شروط ضمن عقد را دست‌کم نگیریم

مائده امینی - روزنامه‌نگار

ابتدای دهه90 به‌دلیل افزایش ناگهانی قیمت سکه بهار آزادی و عبور آن از مرز یک میلیون تومان، قرار شد حداکثر مهریه‌ای که دادگاه برای زنان تعیین می‌کند 110سکه تمام بهار آزادی باشد. مگر اینکه زن بتواند ثابت کند که مرد توانایی پرداخت بیش از این تعداد سکه را دارد و امروز که رکوردهای تازه‌ای در قیمت‌ این کالا ثبت شده صحبت از محدود شدن مهریه به 14سکه در کمیسیون اجتماعی مجلس مطرح شده است. حالا دیگر سخن از تعیین سقف و تحدید میزان مهریه به میان آمده، اما ماده ۱۰۸۰قانون مدنی که به روشنی محصول مباحثات تاریخی فقهی و حقوقی درباره مهریه است، چنین می‌گوید که «تعیین میزان مهر منوط به تراضی طرفین است.» در واقع تنها اراده مشترک زن و شوهر هنگام عقد، می‌تواند در میزان مهر مؤثر باشد، زیرا مهریه یک قرارداد تبعی است که به عقد ازدواج پیوند می‌خورد و طرفین در تعیین میزان، جنس و چگونگی پرداخت آن مخیرند و هیچ قدرتی خارج از اراده طرفین نمی‌تواند در این تصمیم مداخله کند. بی‌اثر کردن مهریه در تعاملات زوجین به‌عنوان تنها حق قانونی زنان در ازدواج نیز باعث نگرانی فعالان حقوق زنان شده است. چرا که زنان ابزار دیگری برای دفاع از خود در برابر ظلم احتمالی ندارند. چالش‌های کنونی موجود در زندگی زناشویی، ما را برآن داشت که با نعمت احمدی، وکیل دادگستری به گفت‌وگو بنشینیم و راهکارهای پیشنهادی او را به‌عنوان یک وکیل بشنویم.

