همدردی با سوگواران در شهر

محمد سرابی ـ خبرنگار


سوگواری برای عزیزان از‌دست‌رفته، یک اندوه شخصی و یک مراسم عمومی است، اما در شهر‌های قرمز و نارنجی که حتی برای کار‌های روزانه هم نباید از خانه خارج شد، چگونه می‌توان مراسم عزاداری را برگزار کرد. مهم‌ترین اتفاقی که در مراسم سوگواری می‌افتد، این است که اطرافیان همدردی خود را با صاحب عزا نشان می‌دهند و او را با حمایت خود تسکین می‌دهند. در فرهنگ ملی ما مراحل مختلف عزاداری با حضور دوستان و اقوام برگزار می‌شود، اما کرونا این کار را غیرممکن کرده است. حتی خاکسپاری اجساد نیز با کمترین تعداد شرکت‌کنندگان انجام می‌شود.
دیروز تعداد قربانیان کرونا از 50هزار نفر عبور کرد. برای برخی اما داغ بر دل‌ نشسته، بدون سوگواری ذره‌ای آرام نشده و دنبال مرهمی می‌گردند تا این زخم را کمی التیام دهند. مثل علیرضا. ق که 2ماه پیش مادرش پس از مدت‌ها مبارزه با کووید-19 پرکشیده و از جمع خانواده جدا شده و به دیار باقی شتافته، به همشهری می‌گوید: «فکر می‌کنم عاشق‌تر شده‌ام. بسیاری از آهنگ‌های توی موبایلم و توی فلش ماشینم را فقط به یاد مادرم گوش می‌کنم. بارها پشت فرمون بغضم ترکیده و در مسیر کار، توی بزرگراه یاسینی زدم کنار یا رفتم توی جنگل‌های سرخه‌حصار سبک شدم. ای‌کاش می‌شد، همانجا در جنگل، نشانی یا یادگاری خاصی به‌جای بگذارم و این روزها هر موقع که دلتنگ مادر مهربانم شدم، سری بزنم و کمی با خدای خودم و مادر درددل کنم چراکه ملاحظه می‌کنم و به بهشت‌زهرا نمی‌روم.»
 یا ع. ‌‌بیگی که کمتر از 10روز است همسرش را بعد از ابتلا به کرونا از دست داده می‌گوید: «یک‌سالی می‌شد که به‌خاطر مشغله کاری خیلی در کنار همسرم نبودم. کاش می‌شد کاری برایش می‌کردم اما حیف...» او که بازاری است و وضعیت مالی‌ خوبی دارد، ادامه می‌دهد: «برای اینکه‌ بخواهم تمام دارایی‌هایم را بدهم تا همسر برگردد، دیر شده. اما ‌ای‌کاش می‌توانستم کاری کنم تا فرزندانمان کمی حالشان بهتر شود.»

سوگ آنلاین
به هر ترتیب مسئله سوگواری این روزها بیشتر از هر زمان دیگری اهمیت دارد و باید برای آن چاره‌ای اندیشید. در همین ارتباط معاون امور فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران با یادآوری اینکه در اردیبهشت امسال «کارگروه سوگ» در این معاونت تشکیل شد، می‌گوید: «عدم‌امکان سوگواری فقط برای خانواده کسانی که در اثر کرونا فوت کرده‌اند، نیست؛ برای همه خانواده‌‌هایی  است که عضوی را در این سال گذشته از دست داده‌اند و نتوانسته‌اند مراسم عزاداری خود را به شیوه‌ عادی انجام دهند.»


محمدرضا جوادی ‌یگانه با تأکید بر پیچیدگی ابعاد بیماری کرونا می‌افزاید: «معمولا فرد و خانواده متوفی مورد دلسوزی مردم واقع می‌شوند ولی مردم از کسی که دچار بیماری کرونا شده و خانواده او پرهیز می‌کنند و بعد از فوت او هم این برچسب تا مدتی باقی می‌ماند.»
او می‌گوید: «من هم مبتلا به کرونا شدم و 3هفته در یک اتاق به‌صورت قرنطینه به‌سر ‌بردم به همین دلیل کاملا از این نگرانی‌ها خبر دارم. در کارگروه سوگ با روانشناسان و مشاوران درباره موضوع کرونا و مرگ ناشی از آن تبادل نظر کرده و تلاش کردیم آموزش به خانواده‌ها را در بهشت‌زهرا انجام دهیم.» شهرداری پیش از ‌ماه رمضان امسال «سوگ آنلاین» را در مساجدی که امکان پخش زنده اینستاگرامی داشتند، فراهم کرد اما در آن زمان تصور این بود که کرونا با رسیدن تابستان تمام می‌شود و به‌همین دلیل خانواده‌ها ترجیح می‌دادند مراسم شخص در گذشته را مدتی دیگر به‌صورت عادی برگزار کنند.

