بحران بی‌خانمانی در جهان

 سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

تعداد افرادی که به دلایل مختلف سیاسی و اجتماعی کشورهای خود را ترک کرده‌ و به کشورهای دیگر پناه برده‌اند، در یک دهه گذشته بیشتر از 10برابر شده و به بیش از 26میلیون نفر رسیده است؛ اینها جزو حدود 80میلیون نفری هستند که اکنون در سراسر جهان به دلایل مختلف ازجمله جنگ و بلایای طبیعی، بی‌خانمان شده و از شهر و محل زندگی خود رانده شده‌اند. طبق آمار سازمان ملل، نیمی از این تعداد یعنی 13میلیون‌و500هزار نفر مربوط به 5کشور سوریه، افغانستان، سودان جنوبی، میانمار و سومالی هستند؛ کشورهایی که یا درگیر جنگ هستند یا در آنها کشتار سازماندهی شده اقلیت‌ها در جریان است. فقط مردم سوریه‌‌ و افغانستان بیش از یک‌سوم این 26میلیون نفر را تشکیل می‌دهند. آژانس جهانی «کانسرن» اخیرا در گزارشی که براساس آمار سازمان ملل متحد گردآوری شده، فهرست 10کشور جهان که بیشترین تعداد پناهندگان را به دیگر نقاط جهان فرستاده‌اند، اعلام کرده است. آژانس «کانسرن» یک نهاد بین‌المللی بشردوستانه است که از سال1968 فعالیت خود را آغاز کرده است. آمار اعلام شده در این گزارش فقط مربوط به پناهندگان، یعنی کسانی که با درخواست پناهندگی آنها موافقت شده و در کشور جدید ساکن شده‌اند، می‌شود و آمار دیگر مهاجران ازجمله پناهجویانی که درخواست آنها مورد تأیید قرار نگرفته را  دربرنمی‌گیرد. جالب اینجاست که برخی از کشورهای میزبان، خودشان جزو فهرست کشورهای مبدأ هستند.

 سوریه:

سوریه به‌دنبال درگیری‌های 10سال گذشته، در فهرست کشورهایی که بیشترین تعداد پناهندگان را به کشورهای دیگر فرستاده‌اند، رتبه نخست را دارد. بیش از 25درصد کل جمعیت پناهندگان جهان، سوریه‌ای هستند. تا اواسط سال‌جاری میلادی، 6.6میلیون سوریه‌ای در جست‌وجوی امنیت و آرامش به کشورهای مختلف ازجمله لبنان، اردن، عراق و ترکیه(کشوری است که بیشترین پناهندگان جهان را در خود جا داده) پناه برده‌اند. این تعداد دقیقا برابر با تعداد کسانی است که در این کشور مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. حدود یک‌میلیون نفر از پناهندگان سوریه در پناهگاه‌های موقت و پرازدحام لبنان زندگی می‌کنند.

 افغانستان:

دومین کشوری که بیشترین پناهندگان را در سراسر جهان دارد، افغانستان است. تقریبا 10درصد پناهندگان یعنی جمعیتی معادل حدود 2.7میلیون نفر، افغان‌ هستند. بیش از 88درصد آنها در کشورهای همسایه یعنی ایران و پاکستان زندگی می‌کنند. دوسوم افغان‌هایی که در کشور خودشان زندگی می‌کنند در مناطقی ساکن هستند که مستقیما درگیر جنگ است و همواره مجبور به جابه‌جایی هستند. امکانات ناچیز دولت، انجمن‌ها و نهادهای بشردوستانه در کنار بلایای طبیعی مختلف مانند سیل، زلزله و خشکسالی عرصه را بر مردم تنگ کرده است.

  سودان جنوبی :

از اواخر پاییز2013 تاکنون، درگیری‌ها در سودان جنوبی موجب شده تا تقریبا 4میلیون نفر مجبور به ترک خانه‌هایشان شوند که بیش از نیمی از آنها به ناچار به کشورهای دیگر پناه برده‌اند. حدود 2.3میلیون پناهنده از سودان جنوبی در کشورهای میزبان مانند سودان، اوگاندا، اتیوپی، کنیا و جمهوری دمکراتیک کنگو زندگی می‌کنند.

