گسترش بیابان در گلستان
درحال‌حاضر در ۳۴درصد از مساحت عرصه‌های طبیعی این استان نشانه‌های گسترش بیابان وجود دارد
ستاره حجتی-خبرنگار
موضوع بیابان‌زایی دراستان گلستان، به‌عنوان پیامد تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت در پهنه‌های جنگلی، مرتعی و آبی استان، یکی از دغدغه‌های بزرگ گلستان طی ۱۰سال اخیر بوده‌است؛ موضوعی که بیم آن می‌رود به‌زودی اثرات ثانویه خود را در حوزه‌هایی مانند مهاجرت مرزنشینان و ایجاد مشکل در تأمین معیشت جوامع روستایی نشان دهد. ازسوی دیگر پدیده ریزگردها نیز یکی دیگر از نگرانی‌های عمده ناشی از گسترش بیابان‌ها دراستان گلستان است که چند سالی است در نواجی جنوبی جنگلی استان و برخواسته از صحرای «قره قوم» ترکمنستان خودش را نشان داده‌است. این‌بار کاهش سطح تالاب‌های شمالی و خشکلی خلیج گرگان، دامنه نگرانی از گسترش ریزگردهای بیابانی را نه‌تنها به سراسر استان، بلکه تا شهرهای شرقی مازندران نیز تعمیم داده‌است.
مشکل همیشگی کمبود اعتبار
براساس گزارش‌های اداره‌کل منابع طبیعی گلستان و تأیید سازمان هواشناسی استان، در۳۰۶هزارهکتار از اراضی طبیعی، یعنی چیزی درحدود ۳۴درصد از مجموع مساحت اراضی طبیعی گلستان، اثرات بیابان وجود دارد. همچنین شهرهای گنبدکاووس، مراوه‌تپه، گمیشان و آق قلا، بیشتر از سایر نواحی در معرض بیابانی شدن قرار دارند.
با وجود این شرایط، به نظر می‌رسد دستگاه‌های متولی دراستان، به‌دلیل مشکل همیشگی کمبود اعتبارات و مساحت روبه‌فزونی بیابان‌ها، امکان انجام اقدام‌های سریع و موثر را دراین زمینه ندارند. بنا به اعلام اداره‌کل منابع طبیعی استان گلستان، برای مقابله با بیابان‌زایی در هرهکتار مرتع، به ۳میلیون‌و ۵۰۰هزارتومان اعتبار نیاز است؛ عددی که تامین آن با توجه به مقیاس ۳۰۰هزارهکتاری زمین‌های مستعد بیابانی شدن در استان، سخت و زمان‌بر به‌نظر می‌رسد.
مشارکت بخش‌خصوصی
اکنون اما مدیرکل منابع طبیعی استان می‌گوید که ۵۰هزارهکتار از بیابان‌های استان در قالب برنامه‌ای ۵ساله، برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و احیا، آماده واگذاری به بخش‌خصوصی است. برای سرعت بخشیدن به طرح‌های بیابان‌زدایی در گلستان، اعتبارات دولتی به تنهایی پاسخگو نیست و نیاز به مشارکت دستگاه‌های غیردولتی و بخش‌خصوصی، که دراین مناطق با تملک اراضی مشغول فعالیت هستند، وجود دارد. «عبدالرحیم لطفی» دراین باره می‌گوید: سال گذشته از محل اعتبارات دولتی و مشارکت بخش‌خصوصی، ازجمله تعاونی مرتعداران، در 4هزارو ۵۰۰هکتار از اراضی استان، طرح مقابله با بیابان‌زایی با اجرای طرح‌هایی ازجمله ایجاد هلالی آبگیر، کپه‌کاری، بذرپاشی و بوته‌کاری، اصلاح و احیا و قرق مراتع به اجرا درآمد. وی می‌افزاید: حدود ۳۰۰هزارهکتار از اراضی مناطق شمالی و مرزی گلستان درمعرض بیابانی شدن و تبدیل به دشت رسوبی شور قرار دارد که ۵۰هزارهکتار آن در اولویت اجرای طرح‌های آبخیزداری قرار دارد که ازجمله آنها می‌توان به بوته‌کاری، ایجاد ذخیره نزولات آسمانی، بذرپاشی، «بانکت‌بندی» تأمین آب در مناطق خشک با ساخت جوی‌های کوچک افقی که در روی خطوط میزان قرار می‌گیرند و ایجاد بادشکن به‌منظور کنترل ریزگردها، اشاره کرد.
