانی که در هنر نقاشی داشتند، این هنر را وارد قرآن‌های مکتوب کردند. از آن به بعد بود که بزرگ‌ترین هنرمندان بیشترین وقت خود را برای تذهیب قرآن گذاشتند؛ طرح‌هایی که هم نشانه لطافت روح ایرانی‌ها بود و هم نشانه محبوبیت کتاب آسمانی که برای زیبایی‌اش حتی سال‌ها وقت می‌گذاشتند. از این به بعد بود که هنرمندان عرب هم به‌کار تذهیب قرآن روی آوردند و حتی در سال‌های بعد‌تر چینی‌ها هم از این هنر دور نماندند. اما تا همین امروز به گفته اصحاب فن، هنوز ایرانی‌ها در تذهیب حرف اول را می‌زنند؛ هنری که با این‌همه قدمت و این‌همه زیبایی هنوز در همه جای دنیا به‌عنوان یک هنر ایرانی شناخته می‌شود.
چطور تذهیب می‌کنند؟
برای اینکه تذهیب‌کار خوبی شد، اول باید نقاش خوبی بود. البته نه به این شکل که فقط نقاش‌ها بتوانند کار تذهیب را یاد بگیرند. اما به هر حال هنر تذهیب یک‌جورهایی زیرمجموعه هنر نقاشی به‌حساب می‌آید. تذهیب‌کار باید بتواند طراحی کند و از روی یک طرح با ظرافتی که فقط در تذهیب پیدا می‌شود نقاشی کند. کار تذهیب از یک ایده شروع می‌شود؛ ایده‌ای که یا به فکر خود هنرمند رسیده یا اینکه یکی از طرح‌های معروف موجود است. طرح که انتخاب شد نوبت درست‌کردن رنگ‌ها و انتخاب کاغذ است و بعد از آن، ماه‌ها کار متمادی که نتیجه آن می‌شود یک کار تذهیبی اندازه کف دو دست.
ابزار دقیق
اولین تذهیب‌کار‌ها در مقایسه با تذهیب‌کارهای امروزی خیلی پرحوصله‌تر بودند؛ هنرمندانی که باید ابزار ظریف این هنر را از رنگ گرفته تا قلم‌مو و کاغذ خودشان می‌ساختند و ترکیب می‌کردند. اما امروز رنگ‌های گواشی با کیفیت و قلم‌موهایی با موی سمور و کاغذ‌هایی با کیفیت عالی کار را تا اندازه‌ای ساده‌تر کرده است.
چطور درآمد کسب کنیم؟
قصه کسب درآمد از تذهیب همان قصه «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری» است. هنر تذهیب هم چیزی نیست که آن را در هر فروشگاه آثار هنری عرضه و برایش مشتری هم پیدا کرد. اغلب تذهیب‌کار‌ها چه آماتور و چه حرفه‌ای وقتی می‌توانند از این کار درآمد داشته باشند که کارشان را در یک پروژه مشخص ارائه کنند. البته واضح است که استادهای نامی همیشه کارهایی دارند که ارزش مادی و معنوی بسیار زیاد داشته و همیشه خریدار خودشان را هم دارند. اما برای هنرمندان نوپای تذهیب هم این یک آرزوی دست‌نیافتنی نیست. کوچک‌ترین نشانه خوشبختی برای این هنر هم اینکه هنوز ایرانی مانده و لااقل چینی‌ها نتوانسته‌اند از ایرانی‌ها تذهیب‌کارهای بهتری شوند.
چقدر طول می‌کشد یاد بگیریم؟
هنر تذهیب از آن هنرهایی نیست که صدایشان می‌زنیم دولت مستعجل؛ از آن هنرهایی است که هنرجویش می‌تواند بعد از طی‌کردن یک دوره آموزشی، خودی نشان بدهد و هنرش را به نمایش بگذارد. شرط اول یادگرفتن هنر تذهیب، صبوری است. یک تذهیب‌کار باید خیلی صبور باشد؛ چه وقتی که در حال یادگرفتن تذهیب است و چه وقتی که دیگر استاد شده و می‌خواهد یک کار درست و حسابی تذهیب را شروع کند. هر دوی اینها خیلی وقت می‌برند. اما به‌طور متوسط یادگرفتن همیشه سخت‌تر از کارکردن است. به همین دلیل برای یادگرفتن کامل هنر تذهیب به‌طور متوسط بین ۲ تا ۴ سال زمان لازم است.
فقط سه مرحله
تمام مدت زمان زیادی که برای یک کار تذهیب صرف می‌شود در واقع فقط سه مرحله است. تذهیب با کار طراحی شروع می‌شود. با قلم‌گیری ادامه پیدا می‌کند و در نهایت با رنگ‌آمیزی و طلاگذاری به پایان می‌رسد؛ سه مرحله‌ای که در اصل کارهایی ساده برای رسم یک نقاشی است. با این تفاوت که هیچ نقاشی‌ای به اندازه تذهیب ظریف نیست.
کجا تذهیب‌کار شویم؟
خب فعلا که کرونا، در کلاس‌ها و کارگاه‌های هنری را تخته کرده است. بهترین راه‌حل در این شرایط استفاده از ویدئوهای آموزشی است. فقط با یک سرچ ساده در اینترنت به‌راحتی می‌توانید در فضاهایی مثل آپارات، کلی فیلم آموزش تذهیب از مبتدی تا پیشرفته را پیدا کنید. همین فیلم‌ها هم برای شروع، کارتان را راه می‌اندازد. البته شما مثل هر هنر دیگری، باید استاد هم ببینید. استاد قرار است فوت کوزه‌گری این هنر را به شما آموزش دهد. پس بعد از بهترشدن شرایط ویروس کرونا، باید سراغ کلاس‌های آموزشی هم بروید. متأسفانه هنر کاملاً ایرانی تذهیب هنوز برای خودش یک انجمن مستقل ندارد. اینطوری است که علاقه‌مندان به این هنر باید تذهیب را در نگارخانه‌ها و انجمن‌های خوشنویسی و فرهنگسرا‌ها یاد بگیرند. بعضی از استادان این هنر هم کلاس‌های نیمه‌خصوصی دایر می‌کنند که سراغ آنها را هم باید از فرهنگسرا‌ها گرفت.
