بازتاب تبعید

  سیدمحمد حسین محمدی  

یک سال پس از قیام 15خرداد، امام‌خمینی، در روز میلاد حضرت زهرا (س)، در اعتراض به کاپیتولاسیون سخنرانی می‌کند. این بار حکومت می‌داند که دستگیری و زندان، اوضاع را پیچیده‌تر خواهد کرد، برای همین چند روز پس از سخنرانی، در 13آبان1343، ایشان را در قم دستگیر و به ترکیه تبعید می‌کند. شاید بتوان تجربه موفقی را که پهلوی اول از تبعید و ساکت کردن آیت‌الله سیدحسن مدرس داشت در تصمیم پهلوی دوم برای تبعید امام‌خمینی مؤثر دانست. هرچه که بود تبعید امام‌خمینی براساس یک برنامه‌ریزی قبلی صورت گرفت. بلافاصله پس از تبعید امام‌خمینی، نیروهای نظامی، مدارس علمیه را محاصره کرده، اجازه هرگونه رفت‌وآمد را سلب و هرگونه اعتراضی را در نطفه خفه کردند.
واکنش علما به تبعید امام‌خمینی همانند واقعه 15خرداد نبود. هرچند اعتراض‌ها روی کاغذ پررنگ به‌نظر می‌آمدند، اما در عمل اقدام خاصی از ناحیه هیچ‌یک از علما صورت نپذیرفت. پیش از همه، آیت‌الله ‌میلانی نسبت به تبعید ایشان موضع گرفت و در تلگرافی خطاب به آیت‌الله ‌مرعشی از این اتفاق ابراز ناراحتی کرد. آیت‌الله ‌مرعشی نجفی نیز طی یک بیانیه به این تبعید اعتراض کرد. بعد از آن، علما یکی پس از دیگری شروع به ارسال پیام و بیانیه کردند. آیت‌الله ‌گلپایگانی، آیت‌الله ‌خویی، آیت‌الله ‌شریعتمداری و حتی ‌آیت‌الله سیدمحسن حکیم در عراق نیز از شمار کسانی بودند که از این اتفاق اعلام انزجار کردند، اما نه دولت ترکیه و نه دولت ایران، هیچ‌کدام از این بیانیه‌ها و تلگراف‌ها را جدی نگرفتند.
امام‌خمینی طی 11ماه اقامتش در ترکیه، نگارش کتاب «تحریرالوسیله» را آغاز کرد. تحریر‌الوسیله در حقیقت حاشیه‌نویسی‌های ایشان بر کتاب «وسیله النجاه» سیدابوالحسن اصفهانی بود و به‌نوعی رساله عملیه به‌حساب می‌آمد. ایده نگارش و انتشار تحریرالوسیله، همچون خط سیاسی امام خمینی، از سال‌ها قبل شکل‌گرفته بود، در ترکیه خطوط آغازینش نوشته شد و این خطوط مدتی بعد با تبعید ایشان به عراق به شکل کامل بروز و ظهور پیدا کرد.