یادداشت
بی‌قانونی در معدن‌کاری‌های کرکس
عباس محمدی- دیده‌بان کوهستان
کوهستان کرکس با گستره‌ای در حدود 340هزار هکتار که 114هزار هکتار آن عنوان «حفاظت‌شده» دارد، تولیدکننده صدها میلیون مترمکعب آب در استان اصفهان است. این منطقه ارزشمند، بستر رویش صدها گونه گیاهی شامل رویشگاه‌های جنگلی و بیشه‌ای و علفزار، همچنین زیستگاه گونه‌های متنوع حیات وحش است که از نمونه‌های شاخص آن می‌توان به گوسفند وحشی و بز کوهی اشاره کرد. به‌دلیل همین ویژگی‌های طبیعی، حوزه کرکس یک خاستگاه تمدنی مهم و دربرگیرنده میراث‌های فرهنگی بی‌مانند هم هست. شهر تاریخی نطنز و ده‌ها روستای پرجاذبه مانند ابیانه، طَرق، بادرود، اوره، کمجان، طار، کشه، هَنجن، مزده، ولوجرد و بیدهند با سنت دیرینه دامداری و باغداری، سرزندگی خود را وامدار کرکس سربلند هستند. اما برداشت سنگ‌های تزیینی از گوشه و کنار این کوهستان، آسیب‌های سختی به استعدادها و جاذبه‌های طبیعی منطقه وارد ساخته است.
معدن‌کاران و بعضی مدیران دولتی، کندن کوهستان و فروش اجزای آن را یک فعالیت اقتصادی ضروری می‌خوانند اما در این فعالیت اقتصادی، هیچ‌گاه حساب سود و زیان را ندارند؛ برای یک سرزمین خشک مانند ایران، مهم‌ترین کارکرد کوهستان ویژگی جذب رطوبت و ایجاد اختلاف دما و در نتیجه تولید برف و باران است. اتفاقی که در فعالیت معدن‌های روباز رخ می‌دهد، تخریب جبران ناشدنی پوشش گیاهی و ویرانی آبراهه‌های ریز و درشت در محدوده برداشت و در محلِ ریختن «باطله»ها و در امتداد جاده‌های دسترسی است. معدن‌ها همچنین برای برش سنگ، مقدار زیادی آب مصرف می‌کنند که به قیمت محروم شدن باغ‌ها و کشتزارها به‌دست می‌آید. زیان دیگر برداشت سنگ در کوهستان این است که در زمین شیب‌دار کوه اثر رانش خاک ناشی از عملیات برداشت و جاده‌سازی‌های پر پیچ‌وخم، چندین برابر دشت‌هاست. و نکته دیگر اینکه زخم‌های عمیقی که معدن‌های سنگ بر سیمای منطقه وارد می‌کنند، جاذبه‌های فرهنگی را سخت تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؛ امروز در راه رسیدن به روستای ابیانه که سالانه پذیرای ده‌ها هزار گردشگر داخلی و خارجی است، چشم‌انداز کوه‌ها و باغ‌ها در چندین نقطه آزاردهنده شده است. آسیب‌دیدگی چشم‌اندازهای آشنا، سبب خاطره‌زدایی و قطع علاقه مردم محلی به زادگاه هم می‌شود که این خود فرار نسل‌های جدید از منطقه و رهاشدگی روستاها و نابودی میراث‌های ملموس و ناملموس را در پی دارد. اگر این هزینه‌ها را با درآمد حاصل از برداشت سنگ در دو کفه ترازو بگذاریم، قطعاً متوجه زیان بزرگی می‌شویم که با این فعالیت به اقتصاد محلی و ملی وارد می‌شود. معدن‌کاران حوزه کرکس حتی با توجه به قانون و مقررات کنونی ناظر بر فعالیت‌های معدنی که کاملاً یکطرفه و به‌نفع معدن‌کار است، تخلف‌های گسترده دارند. برپایه گزارش‌های پرشمار اداره منابع طبیعی، شوراهای روستایی، شورای شهر نطنز و سازمان‌های مردم‌نهاد، میزان برداشت بیشتر از حد مجاز است و معادن چندین برابر مساحت مشخص شده را مورد تهاجم بیشترقرار می‌دهند. بنابراین باید مسئولان و فعالان محیط‌زیست، معدن‌کاری کرکس را بازرسی جدی کند.
