«آداب معاشرت» در زیرزمین تهران
نگاهی به زیست زیر 23ساله‌ها در مدت زمانی که در مترو هستند؛ از گردش‌های مجازی تا بهره‌برداری عالمانه
پیمان طالبی ـ خبر‌نگار
زندگی در زمان ترددهای درون‌شهری امروزه دیگر شکل و شمایل کاملی به‌خود گرفته است. در جامعه امروز که روزانه بسیاری از مردم از شاغلین گرفته تا بانوان خانه‌دار و کودکان، از منزل خارج می‌شوند تا کاری را در فضایی غیراز خانه انجام دهند، زیست اجتماعی در وسایل نقلیه مقوله‌ای قابل تحقیق و بررسی است. در این میان یکی از مهم‌ترین وسایل نقلیه در شهرهای مختلف جهان، مترو است و در تهران نیز روزبه‌روز توسعه‌یافته‌تر ظاهر می‌شود. حجم مسافرانی که به‌صورت معمول در تهران از مترو استفاده می‌کنند به‌طور فزاینده‌ای رو به افزایش است و این مسئله مسئولان را به فکر می‌اندازد که هر روز به برنامه‌های تازه‌ای برای مسافران مترو بیندیشند. باتوجه به اینکه از لحاظ کمی و حتی کیفی مهم‌ترین قشر جامعه امروز ایران، نوجوانان و جوانان هستند، می‌توان نتیجه گرفت که بیشترین میزان تردد نیز در مترو مربوط به همین قشر و به‌طور مشخص زیر 23ساله‌هاست. به همین علت لازم است برای این قشر مهم در فضای مترو تمهیداتی اندیشیده شود تا آنها بتوانند به درستی از مدت‌زمانی که بر این «مرکب رهوار زیرزمینی» سوارند، استفاده کنند. برای تحقق این امر ابتدا لازم است که بدانیم زیر 23ساله‌ها بیشتر مدت زمانی را که سوار مترو هستند، به چه کارهایی مشغولند؟ این گزارش در تلاش است تا این موضوع را واکاوی کند.
از کتاب‌بازها چه خبر؟
همه‌مان می‌دانیم که سرانه مطالعه در جامعه ما در چه وضعیتی است. پس نباید انتظار داشت که در مترو، هر نوجوان و جوانی که از راه می‌رسد «جنایت و مکافات» را باز کند و در شرایطی که زیر فشار ورود غیرمجاز مسافران در ایستگاه دروازه شمیران است، سرنوشت راسکولنیکف را مطالعه کند! به‌نظر می‌رسد واقع‌بینی در حوزه کتاب و کتابخوانی مهم‌ترین فاکتور برای اتخاذ تصمیمات درست باشد. عده‌ای از زیر 23ساله‌ها، وقتی وارد واگن‌های مترو می‌شوند از فرصت استفاده کرده و کتابی را باز می‌کنند تا بخوانند. البته اغلب اینها ازجمله افرادی هستند که ما بهشان می‌گوییم «کتاب باز». یعنی کسانی که در هر شرایطی دنبال خواندن هستند. اما برای ترغیب بقیه افراد چه باید کرد؟
۲۷آبان سال۱۳۹۹ بود که اپلیکیشن طاقچه با همکاری شرکت بهره‌برداری متروی تهران، امکان مطالعه کتاب‌ها را به‌صورت رایگان در ایستگاه‌های مترو در قالب طرحی به نام «کتابرو» فراهم کرد. این اقدام دقیقا فصل مشترک میان‌تیتر اول و دوم این گزارش است؛ یعنی استفاده درست از ظرفیت نسل جوانی که می‌دانیم بیشتر وقتش را در مترو در تلفن همراهش می‌گذراند. حالا بیایید نگاهی داشته باشیم به پرفروش‌ترین‌های طاقچه در سال99 که احتمالا بتوانند آماری حدودی از آنچه در متروها خوانده می‌شوند به‌دست دهند:
«شنود» اثر گروه فرهنگی شهید ابراهیم هادی، کتاب صوتی «آداب معاشرت» اثر برایان تریسی، «خودت را به فنا نده» اثر گری‌جان بیشاپ، کتاب صوتی «مغازه خودکشی» اثر ژان تولی با صدای هوتن شکیبا و میکروبوک صوتی «اثر مرکب» اثر دارن هاردی، 5عنوان پرفروش طاقچه در سال1399 هستند. از فضای کلی کتاب‌ها که انگیزشی یا روانشناسی‌اند می‌توان فهمید که اولا مخاطبان اصلی کتاب خواندن در فضای مجازی نوجوانان و جوانانند و ثانیا سلیقه این گروه متمایل به چه مفاهیمی است. می‌توان پای این مفاهیم را به بیلبوردهای تبلیغاتی نیز کشاند.