به یاد درگذشتگان
بعضی از شهر‌های جهان همدردی با خانواده‌های درگذشتگان از کرونا را به اشکال مختلف برگزار کرده‌اند. 
نصب بنر و تبلیغات محیطی و اختصاص فضایی برای یادبود جان‌باختگان از این نوع بود. اداره کل سلامت شهرداری تهران نیز در حال برنامه‌ریزی برای برگزاری مراسم همزمان در پایتخت به یاد درگذشتگان کرونا‌ست که تا پایان سال اجرا می‌شود.
مدیرکل اداره سلامت شهرداری تهران می‌گوید: «اساس سوگواری یک همدلی جمعی است بنابراین تا پایان سال یک کمپین سوگواری جمعی را در تهران برگزار می‌کنیم که شامل نمایش تبلیغات محیطی تا ارسال هدایایی به‌عنوان یادبود برای خانواده‌ها‌ست.»

زیـنـب نصیـری می‌گوید: «در ماه‌های اول حتی خانواده‌هایی بودند که در مقابل خانه‌های خود سیاهی نمی‌زدند زیرا دیگران از ترس ابتلا به کرونا از آنها دوری می‌‌کردند. اکنون هم یک سوگ فروخورده و ابراز‌نشده در این خانواده‌ها باقی‌مانده است.»
او می‌افزاید: «در کارگروه مداخلات اجتماعی و روانی سوگ چندین جلسه با متخصصان برگزار کردیم و با همکاری انجمن انسا‌ن‌شناسی ایران یک دوره مصاحبه عمیق با 50خانواده‌ که فرد از دست رفته‌ای داشتند، اجرا شد که به ما یک نگاه درست و دقیق از شرایط و انتظارات داد. ما دیدگاه به‌دست آمده را در کارگروه سلامت روانی ستاد ملی کرونا هم ارائه دادیم.»
مدیرکل اداره سلامت شهرداری تهران با اشاره به سوگ آنلاین می‌گوید: «با مرکز فعالیت‌های دینی شهرداری هماهنگ شده و 40مسجد تهران اعلام آمادگی کرده‌اند تا زمینه پخش مراسم به‌صورت آنلاین را اعلام کنند. 200 یا 250مراسم به همین شکل برگزار شد اما خانواده‌ها در ابتدا نمی‌خواستند سوگ را به‌صورت مجازی برگزار کنند، اگرچه اخیرا این موضوع بیشتر شده است.»
خانه‌های سلامت شهرداری تهران از ابتدای شروع بیماری کرونا تا‌کنون فعال هستند و در طرح‌هایی مانند غربالگری کرونا به‌کار پرداخته‌اند. قبلا سالمندان، بیماران دیابتی و معلولان هر محله به خانه سلامت مراجعه می‌کردند و از زمان شروع کرونا مشاوران خانه‌های سلامت با آنها تماس می‌گیرند به شکلی که تا‌کنون 22هزار نفر زیر پوشش قرار گرفته‌اند. اکنون وزارت بهداشت و سامانه4030 مشاوره تلفنی درباره بیماری کرونا را انجام می‌دهد اما اداره کل سلامت شهرداری تهران اعلام آمادگی کرده‌است که ظرفیت خود را به آن اضافه کند. 
مشاوران و روانشناسان خانه‌های سلامت می‌توانند در تسلی‌دادن به خانواده‌های عزاداران نقش مهمی ایفا کنند.

فــرزانه تمرچی، متخصص مشاوره خانواده می‌گوید: «بخشی از سوگواری برای درگذشتگان، فردی است و بخشی هم به نهاد‌های دیگر ارتباط پیدا می‌کند. به‌صورت عادی، صاحب عزا با کسانی که برای دیدن آنها می‌آیند، درد‌دل می‌کند. ما به این عزاداران توصیه می‌کنیم به‌صورت مجازی و تصویری با اقوام و دوستان خود تماس برقرار کنند و همان حرف‌هایی را که می‌توانستند در مجلس عزاداری به هم بزنند، رد و بدل کنند. شکل تصویری در این شرایط خیلی مهم است. حتی اگر رفتن سر مزار برای آنها ممکن نیست، می‌توانند در باغچه خانه یا حتی گلدان، گیاهی به یاد درگذشته خود بکارند. روانشناس به آنها کمک می‌کند که مراحل سوگ را طی کنند و در یک مرحله آن متوقف نشوند.»
او می‌افزاید: «خیلی از این عزاداران برای تامین هزینه مشاوره مشکل دارند که نهاد‌‌های مسئول شهری و کشوری‌ می‌توانند در این زمینه به آنها مدد برسانند تا بتوانند از راهنمایی‌ روانشناس‌های خوب با هزینه کم استفاده کنند. نصب بنر یا انتشار پیام‌‌های همدردی در شهر هم می‌تواند مؤثر باشد، زیرا بعضی‌ها حس می‌کنند کسی از خانواده آنها قربانی شرایطی شده است که بقیه می‌توانستند جلوی آن را بگیرند. به‌خاطر همین انتظار دارند که در شهر و کشوری که در آن زندگی می‌کنند، به یاد آنها باشند.»