آقای احمدی! تا آنجا که من می‌دانم، طبق قانون، مهریه توافقی بین مرد و زن است و می‌توان گفت که قانون نمی‌تواند در تعیین حجم یا نوع آن دخالت قابل توجهی داشته باشد. پس چرا هر چند وقت یک‌بار کمیسیون اجتماعی مجلس یا حتی قوه قضائیه اعلام می‌کنند که می‌خواهند مهریه را محدود به 110یا 14سکه کنند؟
بله، مهریه یک توافق شخصی بین زن و مرد محسوب می‌شود؛ با این حال واقعیت این است که دولت‌ها می‌توانند از راه‌های مشخصی در موضوع مهریه ورود کند اما تجربه نشان داده دخالت‌هایی از این قسم، به‌جای آنکه اوضاع را بهتر کند، تأثیرات منفی به‌جای می‌گذارد. به زندان فرستادن مردان برای مهریه محاکمه فقر است و در اسلام نکوهش شده است. فردی که بدهکار است نباید به‌خاطر فقر محاکمه شود. این اصل، اصل پیامبر اکرم(ص) است و روایت‌های مربوط به آن هم موجود است. ببینید! کسی که بدهکار است عمل مجرمانه انجام نداده که نیاز به بازداشت شدن داشته باشد.
 از چه زمانی مهریه در جامعه ما دچار مشکل، حاشیه و چالش‌های کنونی شد؟ فکر می‌کنم قانون حمایت از خانواده نخستین بار برای حل نابرابری مسائل حقوقی بین زن و مرد در سال 46تصویب شد اما هنوز مشکلات در این حوزه به قوت خود باقی است... .
ببینید! قانون حمایت از خانواده در آن سال و در سال‌های بعد از انقلاب، برای مهار کردن مردها بود چرا که آنها به شکل قانونی می‌توانستند تعدد زوجین داشته باشند یا حق انحصاری طلاق در اختیار آنها بود. در این قانون، صحبت مستقیمی از مهریه نشده و نمی‌شد.
واقعیت این است که مهریه در دهه‌90 تبدیل به یک بحران شد. تورم‌هایی که منجر به افزایش چندین و چندباره قیمت سکه شد، سیاستگذاران را بر آن داشت که قوانین مربوط به آن را بازنگری کنند. در گذشته مهریه که اینطور نبود! یک رقم معقول یا کالا، زمین و... پشت قباله زن‌ها می‌انداختند و نامش را می‌گذاشتند مهریه. زمانه امروز فرق کرده است. مشکل از جایی شروع شد که برخلاف حدیث نبوی مجوز بازداشت افراد بدهکار، صادر شد (‌فکر می‌کنم اواخر دهه‌60 بود)  این معضل به مهریه هم سرایت کرد.
خب به هر حال این امتیاز غلط(مهریه) تنها دارایی زن در سیستم کنونی قانونی ایران است که اگر آن را هم از دست بدهد احتمالا هیچ ابزاری برای دفاع از خودش در برابر مردی که به او ظلم می‌کند، ندارد...
بله متأسفانه اینطور است. مهریه در قانون مستتر است. معمولا مستقیما در قانون درباره مهریه صحبت نمی‌شود. متأسفانه شغل بی‌اجر و مزد خانه‌داری برای زنان در قوانین نانوشته و عرفی تعریف شده است. قانونگذار در گذشته آمد برای کمک به وضعیت زنانی که روزانه ساعت‌ها در خانه زحمت می‌کشند، حقی تحت عنوان مهریه را قانونی کرد. براساس همین شرایط، مرد ملزم است که زندگی متناسب با شئونات زن برای او فراهم کند. پیچیدگی‌های روابط زناشویی باعث شد که در سال 46، قانونی تحت عنوان قانون حمایت از خانواده بیاید که برای زن حقوقی که پیش از آن نداشته(‌مثل حق طلاق) را طلب کند. این قانون بعد از انقلاب دوباره با تعاریف تازه و تبصره‌های جدید ارائه شد.
خب امروز که دیگر در اکوسیستم سابق زندگی نمی‌کنیم... نباید قوانین موجود مورد بازنگری جدی قرار گیرند؟
دقیقا نکته همین‌جاست. امروز چه بسیارند زنانی که بیش از شوهرشان حقوق می‌گیرند. وارد اجتماع می‌شوند و خرج زندگی را می‌دهند. متأسفانه طبق عرف همچنان به خانم‌ها ظلم می‌شود. همه اینها هم محرز است هم آنها را می‌دانیم. اما راه‌حل این بحران مهریه نیست. باید به‌دنبال راهکارهای تازه برای چالش‌ها در جهان امروز باشیم. مردان نباید از قدرت مردانه و زنان نباید از ابزاری مثل مهریه سوءاستفاده کنند. باید به‌معنای واقعی کلمه برای همدیگر «همسر» باشند و به این باور برسند که وحدت منافع دارند.
یعنی شما بر این باورید که راهکار حل بحران‌های کنونی فرهنگسازی است؟
بله. اصلاح وضعیت کنونی از خود ما شروع می‌شود. باید فرهنگ کنونی حاکم بر جامعه در حوزه حقوق زن و مرد عوض شده و به روزرسانی شود. اگر خود افراد به حقوق خود آگاه شوند کم‌کم جامعه و قوانین موجود هم می‌توانند تغییر کنند. شروط ضمن عقد می‌تواند نخستین گام به‌سوی اصلاح فرهنگ کنونی باشد.
 اما همین شروط ضمن عقد هم تجربه نشان داده که در نهایت بدون موافقت مرد نمی‌تواند کمکی به زن برای گرفتن طلاق باشد و قاضی‌ها عموما با درخواست طلاق زنان سخت‌تر موافقت می‌کنند... .
ببینید! اساسا حکم طلاق به‌سادگی جاری نمی‌شود. نمی‌توان انتظار داشت که با داشتن یک حکم در دست یا یک وکالتنامه زن یا مرد با دلایلی که محاکم‌پسند نیست به شکل یک‌طرفه خواهان لغو قراردادی باشند که دوطرفه است. حتی وقتی مرد دادخواست طلاق می‌دهد باید توسط قاضی پذیرفته شود. امروز دیگر خانم‌ها هم می‌دانند که می‌توانند با استفاده از وکلای خبره از ظلم‌های احتمالی وارده به‌خودشان جلوگیری کنند. روزنامه‌نگاران باید به زوج‌ها یاد بدهند که شروط ضمن عقدشان را جدی بگیرند. برای مثال می‌توان ضمن عقد این قرارداد را امضا کرد که مالی که ضمن زندگی زناشویی به‌دست بیاید باید درصورت جدایی بین دو طرف به‌صورت مساوی تقسیم شود. در این شرایط، مهریه می‌تواند بی‌معنا شود و بخشیده شود. زندانی شدن مرد چه سودی برای زن خواهد داشت؟ باور کنید که از همین قوانین ناقض موجود می‌توان استفاده بهینه کرد.