145سال قبل آب دو قنات به این استخر سرازیر می‌شد
نخستین حوض تهران
ابوذر چهل امیرانی-روزنامه‌نگار
۱۴۵سال از ساخت حوض وسط میدان امام‌خمینی(ره) می‌گذرد و برعکس بناهای اطرافش، نه‌تنها تخریب نشده، بلکه تغییرات بسیار کمی هم در این سال‌ها داشته است.
وقتی محمد ابراهیم خان آذربایجانی سال۱۲۴۶ ساخت میدان توپخانه را به‌دستور امیرکبیر شروع کرد، استخری بزرگ و هشت‌ضلعی هم در میانه آن ساخت. محمد ابراهیم‌‌خان بدون استفاده از گونیا، شاقول و تراز، این حوض را با روش «چشاب» ساخت؛ یعنی به آب حوض نگاه می‌کرد و تشخیص می‌داد که تراز است یا نه. همین شد که وقتی آب بیش از ظرفیت آن می‌شد، از همه طرف حوض به بیرون می‌ریخت، نه یک طرف. این حوض به‌نحوی بود که ضمن ایجاد زیبایی در میدان، رطوبت هوا را در اطراف بالا می‌برد و حتی عطر گیاهان و گل‌های اطراف را در فضا پراکنده می‌کرد. با این توصیف می‌توان گفت استخری که در این میدان ساخته شد، جزء نخستین حوض‌هایی بوده که در معابر تهران قدیم ساخته شده است. نصرالله حدادی، تهران‌شناس هم به آن مهر تأیید می‌زند. او می‌گوید: «در گذشته، تهران ۲حوض داشت؛ یکی در میدان توپخانه و دیگری در میدان ارگ که دومی از بین رفت.» مرحوم جعفر شهری، پژوهشگر تاریخ تهران هم در کتاب «طهران قدیم» درباره این حوض و نحوه تأمین آب آن گفته است: «استخری بزرگ و هشت‌ضلعی در میانه آن (میدان توپخانه) ساخته شد که آب قنات جدید ناصری و دیگر قنات‌هایی که باغ گلستان را آبیاری می‌کرد، به آن منتقل کردند. آب این استخر سپس به حوض سبزه‌میدان و محله‌های جنوب ارگ جاری می‌شد. دور استخر مرکزی میدان، دو گذرگاه سنگفرش برای رفت‌وآمد درشکه ایجاد شد و دو طرف استخر را حصارکشی و باغچه‌بندی کرده، با کاشتن انواع درخت و گل‌های ایرانی و فرنگی به محوطه‌ای سرسبز و باصفا مبدل ساختند. بدین‌ترتیب میدان توپخانه به «باغ گلشن» یا «باغ میدان» تغییر شکل و نام داد.» میدان امام خمینی(ره) دارای پهنایی نزدیک به ۱۱۰ متر و درازای تقریباً ۲۲۰ متر و چهارگوش و مستطیلی شکل است که این محل تقاطع خیابان‌های اصلی و کلیدی شهر تهران محسوب می‌شود. این میدان از گذشته‌های دور به دلیل مراکز تجاری متعدد،از معابر پرتردد شهر تهران است و محل اعدام برخی از محکومان معروف بوده است.