در ستایش بطالت
شاید روزی که برتراند راسل کتاب «در ستایش بطالت» را می‌نوشت، فکرش را هم نمی‌کرد که روزی رویکرد تعدادی از مسافران در مترو همین باشد! با وجود تمام چیزهایی که گفته شد، خیلی از زیر 23ساله‌ها اعتقاد دارند مترو وسیله‌ای برای تردد است و باید صرفا در آن، در زمستان‌ها از گرمای مطبوعش و در تابستان‌ها از خنکای کولرش لذت برد و هیچ‌کاری هم نکرد! خب... این هم عقیده‌ای است!
یک همسفر خوب در جیب شلوار
احتمالا شما هم به این صحنه برخورده‌اید که در یکی از ایستگاه‌های مترو، زمانی که درها باز شده و جمعیت وارد می‌شوند، چند نوجوان حول و حوش 20سال با سر و صدا و شوخی و خنده بسیار وارد می‌شوند و گوشه‌ای را انتخاب می‌کنند تا بایستند. غالبا بعد از اینکه قطار یکی، دو ایستگاه را پیمود سر و صداهای این جمع، رو به سکوت می‌رود و اگر شما که مسافر همان قطارید، نیم‌نگاهی به آنها بیندازید، متوجه خواهید شد که سرهایشان روی گوشی‌های موبایل‌شان خم شده است. تلفن‌های همراه را باید بهترین همسفرها در مترو یا هر وسیله نقلیه دیگر دانست. اگر این جمله را 20سال پیش در یک روزنامه می‌خواندید، احتمالا خنده‌تان می‌گرفت، اما حقیقت امروز جامعه ما و همه جوامعی که با سیل تکنولوژی پیش می‌روند، همین است. بسیاری از نوجوانان و جوانان نخستین کاری که بعد از نشستن در یک تاکسی یا صندلی قطار در مترو می‌کنند، این است که پیام‌های دریافتی تلفن همراه‌شان را چک کنند. با این حساب باید فعالیت‌های زیر 23ساله‌ها در مترو را نخست در گوشی همراه‌شان جست‌وجو کرد. برای واکاوی این بحث، کارهایی که نوجوانان و جوانان در مدت حضور در مترو در تلفن‌های همراه‌شان انجام می‌دهند را در چند دسته بررسی خواهیم کرد. با این توضیح که گاه مسافر نوجوان ما دو یا چند کار مختلف را در گوشی موبایلش انجام می‌دهد:
چک کردن پیام‌ها: احتمالا این اتفاق به‌صورت کاملا غیرارادی در بسیاری از ما رخ می‌دهد. به محض اینکه قفل گوشی‌مان را باز می‌کنیم، نگاهی می‌کنیم به اینکه پیام جدیدی آمده یا نه. ضمن اینکه در مترو یکی از مفیدترین کارها برای گذر زمان، صحبت کردن مکتوب (یعنی همان چت کردن) با یک دوست است. این مسئله در مترو بیشتر اهمیت پیدا می‌کند چرا که به‌علت قطع و وصل شدن مداوم آنتن تلفن‌های همراه، تماس تلفنی تقریبا مقدور نیست یا خیلی دشوار است.
گوش کردن به موسیقی: ماجرای اصلی که ما در وسایل نقلیه با آن طرف هستیم، گذر زمان است. اغلب افراد در ترددهای بین‌شهری، هواپیما را به اتومبیل ترجیح می‌دهند چرا که مسافر را «زودتر» به مقصد می‌رساند. به همین علت در سفرهای درون‌شهری نیز بحث مدت زمان حائز اهمیت است و مسافر دنبال راهی است که گذر زمان را متوجه نشود. گوش کردن به موسیقی از بهترین راه‌ها برای این موضوع است. اگر نگاهی به دستفروش‌های مترو کرده باشید متوجه خواهید شد که بیشتر آنها وسایل جانبی موبایل و مخصوصا «هدفون یا هندزفری» می‌فروشند. آیا دلیلش غیر از این می‌تواند باشد که یکی از موارد کاربردهای اصلی این ادوات در مترو است؟
بازی کردن: بازی‌های تلفن همراه را هم باید خیلی جدی گرفت. مدت زمان کوتاه هر مرحله از بازی‌های تلفن همراه – برخلاف بازی‌های کامپیوتری – از محسناتی است که سبب می‌شود حتی فاصله یک ایستگاه تا ایستگاه بعد نیز فرصتی خوبی برای طی کردن یک مرحله باشد؛ ازجمله بازی‌های محبوب این روزها در بین زیر 23ساله‌ها، بازی‌های استراتژی نظیر Clash of Clans است.
پادکست و کتاب صوتی: پادکست‌ها جای خود را به خوبی در میان جوانان و نوجوانان باز کرده‌اند. آمارهای اپلیکیشن‌هایی نظیر Castbox نشان می‌دهد که زیر 23ساله‌ها به این محتوا اقبال ویژه‌ای دارند. در بخش بعدی به این مسئله بیشتر می‌پردازیم.