اقدام‌هایی برای مقابله با بیابان‌زایی
لطفی ادامه می‌دهد: انتقال و غرس نهال درحدود ۳۰۰هکتار از اراضی گنبدکاووس، مراقبت و آبیاری ۷۷۰هکتار از اراضی گنبدکاووس، مراوه‌تپه و آق‌قلا، حفاظت و قرق 3هزارو ۵۰۰هکتار در گنبدکاووس و مراوه‌تپه و مدیریت چرا در ۲هزارهکتار از مراتع گنبدکاووس و آق‌قلا ازجمله برنامه‌های بخش مرتع و بیابان اداره‌کل منابع طبیعی استان در مقابله بیابان‌زایی و خشکسالی برای امسال است. وی عنوان می‌کند: همچنین اجرای طرح مدیریت مشارکتی منابع‌طبیعی و توسعه پایدار روستایی یا همان طرح «ترسیب کربن» در ۲۷هزارو ۴۱۷هکتار، شامل ۱۳۰هکتار نهال‌کاری، مدیریت هرزآب یا «بانکت‌بندی» در ۴۰هکتار، علوفه‌کاری یا بذرپاشی یونجه در ۳۰هکتار، زراعت چوب در ۴۰هکتار، ایجاد باغچه گیاهان دارویی در 3هکتار، اجرای طرح کشاورزی حفاظتی در ۱۱هکتار، اجرای طرح مدیریت پسماند در 5روستا، پیگیری مقدمات راه‌اندازی اقامتگاه بوم‌گردی در ۲روستا، راه‌اندازی ۲صندوق اعتباری خرد روستایی و تشکیل ۹کمیته توسعه روستایی در گالیکش و مینودشت از دیگر برنامه‌های در دستورکار ماست.
افزایش سریع مناطق بیابانی
اینها درشرایطی است که کارشناسان براین باورند که حوادث غیرطبیعی دیگری در گلستان مانند خشکی خلیج که بخش‌های زیادی از آن، متأثر از فعالیت‌های انسانی است. از بین رفتن جنگل‌ها و مانند آن، سرعت افزایش مناطق بیابانی در استان را افزایش می‌دهد؛ سرعتی که بسیار بیشتر از اجرای طرح‌های احیای مناطق بیابانی است.
یک کارشناس منابع‌طبیعی دراین باره می‌گوید: تغییرات آب‌وهوایی، نوسانات یا به ظن برخی تغییرات اقلیمی، افزایش دمای کم‌سابقه به‌ویژه در روز، که گاه به رکورد۵۰درجه نیز رسید و وزش بادهای شدید، امکان بروز ریزگرد در برخی مناطق به‌ویژه در بخش‌های شمالی گلستان را افزایش داد.
«رضا موسوی» می‌افزاید: هجوم ریزگردها از مهم‌ترین پیامدهای افزایش بیابان‌هاست. متاسفانه افزایش سرعت بیابان‌زایی در استان چندبرابر روند بیابان‌زدایی است. اگر دولت قرار است اقدام اثرگذاری انجام دهد، باید بتواند سرعت اقدام‌های دولت و بخش‌خصوصی را به سرعت تولد بیابان برساند. وی ادامه می‌دهد: اگرچه معتقدم مشکلاتی وجود دارد از جمله خلیج‌گرگان به‌عنوان نقطه‌ای که امروز درحال تبدیل از محیط آبی به محیط خشک است، یا مناطق بیابانی که از صحرای «قره‌قوم» بر آب‌وهوای منطقه مراوه‌تپه نیز اثرگذار است، اما فکر می‌کنم چشم‌انداز آینده استان گلستان در حوزه آب‌وهوایی، با آنچه که امروز از آن سراغ داریم، متفاوت خواهد بود.