«حرف مفت زدن ممنوع!» از کجا آمد؟
زهرا بلندی-روزنامه‌نگار
درست جایی که ساختمان مخابرات ( ضلع جنوبی میدان امام‌خمینی(ره)) قرار دارد، روزگاری تلگرافخانه‌ای بود که در دوره ناصرالدین‌شاه ساخته شد. ساختمانی زیبا که در 3 اشکوب ساخته شده و دارای طولی نزدیک به ۱۵۰ متر به‌صورت شرقی-غربی برابر با طول عمارت شهرداری در روبه‌روی آن بود. این بنا دارای ورودی ستون‌دار با گنبد فلزی بزرگ با قاعده مربع در میانه بنا بوده که به‌دست میرزا علیخان حدیدی ساخته شده بود.این عمارت قبل از سال ۱۳۴۹ به دلایل نامعلومی مانند عمارت شهرداری ویران شد. از این ساختمان چیزی باقی‌نمانده، اما قصه تلگرافخانه تهران و حرف مفت و مجانی زدن، برای اهالی این محدوده قصه‌ای آشنا بود. وقتی تلگرافخانه در تهران دایر می‌شود و امکان برقراری ارتباط میان کاخ گلستان و دارالفنون را برقرار می‌کند مردم حاضر نمی‌شوند از آن استفاده کنند. علیقلی‌خان مخبرالدوله، وزیر تلگراف، برای تشویق مردم به استفاده از تلگراف، می‌گوید تلگراف را مجانی کنید. مردم که از این اتفاق عجیب شگفت‌زده بودند هر روز در کنار مرکز ارسال تلگراف در شهر جمع می‌شدند و صف‌های طویل تکمیل می‌شد و برای یکدیگر تلگراف می‌فرستادند و حتی شوخی و مزاح و مطالب غیرضروری را برای یکدیگر با تلگراف ارسال می‌کردند. صف‌های تلگرافخانه چنان طویل شد و متن‌های تلگراف چنان بی‌ارزش که مخبرالدوله، وزیر تلگراف دربار بخشنامه‌ای نوشت که آن را بر در تلگرافخانه نصب کردند با این مضمون: «از امروز حرف مفت زدن ممنوع است و مردم باید هزینه تلگراف‌ها را بپردازند.» به این ترتیب، اصطلاح حرف مفت زدن ممنوع! از آن زمان در میان تهرانی‌ها باب شد.
مزار آخرین شمشیرزن شرق در بازار تهران
پریسا نوری-روزنامه‌نگار
بسیاری از مردم در تهران نمی‌دانند که آرامگاه لطفعلی‌خان زند در بازار تهران قرار دارد و پیکر بی‌چشم این سردار شجاع ایرانی در جوار آستان مقدس امامزادزیدبن‌علی‌بن‌الحسین‌بن‌علی(ع) آرمیده است!
لطفعلی‌خان زند، آخرین پادشاه دلاور زندیه و سرداری رشید بود که ۶سال بر تخت سلطنت تکیه زد و تقریبا تمامی دوران حکومتش در جنگ سپری شد. دلاوری‌هایی که این سردار بزرگ از خود نشان داد، سبب شد که شرق‌شناسان لقب «آخرین شمشیرزن شرق» را به او بدهند. لطفعلی‌خان زند از طبع شعر نیز برخوردار بود و در طول سلطنت کوتاه‌مدت خود، اقدامات عمرانی بسیاری برای ایران انجام داد. آغامحمدخان قاجار هیچ فرصتی را برای در هم شکستن سلسله زندیه از دست نمی‌داد و پس از شکست لطفعلی‌خان، از او خواست در مقابلش سجده کند، اما خان زند نپذیرفت. آغامحمدخان دستور داد خان زند را به فجیع‌ترین شکل شکنجه کنند. لطفعلی‌خان زند را بعد از شکنجه، در محضر خان قاجار کور کردند. آغامحمدخان پیکر نیمه‌جان آخرین شاه زند را به نشانه پیروزی با خود در شهرهای گوناگون گرداند و در برابر دیدگان مردم نمایش داد. سپس او را به تهران فرستاد و پس از آزار مجدد، دستور کشتنش را داد. به استناد منابع تاریخی، لطفعلی‌خان زند در سن ۲۶سالگی به‌دست میرزا محمدخان در زندان تهران خفه شد و به قتل رسید و پیکرش را در امامزاده زید در بازار قدیمی تهران به خاک سپردند. این روزها فقط تابلوی بالای سردر مقبره کوچک اوست که زائران امامزاده زید را چند لحظه‌ای مبهوت قبر او می‌کند.
