توسعه نفوذ ایران در جهان

امیررضا قشقایی-روزنامه‌نگار

منطقه غرب آسیا به‌عنوان یکی از پرتنش‌ترین نقاط جهان همواره از سوی کشورهای فرامنطقه‌ای مورد توجه قرار گرفته و این کشورها کوشیده‌اند با دمیدن بر آتش اختلاف میان سران کشورهای این حوزه، آب را گل‌آلود کرده و از آن برای منافع نامشروع خود ماهی بگیرند و از این طریق بر کشورهای آسیایی تسلط خود را حفظ کنند. سیاستی که گرچه در سال‌های گذشته به خوبی توانست برای قدرت‌های فرامنطقه‌ای مؤثر واقع شود اما تغییر معادلات سیاسی و موازنه قدرت در آسیا و خصوصا غرب آسیا سبب شده است قدرت نظامی کشورهای فرامنطقه‌ای و توجیه حضور آنان در این منطقه به‌شدت زیر سؤال برود. درگزارش پیش‌رو درباره دلایل تغییر موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه، نقش و جایگاه ایران در شکل دادن به این موازنه و نیز چگونگی نقش‌آفرینی ایران در معادلات نظم نوین جهانی پرداخته‌ایم.

عربستان؛ همسایه پرنفوذ
وجود برخی اختلافات میان 2 کشور در مسائل بین‌المللی موجب سردی روابط میان 2 کشور پرنفوذ منطقه‌ای شد؛ اختلافاتی که منجر به لاینحل ماندن برخی مشکلات منطقه‌ای شده بود. مقامات 2 کشور برای گره‌گشایی از این مشکلات، سیاست تعامل و همراهی را برگزیدند و بعد از 7سال تیرگی روابط با تعیین سفیر میان 2 کشور این روابط عادی شد. انعقاد قراردادهای اقتصادی و از سوی دیگر حمایت آشکار عربستانی‌ها از فلسطین، ازجمله مهم‌ترین نتایج این اتحاد است.

تاجیکستان و پیمان شانگهای
ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای علاقه زیادی به عضویت در پیمان شانگهای داشته است. حجم بالای اقتصاد دنیا در دل این پیمان قرار دارد. عضویت ایران می‌توانست منجر به تقویت قدرت اقتصادی و تضمین توان بازدارندگی اقتصادی کشور شود اما غرب و آمریکا با وارد کردن فشار به اعضای آن خصوصا تاجیکستان مانع پذیرش درخواست ایران می‌شدند. با رویکرد دولت سیزدهم در برقراری تعامل با کشورهای عضو و تاجیکستان، مخالفان دیروز عضویت ایران به‌رغم مخالفت آمریکا دست از مخالفت برداشته و ایران رسما به عضویت پیمان شانگهای درآمد.

فراز و فرودهای روابط با امارات
گرچه امارات متحده عربی هرگز روابط تجاری خود را با ایران قطع نکرد اما روابط سیاسی خود را به تأسی از برخی کشورهای عربی با ایران تقلیل داد. این فضا زمینه را برای حضور کشورهای فرامنطقه‌ای و تقویت حضور آنان در خلیج‌فارس فراهم کرد. سردی روابط سیاسی با رویکرد همسایه‌محوری در دولت سیزدهم کم‌کم پس از 6سال و نیم در حال عادی شدن است. سفر دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی به امارات، مهر تأییدی بر روابط رو به جلوی این کشور با ایران بود.

 ترکمنستان و اختلاف گازی
پس از حضور رئیس‌جمهور ایران در اجلاس اکو به میزبانی ترکمنستان، 2 کشور روابط خود را از نو احیا کردند. قطع گاز از سوی ترکمنستان و نیز پرداخت بدهی‌های ایران در کنار چالش ترانزیتی میان 2 کشور تبدیل به چالش جدی در سال‌های اخیر شده بود. اما سفر رئیس‌جمهور در سال 1400به ترکمنستان پایان‌بخش اختلافات، نزدیکی دوباره روابط میان تهران و عشق‌آباد و زمینه‌چینی برای اختلاف‌افکنی صهیونیست‌ها و غربی‌ها را نقش برآب کرد.

