مرد شعر و اسطوره

ندا زندی - روزنامه‌نگار

اگر اهل مطالعه کتاب‌های روانشناسی یونگی باشید، احتمالا نام (رابرت بلای) را شنیده‌اید یا حتی شاید کتاب مشهور او را با عنوان «مردِ مرد» که در ایران بارها تجدید چاپ شده، خوانده باشید. یکشنبه این هفته، این نویسنده، شاعر و مترجم پرآوازه آمریکایی در 94سالگی درگذشت. بلای متولد سال 1926در ایالت مینه‌سوتای آمریکا بود و پدر و مادرش رگ و ریشه نروژی داشتند. او در سال 1944، وقتی که دبیرستان را تمام کرد، 2سال در نیروی دریایی ارتش آمریکا خدمت کرد و بعد از آن تحصیلات دانشگاهی‌اش را ادامه داد و در سال 1950فارغ‌التحصیل شد.

او در دوران تحصیل اش با تعدادی از نویسندگان، شاعران، منتقدان ادبی و هنری طراز اول آمریکا همدوره بود. در سال 1956، بورسیه تحصیلی به او تعلق گرفت تا به نروژ برود و اشعار شاعران نروژی را به انگلیسی ترجمه کند. شاید بشود گفت این سفر زندگی بلای را برای همیشه تغییر داد. او با تعدادی از شاعران بزرگ بین‌المللی آشنا شد که آثارشان به ندرت در آمریکا شناخته شده بود؛ شاعرانی از نروژ، اسپانیا، آمریکای لاتین و حتی از ایران همچون حافظ و مولانا. بلای که بعد از این زندگی‌اش با شعر گره خورده بود، نخستین مجموعه اشعارش را در سال 1962با عنوان «سکوت در دشت‌های برفی» منتشر کرد. ایماژهای ناب بلای، دو نسل بعدی شاعران آمریکایی را تحت‌تأثیر خود قرار داد.
بلای در اغلب آثار منثورش، تمرکز خود را بر معضل زوال نقش سنتی پدر گذاشت که _ به اعتقاد او _ باعث می‌شود مردان جوان، مراحل مختلف زندگی را بدون راهنما طی کنند. بلای معتقد بود مردان برخلاف زنان نیاز دارند تا به وسیله بزرگترها از دوره پسرانگی به دوره مردانگی هدایت شوند. او برای اثبات نظریه‌اش در فرهنگ‌های پیشامدرن دست به جست‌و‌جو و یافتن آیین‌های اسطوره‌ای «گذار» زد که پسران را برای ورود به دوره مردانگی آماده می‌کنند. از نظر بلای، افسردگی مردان از دوره انقلاب صنعتی آغاز شده و مدام رو به فزونی گذاشته و حالا به جایی رسیده که قابل چشم‌پوشی نیست. او در کتاب «مردِ مرد» (ترجمه فریدون معتمدی، انتشارات مروارید) می‌گوید: کتابش قصد شوراندن مردان علیه زنان یا ایجاد چالش علیه زنان را ندارد و اتفاقا قصد دارد چشم مردان را بر رفتارهایی مثل چپاول دیوانه‌‎وار زمین، تحقیر زنان و جنگ‌های نژادی که از آنها سر می‌زند، باز کند. نظریات بلای در این کتاب متأثر از روانشناسی یونگی و الگوی سفر قهرمان جوزف کمبل است. از بلای چندین عنوان کتاب دیگر همچون «جامعه نیمه بالغ ها» یا « اسرار سایه: رمزگشایی از نیمه تاریک وجود» یا مجموعه شعر «خوردن عسل کلمات» در ایران ترجمه شده است. سفر دور و دراز رابرت بلای در روز 21نوامبر سال 2021به پایان رسید و او حالا به همان اساطیری پیوسته که عمرش را صرف غور و تفحص در آنها کرد. بدرود مرد شعر و اسطوره.