بدن‌های فقیر
بررسی وضعیت گرسنگی پنهان در ایران و جهان
سمیرا مصطفی‌نژاد - روزنامه‌نگار
تامین غذا برای جمعیت رو به رشد زمین مدت‌هاست که به یکی از مهم‌ترین چالش‌های بزرگ جهان تبدیل شده است. گرسنگی به معنی محدود بودن دسترسی به منابع غذایی، امروز بخش بزرگی از جمعیت جهان را تهدید می‌کند اما فراتر از آن پدیده‌ای به‌نام گرسنگی پنهان است که جمعیت جهان را در معرض خطر قرار داده است؛ به این معنی که افراد به غذا دسترسی دارند اما این غذا حاوی ریزمغذی‌هایی که بدن برای بقا و سلامت ماندن به آنها نیاز دارد نیست. به این ترتیب افراد تنها سیر می‌شوند، یعنی در آمار گرسنگان قرار نمی‌گیرند اما آنچه برای رشد و تکامل به آن نیاز دارند را به بدن خود نمی‌رسانند. گرسنگی پنهان نوعی فقر مواد‌معدنی، ویتامین‌ها و پروتئین‌هاست که به دلایل مختلفی ازجمله عادات غذایی نادرست، تغییرات اقلیمی و فقر گریبان مردم در کشورهای مختلف جهان را گرفته است. به تازگی نیز رئیس مؤسسه علوم و صنایع غذایی نسبت به افزایش گرسنگی پنهان در کشور هشدار داده است. براساس این گزارش، نامناسب بودن سبد غذایی خانوارهای ایرانی باعث بروز گرسنگی پنهان در کشور شده است.
درواقع نادرست بودن عادات غذایی در کنار نامساعد بودن وضعیت اقتصادی در کشور باعث شده تا عده‌ای به‌دلیل ناتوانی مالی و عده‌ای از سر عادت، مواد‌غذایی مورد‌نیاز بدن خود را مصرف نکنند. به این ترتیب است که تمامی دهک‌های درآمدی جامعه دچار فقر کلسیم هستند. به بیانی دیگر، کلسیم مصرفی ایرانی‌ها تنها 60درصد از میزان کلسیم مورد‌نیاز بدن آنها را تامین می‌کند. همچنین به‌گفته معاون آموزشی وزیر بهداشت در سال98 حدود 80 الی 90درصد جمعیت کشور دچار کمبود ویتامینD هستند. علاوه بر این، رئیس مؤسسه علوم و صنایع غذایی می‌گوید غیر از کمبود آهن و کلسیم در دهک‌های اول تا پنجم جامعه کمبود ویتامین A و ویتامینB2 هم قابل‌ملاحظه است.
تمامی این آمارها حاکی از پا‌گرفتن پدیده گرسنگی پنهان در ایران است و فقر و ناامنی غذایی می‌تواند این پدیده را درکشور تشدید کند. به‌گفته مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، استان‌های ناامن غذایی در کشور شامل سیستان‌و‌بلوچستان، کهگیلویه‌و‌بویراحمد، خوزستان، هرمزگان، ایلام، کرمان، خراسان‌جنوبی و بوشهر هستند.بدن برای بقا به مجموعه‌ای از ریزمغذی‌ها، پروتئین‌ها، مواد معدنی و چربی‌ها نیاز دارد. برای مصرف این مواد استاندارد‌های جهانی تعریف شده است و منابع و گروه‌های غذایی شناخته‌شده‌ای برای تامین نیاز بدن از این ترکیبات معرفی شده و وجود دارد. معمولا تامین انواع ویتامین‌ها را به مصرف میوه‌ها و سبزیجات نسبت می‌دهند و تامین مواد‌معدنی و پروتئین را به مصرف انواع گوشت، لبنیات و حبوبات. با مقایسه سرانه مصرف این گروه‌های غذایی در کشورهای مختلف می‌توان تا حدودی به‌احتمال فقر انواع ویتامین‌ها یا مواد معدنی در میان جمعیتی خاص پی‌برد. همانطور که کم‌بودن سرانه مصرف گوشت، ماهی و لبنیات در ایران منجر به کاهش تامین گروه‌هایی از ویتامین‌ها، مواد‌معدنی و پروتئین مورد‌نیاز بدن شهروندان شده است. از سوی دیگر اما سرانه مصرف آجیل، میوه و برنج در ایران نسبت به دیگر کشورهای جهان قابل‌قبول و گاه چندبرابر است؛ برای مثال در سال98 سرانه مصرف آجیل در ایران 4برابر سرانه جهانی است. کشورهای زیادی در جهان وجود دارند که گرسنگی پنهان در آنها به معضلی بزرگ تبدیل شده است. اگرچه ایران هنوز در فهرست این کشورها جایگاهی ندارد اما از هشدارهای کارشناسان تغذیه و بهداشت کشور اینگونه برمی‌آید که عادات غذایی و وضعیت سبد خانوارهای ایرانی باید بیشتر از هر زمان دیگر مورد‌توجه قرار‌گیرد؛ آماری که در این نوشتار مورد‌استفاده قرار‌گرفته برگرفته از داده‌های فائو، سازمان جهانی بهداشت و پایگاه آماری our world in data وابسته به دانشگاه هاروارد است. آمارهای متعلق به ایران برگرفته از اظهارنظر مقامات بهداشتی و تغذیه‌ای کشور است که در دوره‌های مختلف درباره وضعیت تغذیه خانوارهای ایرانی بیان شده است.
