نیایش زیر آسمان 20پاتوق محلی

زهرا کریمی ـ خبر‌نگار

 همین که تهران در مسیر توسعه قرار گرفت، روزبه‌روز از تعداد باغ‌هایش کاسته و به تعداد برج‌ها و خیابان‌هایش افزوده شد و آنچه در این میان برای شهروندان ساکن در شهر نادیده گرفته شد، وجود فضاهایی برای دقایقی اوقات فراغت بود. به‌تازگی مدیران شهری با شناسایی فضاهایی که بی‌استفاده در کوچه و خیابان‌های شهر به حال خود رها شده‌اند، برای ایجاد چنین فضاهایی برنامه‌ریزی کرده‌اند.
 معماران و شهرسازان در تبدیل این فضاها به فضای شهر معتقدند، بسیاری از شهرهای بزرگ در جهان از این فضاها به نفع شهروندان استفاده کرده‌اند و همه تعاملات اجتماعی و مراسم شهر در آنجا برگزار می‌شود و تهران در عصر حاضر نیاز جدی به ساخت چنین پاتوق‌هایی دارد. چه بسا که شرکت نوسازی شهرداری شهر تهران طی 2سال اخیر در این‌باره اقدامات خوبی انجام داده و تاکنون بیش از 20پاتوق شهری ساخته و به بهره‌برداری عموم رسیده و حدود 100نقطه دیگر از شهر برای این منظور شناسایی شده است. این پاتوق‌ها در عصر ماشینی یکی از ملزومات شهر و افزایش امکانات شهری است که شهروندان در برپایی بسیاری از برنامه‌ها و مناسبت‌های خاص به آن احتیاج دارند.

ساخت بیش از 20پروژه پاتوق شهری در پایتخت طی 2سال 
اخیرا در شهر شاهد ساخت پاتوق‌هایی هستیم که کارکردهایی تحت عنوان فضاهای شهری یا فضاهای عمومی دارند و جزء لاینفک زندگی شهری محسوب می‌شوند که در کنار سکونت مردم فضایی است برای فعالیت، تعامل اجتماعی بین شهروندان و از طرفی برای گذران اوقات فراغت مردم. درحقیقت در این پاتوق‌ها ارتباطات فردی شکل می‌گیرد و گسترش پیدا کرده و گفت‌وگو بین شهروندان را محقق می‌کند. 