اندونزی و نگاه مشترک
اندونزی از کشورهای اسلامی در جنوب شرق آسیاست که از آن به‌عنوان قدرت اقتصادی در این منطقه یاد می‌شود. این کشور سال‌هاست که مواضع مشترکی با ایران در قبال تحولات در سرزمین‌های اشغالی دارد و از مردم فلسطین به‌رغم فشار آمریکا و غرب برای عدول از این سیاست دفاع می‌کند. سفر رئیس‌جمهور ایران به این کشور زمینه را برای نزدیکی روابط میان 2 کشور مسلمان آسیایی فراهم کرده است. کشورهایی که با همپوشانی مواضع خود می‌توانند هم‌افزایی بالایی در قبال رویدادهای بین‌المللی داشته باشند.

عراق؛ دوست امروز
تحریک رژیم بعث عراق از سوی غربی‌ها برای حمله به ایران با هدف نابودی سریع انقلاب نوپای اسلامی با واکنش مردم و دفاع 8ساله آنان ناکام ماند. با پایان جنگ تحمیلی، موضع غرب مقابل صدام تغییر کرد و رژیم بعث سرنگون شد تا دولتی دست نشانده‌تر از او بر سرکار بیاید. برخلاف انتظار غربی‌ها، دولت جدیدعراق مخالف حضور اشغالگران در این کشور بود. تصویب طرح خروج نیروهای اشغالگر از عراق در مجلس آن کشور را می‌توان شکست تمام عیار سیاست آمریکا در منطقه خاورمیانه دانست. دفع فتنه دست‌ساز داعش که برای نابودی دنیای اسلام ازسوی غرب تجهیز شده بود با کمک ایران و تشکیلات حشدالشعبی به‌عنوان نیروی مقاومت مردمی کمربند محور مقاومت را وسیع‌تر از قبل کرده است.

برزیل و دست رد به آمریکا
برزیل که چند سالی است سیاست‌های خود را مستقل از کشورهای دیگر به پیش می‌برد و استقلال خود را حفظ کرده است؛ در ماجرای اخیر پهلوگیری ناوهای جنگی ایران در یکی از بنادر برزیل این سیاست را به خوبی نشان داد. این در حالی بود که آمریکا به شکل مستقیم با تحریم ناوهای ایرانی از دولت برزیل خواسته بود مانع از پهلوگیری این ناوها شوند. با این حال دولت برزیل از ناوهای جنگی ایرانی استقبال و با تامین نیازهای آنان اجازه عبورشان را صادر کرد تا نشان دهد آمریکا دیگر آقای جهان نیست.

نیجریه؛ سرزمین شیعیان در آفریقا
هرگز هیچ حکومت اسلامی در نیجریه فعالیت نداشته است. آمارها نشان می دهد در 44 سال گذشته مردم این کشور به اسلام گرایش بیشتری پیدا کرده و این موضوع منجر به نگرانی سردمداران این کشور که تحت نفوذ آمریکایی ها قرار دارند شده است. ازاین رو، مقامات این کشور با حمله به تجمع شیعیان نیجریه که با تاسی از انقلاب اسلامی، مذهب شیعه را برگزیده اند تلاش کرده است از افزایش تعداد مسلمانان در این کشور جلوگیری کند. شیخ زکزاکی رهبر این جریان از سوی مسئولان نیجریه مورد حمله قرار گرفته و فرزندان او به شهادت رسیده اند. با این حال نه تنها از تعداد شیعیان این کشور کاسته نشده است بلکه مسلمان نیجریه با تاسی از انقلاب اسلامی پیام انقلاب را درک کرده و بر مبنای آن عمل می کنند.

بلاروس؛ تأکید بر یک دوستی قدیمی
بلاروس ازجمله کشورهای اروپای شرقی است که روابط خوبی با غربی‌ها ندارد و به ایران و روسیه نزدیک‌تر است. این موضع منجر به تحریم آن کشور از سوی غربی‌ها شده است. موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور سبب شده است ایران علاقه زیادی به حفظ ارتباط خود با این کشور داشته باشد تا بتواند در اروپا متحد نزدیکی داشته باشد. بلاروس نیز خواهان ایجاد جهانی چند قطبی است و در این راستا با قدرت‌های جدید ازجمله ایران روابط خود را احیا کرده است تا از حمایت این کشور برخوردار شود.

