ساخت شاهرگ‌های مقابله با سیل در تهران

محمد سرابی_خبرنگار

بارندگی شدید بهار سال گذشته، اگرچه تبدیل به سیل نشد اما هشدار جدی برای تهران بود. شهری که در بیشتر اوقات سال با مشکل کمبود آب حتی برای نظافت و آبیاری فضای سبز روبه‌رو است، ممکن است در برخی ‌روز‌های پرباران دچار سیل شود. این روز‌ها با شروع بارش‌های پاییزی باز‌هم موضوع انتقال حجم زیاد آب از شهر مورد توجه قرار گرفته است. پروژ‌ه‌های بزرگ عمرانی که در طول تابستان اجرا شده بود و لایروبی دائمی که همیشه انجام می‌شود توانسته است از آبگرفتگی عمده جلوگیری کند اما باید همیشه مراقب بارندگی‌های شدید بود حتی اگر هر 10سال یک‌بار اتفاق بیفتد.
چندی پیش شهردار تهران در همین زمینه گفت: «جمع‌آوری آب‌های سطحی مقوله بسیار مهمی است و تهران باید در سیل‌های دوره‌ای ۲۵‌ساله و ۵۰ساله تهران آمادگی داشته باشد. اما فراتر از آن باید یک قدم جلوتر رفت و کاری کرد که آب‌های سطحی که مایه حیات است برای گذران اوقات فراغت و بهبود زندگی مردم به شهر برگردد.»
پیروز حناچی با یاد‌آوری سیل سال1340 تهران شرح داد که چگونه شبکه هدایت آب‌های سطحی پس از آن حادثه ساخته شد.
در فروردین سال98 که بارندگی‌های شدید تهران را تا مرز وقوع سیل پیش برد و نزدیک بود که جاده‌های ارتباطی تهران و کرج قطع شود، مدیریت بحران پایتخت به این نتیجه رسید که باید توسعه و بازسازی دائمی شبکه انتقال آب با دقت بیشتری انجام شود. شهردار تهران نیز چندین بار تأکید کرده است که جریان رودخانه‌های جاری از البرز، به‌دلیل ساخت‌وساز و ایجاد خیابان‌های شرقی غربی در شهر قطع شده است. این اتفاق از یک‌سو باعث شده که منابع تغذیه دشت جنوب تهران به نقاط دیگر هدایت شود و از سوی دیگر ‌احتمال وقوع سیل در مسیر قدیمی این رود‌ها بیشتر شود.