  میانمار:

از تابستان2017 بیش از یک میلیون پناهنده روهینگیایی بعد از سرکوب نظامی در میانمار به بنگلادش پناه بردند. بیشتر این اقلیت مسلمان در منطقه‌ای به نام «کوکس‌بازار» در نزدیکی مرز میانمار ساکن شده‌اند که بزرگ‌ترین اردوگاه پناهندگان در جهان است. دولت بنگلادش اخیرا 120پناهگاه در جزیره‌ای دورافتاده ساخته و قرار است 100هزار نفر از روهینگیایی‌ها را به آنجا منتقل کند. تاکنون بیش از هزار نفر از پناهندگان روهینگیا به این جزیره نقل مکان کرده‌اند. نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد و دیگر گروه‌های بشردوستانه مانند کانسرن در طول این سال‌ها سعی کرده‌اند برای ارتقای شرایط زندگی روهینگیایی‌ها از دولت بنگلادش حمایت کنند. اما همچنان امنیت و سلامت این قوم در منطقه پرازدحام کوکس‌بازار به‌ویژه با توجه به شیوع کرونا یکی از دغدغه‌های جدی این نهادهاست.

  سومالی:

خوشبختانه تعداد پناهندگان سومالی در سال‌های اخیر روند کاهشی گرفته است. آخر سال2017 تعداد آنها 986هزار بود و در پایان سال2020 تعداد آنها 905هزار نفر تخمین زده می‌شود. سومالی هم مانند کشورهای دیگر در منطقه شاخ آفریقا، از بحران‌های ناشی از تغییرات آب‌وهوایی مانند خشکسالی در امان نبوده است. کاهش بارندگی بین سال‌های 2016 تا 2018 به صنعت کشاورزی و دامپروری این کشور آسیب جدی زد. درگیری نظامی 25ساله نیز شرایط این کشور را وخیم‌تر کرده است. بسیاری از پناهندگان سومالی اکنون اتیوپی، کنیا و حتی یمن را برای زندگی انتخاب کرده‌اند.

  کنگو:

جمهوری دمکراتیک کنگو به‌عنوان ششمین کشور این فهرست، یکی از بزرگ‌ترین «مناطق بحرانی فراموش شده» در جهان است. تعداد افراد بی‌خانمان این کشور از سال2019 افزایش چشمگیری پیدا کرده است. براساس آماری که در تابستان امسال ثبت شده، بیش از 807هزار نفر از کنگو در کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند. این تعداد شامل 4.5میلیون کنگویی که به‌دنبال خشونت، مجبور به نقل مکان در کشور خودشان شده‌اند، نمی‌شود. جالب اینجاست که کنگو خود یک کشور میزبان برای پناهندگان کشورهای همسایه نیز هست.

  سودان: 

سودان نیز مانند برخی دیگر از کشورهای این فهرست، با وجود مشکلات داخلی پذیرای پناهندگان دیگر کشورها به‌ویژه سودان جنوبی است؛ مشکلی که در برخی کشورهای دیگر این فهرست نیز وجود دارد و بحران پناهندگی در جهان را پیچیده‌تر کرده است. این کشور خود به‌دلیل مشکلاتی مانند خشونت، خشکسالی و قحطی ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، 735هزار پناهنده به کشورهای دیگر فرستاده که 270هزار نفر آنها در سودان جنوبی یعنی جایی که خود از جنگ و ناامنی غذایی رنج می‌برد، ساکن شده‌اند. این آمار هر سال رو به افزایش است. بیش از 46.5درصد از جمعیت سودان زیر خط فقر هستند.