کاوه حاجی‌علی‌اکبری، مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران درباره ساخت این پروژه‌ها و افزایش آنها در گوشه و کنار شهر به خبرنگار همشهری گفت:‌ «ساخت پاتوق‌های شهری در راستای کارکردهای مهم شهری شکل گرفته‌است. اجرای این طرح هم در جهان تجربه و سابقه طولانی دارد و هم در شهرسازی بومی مصادیق آن وجود دارد، اما هرقدر به زمان حال حرکت کرده‌ایم از نقش آن کاسته شد و فضاهایی هم که از گذشته باقی مانده بودند تبدیل به کارکردهای دیگر شدند و جایگاه خودشان را از دست دادند.» حاجی‌علی‌اکبری در ادامه به توجه شهرداری در این دوره از مدیریت برای احیا و ایجاد فضاهای شهری به‌عنوان تضادهای فراهم‌کننده تعامل اجتماعی اشاره کرد و گفت:‌ «سازمان نوسازی شهرداری تهران در این دوره شهرداری اقدامات مهمی را با همکاری سایر سازمان‌ها انجام داد. به همین منظور از 2سال گذشته (از اردیبهشت سال 1398) نخستین فضای شهری به بهره‌برداری رسید. جانمایی، طراحی و اجرای تعداد زیادی از  فضاهای شهری را در برنامه خودمان قرار دادیم و اولویت هم با محله‌های کم‌برخوردار بود؛ محله‌هایی که به‌خاطر بالا بودن جمعیت و فشردگی بافت فاقد هرگونه فضای بازی هستند؛ بنابراین تلاش کرده‌ایم با احیا یا خلق ظرفیت موجود این فضاها را به شهر اضافه کنیم.» مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران به ساخت بیش از 20پروژه فضای شهری اشاره کرد و گفت:‌ «در 2سال گذشته بیش از 20پروژه با مختصات لازم در هر محله ساخته شد. هم‌اکنون نزدیک به 10پروژه با ماهیت پروژه شهری در محله‌های مرکزی و جنوبی در دست اجرا و به‌تدریج آماده بهره‌برداری است. این فضاها مقیاس‌های مختلفی دارند و صرفا نمی‌توان کارکرد واحدی برای آنها تعریف کرد. این پروژه‌ها به 3مقیاس واحد همسایگی، مقیاس محله‌ای و مقیاس فرامنطقه‌ای تقسیم می‌شوند. برای ساخت این پاتوق‌ها تلاش شده هر 3مقیاس درنظر گرفته شود؛ به‌عنوان مثال پروژه میدانگاه ارامنه و میدانگاه خورشید از مقیاس‌های فرامنطقه‌ای است و در عین حال پروژه دژباغ کن در مقیاس محله کن است یا پروژه سرای عمو عباس در محله نفرآباد در مقیاس واحد همسایگی ساخته شده‌اند. اجرای این پروژه‌ها در شهر نشان‌دهنده چند رویکرد است؛ یکی اهمیت دادن به انسان و زیست اجتماعی در شهر که نیازمند فضای مناسب است که این فضاها تلاش می‌کنند به آن پاسخ بدهند. نکته دوم اولویت دادن به محله‌های کم‌برخوردار که در جانمایی و طراحی این پروژه‌ها تلاش شده محله‌ها اولویت ویژه داشته باشند. موضوع دیگر نگاه توأم با تبعیض مثبت است؛ اینکه ‌ زمین‌هایی که متعلق به شهرداری است  به جای بهره‌برداری اقتصادی به نفع شهروندان به فضای اجتماعی تبدیل شود و کارکرد اجتماعی داشته باشد و همچنین این فضاها باعث مشارکت اجتماعی و سرزندگی در محله می‌شود.»
حاجی‌علی‌اکبری در ادامه افزود:‌ «هم‌اکنون مطالعه‌ای در مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهر تهران انجام شده که نشان می‌دهد ما در هر منطقه حداقل‌5 اولویت لازم داریم تا به اجرا برسانیم. در حال حاضر حدود100فضای شهری بررسی‌شده و مورد شناسایی قرار گرفته‌اند و بزرگ‌ترین پروژه با این ماهیت، پروژه شارباغ حضرت فاطمه الزهرا(س) روی خط‌آهن تهران و تبریز است که فاز نخست آن تا پایان خرداد سال 1400به بهره‌برداری خواهد رسید.» مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری تهران به شیوع ویروس کرونا و کاربرد فضاهای باز شهری در این ایام اشاره کرد و گفت:‌ «آنچه مشخص است اینکه در این ایام که کرونا بیداد می‌کند استفاده از این فضاها موردنیاز است و درواقع در زمان‌هایی که مراسم مذهبی در اماکن بسته مانند تکایا، مساجد و حسینیه‌ها سفارش نمی‌شود، استفاده از این فضاها بستگی به تمایلات شهروندان دارد و می‌توانند موثر واقع شوند.»

شهر باید به سمت محله‌محوری برود
   مهرداد مال‌عزیزی، معمار و شهرساز:

   فضاهای باز شهری عموما در دسته‌بندی شهرسازی قرار می‌گیرند و یک‌سوم از فضاهای شهری به فضاهای باز پاتوق‌ها اختصاص دارد. اساسا این پاتوق‌ها، فضاهای بازی هستند که به‌عنوان ریه و تنفس‌گاه شهری به شمار می‌آیند؛ جایی که قرارها، وعده‌ها، رخدادهای شهری مثل برگزاری مراسم‌های مربوط به مناسبت‌های مذهبی شب‌های قدر و تعاملات اجتماعی آنجا انجام می‌شود. عموما در شهرسازی ایرانی این مبانی بسیار دیده شده که مکانی برای فراغت اهالی درون محله‌ها ایجاد شود و مردم از قدیم در این فضاها به دید و بازدید و برگزاری مراسم‌های مذهبی می‌پرداختند. اساس معیار معماری ایرانی از ساخت شبکه معابر برگزاری برنامه‌های رخدادی است که عموما مردم خدمتشان را از آنجا دریافت می‌کنند. بافت اصلی محله‌های تهران مانند سایر شهرهای ایران سرشار از فضاهای عمومی و پاتوق‌های شهری است. مدیران شهری تهران از دهه 30به بعد بر توسعه شبکه معابر متمرکز شده‌اند و از ایجاد فضاهای باز شهری مغفول مانده‌اند و معماری و شهر‌سازی‌ یک شبکه شطرنجی است که فاقد فضاهای عمومی است؛ بنابراین این ضرورت دیده می‌شود که به سمت ساخت پاتوق‌های محلی و توسعه آنها برویم. مدیریت شهری نیز به این نتیجه رسیده که اگر قرار است تهران شهری پویا و زنده باشد، احتیاج به ساخت فضاهای شهری دارد و این روند را در محله‌ها می‌توان دنبال کرد.