گرسنگی پنهان در ایران و جهان
حقایقی درباره گرسنگی پنهان در جهان
گرسنگی پنهان بیش از 2میلیارد نفر از جمعیت زمین را تحت‌تأثیر خود قرار داده است (فائو، 2013).
فقر ریزمغذی‌ها بار اصلی 7درصد از بیماری‌های جهان را به دوش می‌کشد.
عوارض گرسنگی پنهان بر بدن شامل اختلالات مغزی، بروز انواع بیماری‌ها ازجمله کم‌خونی، کاهش بهره‌وری و مرگ است. به‌گفته فائو تنها با تامین چند نوع مواد‌معدنی و ویتامین در رژیم غذایی کشورهایی که دچار فقر مواد مغذی هستند می‌توان جان هزاران نفر را از مرگ نجات داد.
کودکان اصلی‌ترین قربانیان گرسنگی پنهان به‌شمار می‌روند و این پدیده در هزار روز اول زندگی کودک می‌تواند صدماتی جبران ناپذیر به سلامت او وارد کند. سالانه 1.1میلیون تا 3.1میلیون کودک در اثر فقر موادمغذی در جهان جان خود را از دست می‌دهند.
رایج‌ترین شکل فقر ماده‌مغذی در میان تمامی سنین در جهان، فقر ید، آهن و زینک است.
در بیش از 20کشور جهان که شاخص گرسنگی پنهان تا سال2010(آمار جدیدتری در دست نیست) در آنها بسیار بالاست، 40درصد از کودکان پیش از سن دبستان دچار معلولیت هستند، 30درصد آنها کم‌خونی داشته و بیش از نیمی از آنها دچار فقر ویتامین A هستند.
کشورهای نیجر، کنیا، بنین، آفریقای‌مرکزی، موزامبیک، سیرالئون، مالاوی، هندوستان، بورکینافاسو و غنا 10کشوری هستند که شاخص گرسنگی پنهان در آنها بسیار بالا بوده است.
مقایسه
سرانه مصرف تامین‌کننده‌های موادمغذی بدن در چند کشور جهان با ایران
همه موادمغذی ضروری برای بدن انسان
ویتامین‌ها
ویتامین‌های حلال در چربی، ویتامین‌های A، D، E و K
ویتامین‌های حلال در آب، ویتامین C و خانواده ویتامین‌های گروهB
منابع تامین ویتامین‌ها: سبزیجات، میوه‌ها و پروتئین‌های بدون چربی
نقش ویتامین‌ها در بدن: تقویت سیستم ایمنی بدن، به تأخیر‌انداختن ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان، تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها، کمک به جذب کلسیم، حفظ سلامت پوست، کمک به سوخت‌وساز پروتئین و کربوهیدرات، حفظ سلامت خون وکمک به عملکرد مغز و سیستم عصبی
استاندارد توصیه شده برای مصرف روزانه ویتامین‌ها
ویتامین‌های خانوادهB
(بی‌کمپلکس)
مردان: 550میلی‌گرم در روز
زنان: 425میلی‌گرم در روز
ویتامین A
مردان: 900میکروگرم در روز
زنان: 700میکروگرم در روز
ویتامین C
مردان: 90میلی‌گرم در روز
زنان: 75میلی‌گرم در روز
ویتامین D
1تا 70ساله‌ها
15میکروگرم در روز
70ساله به بالا
20میکروگرم در روز
ویتامین E
مردان: 11میلی‌گرم در روز
زنان: 8میلی‌گرم در روز
مواد‌معدنی
مواد معدنی: منیزیم، کلسیم، فسفر، سولفور، سدیم، پتاسیم، کلرید، آهن، سلنیوم، زینک، منگنز، کروم، مس، ید، فلوراید.