این روز‌ها می‌گذرد
در بسیاری از شهرهای دنیا مسئولان برای همدردی با شهروندانی که عزیزانشان را از دست داده‌اند، دست به اقداماتی زده‌اند. در برخی شهرها محل‌هایی برای یادبود قربانیان کرونا درنظر گرفته شده است. به‌طور نمونه، در چند شهر آلمان کنار باغچه‌های برخی ‌بوستان‌ها، فضایی ایجاد شده تا مردم بتوانند به یاد عزیزان ازدست‌داده‌شان، گل بکارند و شمعی روشن کنند. در رم، دیواری فلزی ایجاد شده تا داغداران بتوانند نواری را به یاد فرد از دست رفته‌، به آن گره بزنند. در لندن نیز وقتی بیماری کرونا شدت گرفت، پوستر‌هایی روی بیلبورد‌ها نصب شدند که روی آنها نوشته شده بود «باور کنید این روز‌ها می‌گذرد.» این پوستر‌ها‌ رنگ‌های شاد و درخشانی داشتند که در تضاد با فضای اندوهگین و گرفته قرنطینه بود.  در سن‌پترزبورگ هم بیلبوردهایی در شهر نصب  شده که روی آنها نام برخی از چهره‌های مشهور قربانی کرونا درج شده است.


8 پیشنهاد همشهری برای همدردی با سوگواران
در حوادث دیگر مانند آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو، سقوط هواپیمای اوکراینی و... فضای شهر به تناسب بحران‌های رخ‌داده تغییر کرد و اکنون نیز می‌توان برای نشان‌دادن همدردی با خانواده‌های درگذشتگان کرونا اقداماتی را انجام داد. برای این منظور مدیریت شهری و دیگر دستگاه‌های مسئول می‌توانند پیشنهادهای زیر را برای ایجاد امکاناتی که سوگواران بتوانند یاد عزیزان از دست‌رفته‌شان طی 9ماه گذشته را گرامی بدارند، بررسی  و اجرا کنند.
  نصب بنر‌ها و پوستر‌هایی با مضمون همدردی با خانواده‌هایی که عضوی را در این ایام از دست داده‌‌اند. این روش در کشور‌های دیگر جهان اجرا شده است.
  تعیین فضایی وسیع و باز برای گردهمایی خانواده‌های عزادار با رعایت فاصله اجتماعی.
  ساخت یادمان در‌گذشتگان کرونا با درج اسامی آنها.
  اجرای ویدئو‌مپینگ به یاد قربانیان کرونا.
  اختصاص بخشی از کمربند سبز شهر تهران برای غرس نهالی از سوی خانواده‌هایی که عزیزانشان را طی این مدت از دست داده‌اند؛ به‌گونه‌ای که بتوانند پلاکی را به یاد فرد فوت‌شده کنار درخت نصب کنند.
  ایجاد دیوار بزرگی در بوستان‌های پهناور شهر مثل بوستان‌های ملت، ولایت، یاس فاطمی، چیتگر و... برای آنکه کودکان و نوجوانانی که کرونا جان والدین‌شان را گرفته، بتوانند نقاشی کوچکی بکشند.
  ایجاد یک‌سازه سبک در نقطه‌ پرترددی از شهر که اسامی جان‌باختگان کرونا بر آن درج شده است.
  ساخت و نصب یادمانی برای یادآوری سختی‌هایی که کرونا به شهروندان و نیروهای درمانی وارد کرده و گرامیداشت آنهایی که جانشان را در مبارزه با بیماری کووید-19 از دست داده‌اند. (مثل تندیس «فرشته مهر» که به‌عنوان نمادی از خدمات‌رسانی صادقانه نیرو‌های کادر درمان در بیمارستان شهدای تجریش رونمایی و نصب شد.)