500کیلومتر تونل
یکی از بزرگ‌ترین پروژ‌ه‌های عمرانی انتقال آب سطحی تونل جمع‌آوری آب‌های محدوده بزرگراه فتح است که با استفاده دستگاه حفار تمام‌مکانیزه TBM (مورد استفاده در ساخت تونل مترو) انجام می‌شود. تاکنون 2کیلومتر از طول این تونل 4200متری حفاری و سگمنت‌گذاری (نصب قطعات به هم پیوسته بتنی) شده است.
این درحالی است که بیش از ۵۳۰کیلومتر مسیر شبکه اصلی جمع‌آوری آب‌های سطحی در تهران ساخته شده است اما طبق طرح جامع جمع‌آوری آب‌های سطحی، باید در پایتخت ۷۰۰کیلومتر مسیر شبکه اصلی وجود داشته باشد. این مجموعه تونل‌ها و مسیل‌ها شبیه بزرگراه‌های اصلی شهر هستند که آب در آنها جریان پیدا می‌کند. مسیل‌ها روباز هستند و کانال‌هایی درون زمین ساخته شده‌اند که عمق بعضی از آنها تا ۴۰متر هم می‌رسد. در کنار این مسیر‌های عمده، شبکه فرعی قرار دارد که شامل نهر و جوی کنار خیابان‌ها ست. این شبکه بیش از ۱۰هزار کیلومتر طول دارد و همان چیزی است که درصورت باقی‌ماندن زباله باعث آبگرفتگی‌های سطحی می‌شود. از 200کیلومتر باقیمانده شبکه اصل جمع‌آوری آب‌های سطحی، 170کیلومتر در 3منطقه 21، 22و  5 قرار دارد. به این معنی که مناطق قدیمی به‌طور متوسط از سازه‌های انتقال آب‌ بهره‌مند هستند.
بیشتر ظرفیت کانال‌ها در بارندگی‌های عادی خالی است زیرا براساس سیل‌های شدید که با فاصله چند دهه رخ می‌دهند ساخته می‌شوند؛ پدیده‌ای که از آن به نام «بازگشت سیل» نام برده می‌شود. در این بین، طی سال گذشته کانال‌های جدید ساخته و به بقیه شبکه متصل شده است. ساخت کانال جمع‌آوری آب‌های سطحی در محدوده خیابان پیروزی- اصفهانک، بازسازی کانال ابوذر از محل اتصال کانال سرخه‌حصار تا بزرگراه شهید محلاتی، نصب لوله بتنی جمع‌آوری آب‌های سطحی بزرگراه جناح –میدان آزادی که امسال آغاز شد از همین گروه هستند. برخی پروژه‌های محلی مانند کانال زیر بزرگراه مدرس تا خیابان میرداماد به طول 130متر نیز با توجه به آبگرفتگی‌های رخ داده اجرا می‌شوند. از سوی دیگر امسال 10گلوگاه اصلی که باعث آبگرفتگی در شهر می‌شد شناسایی و تعدادی از آنها در طرح‌های معاونت فنی و عمرانی اصلاح و باز‌سازی شدند.
هریک از نواحی شهرداری نیز از مدتی پیش بازدید و لایروبی کانال‌های آب را آغاز کردند و برای رفع آبگرفتگی‌های احتمالی مجهز به پمپ‌‌های لجن‌کش هستند.

۵۰ میلی‌متر بارندگی
مدیرکل خدمات شهری شهرداری تهران در این رابطه و کارکرد کانال‌ها اعلام کرد: بعد از حدود ۴۸ساعت بارش باران در پایتخت و درحالی‌که حجم باران در ۲۴ساعت اول بیش از ۵۰میلی‌متر بود، هیچ‌گونه آبگرفتگی جدی در سطح شهر نداشتیم.
اصغر عطایی توضیح داد: اگر حجم بارش‌ها در کلانشهر‌ها نزدیک به ۲۵تا ۳۰میلی‌متر برسد اعلام خطر برای آبگرفتگی‌های زیاد و حتی سیل می‌شود و در این شرایط توصیه می‌شود که مردم در حاشیه رودخانه‌ها اتراق نکنند. او ادامه داد: در عین حال نزدیک به ۳۰هزار کارگر بخش خدمات شهری و فضای سبز شهر تهران برای این شرایط بارندگی‌ها در آمادگی کامل هستند و از توان آنها استفاده می‌کنیم و عوامل دیگری نیز مانند کارگرهای نواحی به‌صورت ویژه در زمان بارش‌ها کار می‌کنند.

3خروجی اصلی آب
شبکه اصلی انتقال آب تهران شامل بخش‌های شمال‌غرب و غرب تهران؛ شمال، شمال‌شرق و شرق و محدوده مرکزی شهر است. کانال‌های شمال‌غرب و غرب با سیل‌برگردان‌ها به رودخانه کن منتقل می‌شود. مسیل‌های شمال، شمال‌شرق و شرق تهران به مسیل‌های باختر، منوچهری و کانال ابوذر منتقل می‌شود و به منطقه باروت‌کوبی در شهر ری منتهی می‌شود. تونل‌های منطقه مرکزی تهران که بیشتر سرپوشیده هستند از طریق کانال‌های بزرگ خیام و نواب به نهر فیروزآباد می‌رسند. همه این مسیر‌های خروج آب در دشت جنوب شهر تهران پراکنده می‌شوند و با طغیان‌های فصلی خود اراضی طبیعی این منطقه را آبیاری می‌کنند.
طول کل پروژه جمع‌آوری آب‌های سطحی در تهران 700کیلومتر است که تا سال1404 به پایان می‌رسد. پیشرفت مجموع این پروژه‌ها به 70درصد رسیده است.