استاندارد توصیه شده برای مصرف روزانه مواد معدنی
کلسیم
15تا 50ساله‌ها: 1000میلی‌گرم
زنان بالای 51سال: 1200میلی‌گرم
مردان بالای 71سال: 1200میلی‌گرم
کلراید
19تا 50ساله‌ها: 2300میلی‌گرم
50تا 70ساله‌ها: 2000میلی‌گرم
70سال به بالا: 1800میلی‌گرم
مس
مردان و زنان: 900میکروگرم
ید
مردان و زنان: 150میکروگرم
آهن
مردان: 8میلی‌گرم
زنان 19تا 50سال: 18میلی‌گرم
زنان بالای 51سال: 8میلی‌گرم
منیزیم
مردان 19تا 30سال: 400میلی‌گرم
مردان 31سال به بالا: 420میلی‌گرم
زنان 19تا 30ساله: 310میلی‌گرم
زنان 30سال به بالا: 320میلی‌گرم
منگنز
مردان: 2.3میلی‌گرم
زنان: 1.8میلی‌گرم
فسفر
مردان و زنان: 700میلی‌گرم
سلنیوم
مردان و زنان: 55میکروگرم
زینک
مردان: 11میلی‌گرم
زنان: 8میلی‌گرم
نقش مواد معدنی در بدن
حفظ میزان آب بدن، حفظ سلامت پوست، مو، استخوان‌ها و ناخن‌ها، بهبود سلامت استخوان‌ها، کمک به حفظ اکسیژن خون، تقویت سیستم ایمنی بدن و حفظ فشار خون.
منابع مواد‌معدنی
گوشت‌قرمز، غذای دریایی، نمک ید‌دار، لبنیات، مغزها و دانه‌های مغذی، سبزیجات، میوه‌ها، مرغ، نان و غلات غنی‌شده، زرده تخم‌مرغ، غلات کامل و حبوبات.
پروتئین‌ها
استاندارد توصیه شده برای مصرف روزانه پروتئین‌ها
یک فرد کم‌تحرک در ازای هر کیلوگرم از وزن بدن خود باید 0.8گرم پروتئین مصرف کند. با احتساب متوسط وزن، یک مرد کم‌تحرک روزانه باید 56گرم و یک زن کم‌تحرک باید روزانه 46گرم پروتئین مصرف کند.
نقش پروتئین‌ها در بدن: کمک به رشد ماهیچه‌ها، استخوان‌ها، مو و پوست، ایجاد آنتی‌بادی‌ها، هورمون‌ها و دیگر ترکیبات ضروری بدن و عمل کردن به‌عنوان سوخت بافت‌ها و سلول‌های بدن در شرایط ضروری
منابع پروتئین
گوشت قرمز، گوشت مرغ و بوقلمون، ماهی و غذاهای دریایی، حبوبات، تخم‌مرغ، لبنیات، سویا، مغز‌های آجیلی و دانه‌هایی مانند کینوآ
چربی‌ها
نقش چربی‌ها در بدن: تامین انرژی، کمک به رشد سلول‌ها، کمک به انعقاد خون، ساخت سلول‌های جدید، کاهش خطر بیماری‌های قلبی و دیابت نوع دوم، کمک به حرکت ماهیچه‌ای، تنظیم فشار خون، کمک به عملکرد مغز، کمک به جذب مواد معدنی و ویتامین‌ها، کمک به تولید هورمون‌ها و بهبود عملکرد ایمنی بدن
استاندارد توصیه شده برای مصرف روزانه: بر اساس استاندارد‌های جهانی، برای رژیم غذایی 2000کالری در روز هر فرد باید درحدود 44تا 77گرم چربی سالم مصرف کند.
منابع چربی مفید
آجیل‌ها، ماهی‌هایی مانند تن یا سالمون، روغن‌های گیاهی، روغن نارگیل و دانه‌های مغذی
کربوهیدرات‌ها
کربوهیدرات‌ها هم اگرچه جزو مواد‌غذایی هستند که باید با احتیاط مصرف شوند اما سوخت‌وساز بدن انسان به آنها به‌ویژه به کربوهیدرات‌های پیچیده وابسته است.
نقش کربوهیدرات‌های پیچیده در بدن: بهبود سیستم ایمنی بدن، بهبود عملکرد مغز و سیستم عصبی، تامین انرژی بدن و کمک به سیستم هاضمه
استاندارد توصیه شده برای مصرف روزانه: براساس استاندارد‌های جهانی برای رژیم غذایی 2000کالری در روز باید 225تا 325گرم کربوهیدرات مصرف شود.
منابع کربوهیدرات‌ها
کینوآ، برنج قهوه‌ای، سبزیجات، غلات کامل، میوه‌ها و جو
در همینه زمینه :