سوریه؛ بشار اسد و باقی ماجرا
سوریه متحد قدیمی ایران از زمان حافظ اسد است. سوریه که ازجمله مهم‌ترین کشورهای محور مقاومت در منطقه به‌حساب می‌آید، همواره کوشیده است تا همکاری‌های خود را با تهران در زمینه‌های مختلف هماهنگ کرده و آن را افزایش دهد. با حمایت ایران از سوریه در جنگ علیه این کشور، سوریه همچنان در محور مقاومت قرار دارد و آمریکا و متحدانش موفق به سرنگونی دولت قانونی آن نشدند. سوریه اخیرا جایگاه خود را در جهان عرب بازیافته است و بعد از 12سال و با حمایت ایران به اتحادیه عرب بازگشت. سفر رئیس‌جمهور ایران به سوریه پس از 13سال و همچنین سفرهای دائم مقامات 2 کشور باعث تشکیل محوری مقاوم در برابر دشمنان مقاومت در منطقه شده است.

لبنان؛ عروس خاورمیانه
یکی از مهم‌ترین اجزای محور مقاومت، لبنان و جنبش حزب‌الله است. جمهوری اسلامی همواره حمایت کامل خود را از لبنان و جنبش‌های ضد‌استکباری اعلام کرده است. کمک‌های سوختی به بیروت و دیگر شهرها نمونه‌ای از حمایت ایران از این کشور است. اما با حصول توافق میان ایران و عربستان، سعودی‌ها قصد ارتباط با حزب‌الله لبنان را با میانجیگری جمهوری اسلامی دارند. اقدامی که درصورت انجام به تقویت روح مقاومت در منطقه کمک شایانی خواهد کرد.

یمن؛ سرزمین شگفتی‌ها
پیوندهای تاریخی و مذهبی میان ایران و یمن همواره 2 کشور را به‌سوی هم سوق داده است. حوثی‌های یمن در سال‌های اخیر با الگو قرار دادن آرمان‌های مقاومت جمهوری اسلامی به‌ خودکفایی در مبارزه با دشمنان خود رسیده‌اند. تولید پهپاد و موشک‌های دوربرد ازجمله این موارد است که همگان را در سراسر جهان شگفت‌زده کرد. مقاومت یمنی‌ها در مقابل ائتلاف متجاوز در نهایت آنان را وادار به تسلیم کرد و محور مقاومت در آسیای غربی نیز خود را اثبات کرد.

ونزوئلا و نزدیکی به حیات خلوت آمریکا
موقعیت جغرافیایی ونزوئلا این حق نامشروع را برای آمریکایی‌ها ایجاد کرده بود که بتوانند در امور داخلی آن دخالت کنند. مقاومت مردم ونزوئلا در برابر آمریکایی‌ها اجازه استمرار دخالت‌های واشنگتن در امور کاراکاس را نداد. آمریکایی‌ها با طراحی کودتا علیه هوگوچاوز، رئیس‌جمهور وقت این کشور تلاش کردند او را از قدرت کنار بزنند اما موفق نشدند. این موضوع ونزوئلا را به ایران نزدیک کرد. روابط میان 2 کشور توسعه یافت و سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در ونزوئلا انجام شد و با انجام آن عمق استراتژیک ایران تا حیات خلوت آمریکا توسعه یافت.


روسیه ‌با آغاز جنگ در اوکراین نیازمند متحدانی قدرتمند است تا بتواند با کمک آنان از چالش هایی که با آن  روبه‌روست  عبور کند. ایران و چین بهترین گزینه های روسیه برای تحقق این هدف هستند

چین ‌قصد دارد با استفاده از نفوذ اقتصادی خود در غرب آسیا نقش بیشتری در عرصه سیاسی - اقتصادی دنیا ایفا کند و این کار را با کمک ایران انجام می دهد.

حضور ناوگروه 86 نیروی دریایی راهبردی ارتش در مدار 360 درجه نشان داد که ایران قادر است خود را به نزدیکی مرزهای آبی آمریکا برساند و با این اقدام خود را به رخ ابرقدرت سابق جهان بکشاند

ایران در تلاش است با توجه بیشتر به کشورهای آمریکای لاتین از ظرفیت این کشورها برای عمق دادن به نفوذ استراتژیک خود در حیات خلوت آمریکا استفاده کند