گزارش
جلوه‌گری ایرادات کهنه تهران با شیوع کرونا
تاب‌آوری شهری جامانده از شهرسازی پایتخت
الهام مصدقی‌راد-خبر‌نگار
آنها معتقدند شیوه‌های به اجرا درآمده به‌ویژه طی دهه‌های 70 و 80 و اوایل دهه90 در توسعه و ساخت کلانشهر تهران، همان شیوه‌های منسوخ چند دهه گذشته برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی است که سال‌ها قبل اشکالاتش را فهمیده و حالا خودشان هم آنها را کنار گذاشته و توسعه شهرهایشان را براساس اصول جدیدتر دنبال می‌کنند. برخی ایراداتی که شهرسازان در این چندسال بارها و بارها اعلام کرده‌اند طی 10ماه اخیر و با شیوع بیماری کرونا، نه‌تنها جدی‌تر به آن پرداخته شده که شهروندان هم اثرات این اشکالات را در زندگی محدود و کرونایی این روزها تجربه کرده‌اند. آنها معتقدند اگر ما سال‌ها پیش اصول درست توسعه شهرها را در پیش گرفته و در یک کلام به شهر انسان‌محور و حتی به روابط درون‌گروهی شهروندان توجه بیشتری می‌داشتیم، هم‌اکنون و در زمان اجرای محدودیت‌های رفت‌وآمد کرونایی با مشکلات کمتری مواجه شده و چه‌بسا این بیماری بهتر کنترل می‌شد.
فضاهای باز و عمومی شهر قربانی شده‌اند
کاهش فضاهای عمومی به نفع فضای خصوصی، یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین ایراداتی است که بیشتر شهرسازان به وضعیت تهران وارد می‌کنند. چنددهه‌ای است که فضاهای عمومی و باز شهر به دلایل مختلف رو به کاهش گذاشته و به انواع ساخت و سازها اختصاص یافته است. ما به نسبت وسعت شهرمان، فضای باز و عمومی قابل‌قبولی نداریم و همین مسئله خود را در بحران‌های احتمالی و نحوه مدیریت این بحران‌ها نشان می‌دهد. کرونا یکی از این بحران‌هاست. از همان ابتدای شیوع، اتفاقی که رخ داد ممنوعیت ورود به پارک‌ها و فضاهای سبز بود. شهروندان نگران از بیماری و ملزم به اجرای قرنطینه، اجازه حضور در فضای باز و آرامش‌بخش بوستان‌ها را نیافتند؛ چراکه به عقیده برخی شهرسازان تهران فاقد بوستان‌های بزرگ و دسترس‌پذیر است و احتمال تراکم جمعیت در فضاهای موجود زیاد است. بوستان‌های بزرگ و جنگلی پایتخت نیز بدون استفاده از خودرو یا وسایل حمل‌ونقل عمومی قابل دسترس نیست. سولماز حسینیون، استاد شهرسازی و متخصص حوزه تاب‌آوری شهری معتقد است نه‌تنها وسعت و موقعیت اغلب بوستان‌های پایتخت این فضا را فراهم نمی‌کند، حتی پیاده‌روها نیز وسعت مطلوبی نداشته و ترددهای ضروری در زمان بحران کرونا را نیز با نگرانی همراه کرده است. او به همشهری می‌گوید: «اغلب پیاده‌روهای ما کم‌عرض بوده و درنهایت اجازه عبور دونفر را شانه به شانه یا یک نفر را با ویلچر می‌دهد، در بعضی معابر هم که در واقع پیاده‌رویی نداریم. این در حالی است که پیاده‌رو به‌عنوان یک فضای باز و عمومی در شهرسازی شناخته می‌شود. عرض پیاده‌رو در برخی کشورها به 3متر می‌رسد.»
آسیب به اقتصاد شهری؛ نتیجه شهرسازی اشتباه
به‌جز فضای باز عمومی، بی‌توجهی به دسترس‌پذیری راحت در شهر نیز یکی دیگر از ایرادات شهرسازی است که خود را در دوران کرونا بیشتر نشان داده است. حسینیون از این مسئله با عنوان شهر 20دقیقه‌ای یاد می‌کند که تنها با صرف این زمان، نیازها تامین می‌شود. او می‌گوید: «در ملبورن استرالیا شهروندان تنها اجازه دارند تا 3کیلومتر از محل زندگی خود فاصله بگیرند و همه خواسته‌های آنها در داخل محله جواب داده می‌شود، به همین دلیل، شیوع کرونا در این شهر با سرعت بهتری کنترل شد.» اما آنچه ما در سال‌های اخیر به‌ویژه در کلانشهر تهران شاهدش هستیم، تضعیف مشاغل خرد محلی و درمقابل توسعه پاساژ‌ها و مال‌هاست؛ مراکزی که نقاط ضعف خود را در بحران کرونا نشان داد و مجبور به تعطیلی شدند.
راهی که شهرهای مدرن برای افزایش تاب‌آوری در پیش گرفته‌اند
برخی کشورها که شاهد اجرای اصول درست شهرسازی در آنها بوده‌ایم، با وقوع بحران کرونا با مشکلات کمتری مواجه شده‌اند؛ فضاهای باز و وسیع عمومی موجود در این شهرها موجب ادامه برخی فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی شده و این فعالیت‌ها را از سالن‌های سرپوشیده که با شیوع کرونا تعطیل شدند به فضاهای باز عمومی کشاند؛ فعالیت‌هایی که به‌ویژه توجه به آنها در این دوران پر از نگرانی و اضطراب، بیش از قبل لازم است تا شهر و شهروندان دچار افسردگی و عوارض ناشی از قرنطینه و کاهش فعالیت‌ها نشوند. به‌جز این، همین شهرها در حال تهیه طرح‌هایی برای افزایش وسعت فضاهای باز عمومی هستند.
حسینیون می‌گوید: «استرالیا، انگلیس و حتی ترکیه در حال آماده‌سازی نقشه‌هایی برای وسعت‌بخشیدن به فضای شهر و نقاطی مانند پیاده‌روها هستند تا در بحران‌های احتمالی آتی، با مشکلات کمتری مواجه شوند.» اهتمام این کشورها برای عرصه‌گشایی بیشتر فضاهای عمومی به‌دلیل اهمیت این فضاها در شهر است. به گفته این استاد تاب‌آوری شهری، چه فضاهای سبز، چه فضاهای عمومی و چه تلفیق این‌دو، از نظر روانشناسی، جامعه‌شناسی و مدیریت بحران برای شهرها مهم است.
ضرورت مدیریت درست در تعاملات محلی
به‌جز کالبد فیزیکی شهر، کالبد غیرفیزیکی شهر نیز اهمیت بسیاری دارد. شهر از شهروندانی تشکیل شده که شهرسازی و ارتباط آنها با یکدیگر رابطه‌ای دوطرفه دارد. ناصر براتی، استاد دانشگاه می‌گوید: «اگر مدیریت بالادستی توجه بیشتری به حفظ تعاملات شهروندان در قالب معتمدان محلی کند، از همین ظرفیت می‌تواند برای حل و فصل بسیاری از مسائل حتی کنترل‌های بهتر و مدیریت درست در تعاملات محلی در زمان شیوع ویروس کرونا کمک بگیرد. سپردن برخی از این مسئولیت‌ها به مردم نتایج بهتری داشته و موضوع بسیار مهمی در شهرسازی قرن21 محسوب می‌شود.»
در همینه زمینه :