  جمهوری آفریقای مرکزی:

از اواخر سال2012 درگیری‌های فرقه‌‌‌‌ای موجب شده تا یک میلیون نفر از مردم جمهوری آفریقای مرکزی مجبور به ترک خانه‌های خود شوند که 610هزار نفر آنها پناهنده شده‌اند. این خشونت‌ها که از زمان استقلال این کشور از فرانسه در سال1960 ادامه دارد، آفریقای مرکزی را به محلی ناامن نه‌تنها برای شهروندان خود بلکه برای سازمان‌های بشردوستانه تبدیل کرده است.

  اریتره:

اریتره در فهرست کشورهایی که بیشترین پناهنده را به کشورهای دیگر فرستاده‌اند، در رتبه نهم قرار دارد. حدود 12درصد جمعیت کشور اریتره یعنی بیش از 505هزار نفر به‌دلیل خشونت و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی هم‌اکنون به‌عنوان پناهنده در کشورهای دیگر زندگی می‌کنند. برآورد میزان نیازهای بشردوستانه در این کشور کوچک آفریقایی کار دشواری است و آژانس کانسرن هر سال برای جمع‌آوری اطلاعات از این کشور برای مشخص کردن «شاخص جهانی گرسنگی» با چالش روبه‌روست.

 بوروندی:

بیش از 381هزار نفر از مردم کشور بوروندی در کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند. 40هزار نفر از این تعداد فقط در یک سال گذشته کشور خود را ترک کرده‌اند. تقریبا همه پناهندگان بوروندی در کشورهای همسایه مانند تانزانیا (221هزارو400نفر)، رواندا (68هزارو300نفر)، کنگو (43هزار نفر)، اوگاندا (32هزارو500نفر)، کنیا (4900نفر) و زامبیا (4500نفر) زندگی می‌کنند که این موضوع فشار زیادی را بر جوامع میزبان وارد کرده است. بسیاری از پناهندگان، به‌دلیل ناآرامی‌های سیاسی که از سال2015 آغاز شد، از بوروندی گریخته‌اند. درحالی‌که امنیت این کشور به‌عنوان دهمین کشور این فهرست، در سال‌های اخیر ارتقا پیدا کرده، اما رکود اقتصادی و ناامنی غذایی شدید هنوز بر سر مردم سایه افکنده است.

80میلیون بی‌خانمان‌
به‌طور متوسط در هر 2ثانیه یک نفر در جهان به دلایل مختلف مانند بلایای طبیعی، جنگ یا آشوب سیاسی مجبور به ترک خانه خود می‌شود. تعداد افراد بی‌خانمان جهان طی سال‌های اخیر به میزان نگران‌کننده‌ای رو به افزایش است. بنا بر آمار کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، تعداد این افراد از 36.4میلیون نفر در سال2009 به حدود 80میلیون نفر در سال2020 رسیده است. این 80میلیون بی‌خانمان، شامل 3گروه اصلی می‌شوند؛ گروه اول افرادی هستند که در کشور خود مانده‌اند و ممکن است بارها مجبور به جابه‌جایی شوند. تعداد این افراد 45.7میلیون نفر در جهان تخمین زده می‌شود. گروه دوم، پناهندگان سیاسی و اجتماعی هستند که 26.3میلیون نفر را شامل می‌شوند. این افراد کسانی هستند که مجبور به ترک کشور خود شده‌اند، اما توانسته‌اند به‌عنوان پناهنده در یک کشور میزبان اقامت بگیرند و از حقوقی مانند آموزش و بهداشت و درمان برخوردار شوند. گروه سوم، پناهجویان هستند؛ یعنی کسانی که کشور خود را ترک کرده و به کشورهای دیگر پناه برده‌اند، اما هنوز درخواست پناهندگی آنها مورد تأیید قرار نگرفته و معمولا در اردوگاه‌های موقت مرزی ساکن هستند. پناهجویان 4.2میلیون نفر از جمعیت 80میلیونی بی‌خانمان‌های جهان را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، 3.6میلیون ونزوئلایی نیز در سال‌های اخیر از کشور خود آواره شده‌اند که هنوز در هیچ‌کدام از دسته‌های پناهجویان و پناهندگان قرار نگرفته‌اند.