هویت خفته در تهران

سحر جعفریان-روزنامه‌نگار

تهران شهر قصه‌ها و روایت‌هاست. ماجراهای خواندنی و شنیدنی که هر گذر و معبری از آن، شما را به شنیدن و خواندن تاریخی کهن و فرهنگی غنی دعوت می‌کند؛ فقط کافی ‌است کمی دقت کنید و حوصله به خرج دهید. آن وقت است که تهران و محله‌هایش را فقط آلودگی هوا و ترافیک نمی‌بینید. به لایه‌های زیرین و عمیق‌تر خواهید رسید؛ به‌جایی که قصه چهره‌هایی شاخص و گمنام یا عظمت المان‌ها و نمادهایی فیزیکی، شگفت‌زده‌تان می‌کند و نمایی تازه از پایتخت را مقابل دیدگان‌تان قرار می‌دهد. مانند تصاویر زیر که هر یک روایتی متفاوت و محو از تهران دارند.

قبرستان جان‌باختگان تیفوس

قبرستان تیفوسی‌ها در حیاط قدیمی آرامستان امامزاده عبدالله(ع) شهر ری قرار دارد؛ قبرستانی مملو از قبوری که تنگ هم ردیف شده‌اند و عبارت «مرگ بر اثر تیفوس» روی اغلب سنگ‌مزارهای آن حک شده است. برای دسترسی به این قسمت از آرامستان باید از چند پله و از میان نرده‌هایی فرسوده که در انتهای حیاط اصلی قرار‌ دارند، عبور کرد. از سال1318 جنگ جهانی دوم شروع و از سال1320 ایران با وجود اعلام بی‌طرفی توسط بریتانیا و شوروی اشغال شد. به ‌دنبال این جنگ اجباری، استقرار نظامیان کشورهای درگیر و مهاجرت لهستانی‌ها، کمبود مواد غذایی، قحطی و ناامنی پدید آمد. همه این عوامل در کنار هم، شیوع مرض واگیر تیفوس را نیز اضافه کرد؛ بیماری‌ای ناشناخته که واکسنش در آن سال‌ها به ایران راه پیدا نکرد و افراد بسیاری در اثر ابتلا به آن، جان‌شان را از دست دادند؛ گواهش همین قبرستان تیفوسی‌هاست.

ریل‌های باقیمانده از راه‌آهن

رد ریل‌های قدیم راه‌آهن هنوز در برخی محله‌های جنوبی تهران دیده می‌شود؛ ردی خاطره‌انگیز که تا پیش از کاهش حریم خطوط راه‌آهن یا زیرزمینی و تعطیل شدن برخی از آنها، تا مدت‌ها برای ساکنان این محدوده‌ها، دردسرآفرین بودند. قدمت ریل راه‌آهن (تراموا) در پهنه جنوب شهر به حدود سال 1261بازمی‌گردد که به دستور ناصرالدین‌شاه، در حوالی شهر ری ساخته شد. بعد از آن با راه‌اندازی ایستگاه بزرگ راه‌آهن در میدان راه‌آهن فعلی، خطوط ریلی افزایش یافت. خطوطی که اغلب از میان مناطق 16، 17 و 18 می‌گذشت؛ به‌عنوان مثال در اطراف کارخانه‌های شیشه‌سازی، سیلو، چیت‌بافی، روغن‌سازی، کشتارگاه صنعتی، نان صنعتی و انبارهای بزرگ کارخانه دخانیات که بیشتر در محله‌های نازی‌آباد، خزانه و باغ‌آذری بنا شده بودند، خطوط ریلی با هدف بارگیری قرار داشتند. بسیاری از این خطوط با گسترش بافت مسکونی و انتقال آنها به خطوط دیگر، از بین رفتند، اما بقایای محدودی از آنها هنوز هم در شهر دیده می‌شوند؛ مانند این ریل 80ساله تهران- جنوب که بخش‌هایی از آن در بوستان بانوان نازی‌آباد، متروک مانده است.

جای خالی یادمانی قدیمی

منزل آیت‌الله محمود طالقانی در محدوده خیابان انقلاب اسلامی، پل روگذر روشندلان فعلی نیز ازجمله مراکز مهم در آغاز راهپیمایی‌های بزرگ مذهبی و تظاهرات انقلابی بود. آیت‌الله طالقانی از حدود سال1349 تا 1358 در این منزل سکونت داشت؛ ساختمانی که از سال1374 شهرداری منطقه12 آن‌ را تملک و به کتابخانه‌ای عمومی برای کتاب‌دوستان تبدیل کرد. نکته قابل توجه درباره کوچه‌ای که منزل آیت‌الله طالقانی در آن قرار دارد، نصب یادمانی از آیت‌الله طالقانی و راهپیمایی‌های مؤثر تاسوعا، عاشورا و اربعین1357 در ورودی آن است. یادمان‌های تاریخی و انقلابی که نصب‌شان از حدود دهه 70 در معابر تهران رونق گرفت تا ضمن گرامیداشت چهره‌ها و وقایع، هویت شهر نیز حفظ شود. یادمان آیت‌الله طالقانی هم در همان دهه در ورودی کوچه طالقانی نصب شد تا رهگذران برای لحظه‌ای به یاد تاریخ رفته بر آن کوچه، بیفتند، اما حالا از این یادمان زیبا، پایه‌ای سیمانی باقی مانده و از بازسازی آن خبری نیست.