بورس تا کجا بالا می‌رود و از چه زمانی می‌ریزد
سروش خسروی _ دبیر گروه اقتصاد
این روزها از داخل و خارج کشور و از داخل و خارج بورس، شامل: رسانه‌ها و چهره‌های سیاسی مقیم داخل و خارج، عمدتا با اهداف سیاسی، صعود بورس را زیر سؤال برده‌اند و حتی بسیاری از آنان با ترجیع‌بندی تکراری «حباب است» در سرتیتر اخبار جای گرفته‌اند؛ ولی آیا این ادعا برمبنایی درست استوار است؟
باید بدانیم اساسا چیزی به نام دستگاه حباب‌سنج در بورس یا هر بازار دیگری در اختیار نداریم؛ پس برای سنجش درستی این ادعا باید به مبانی ارزشگذاری در بازارها و به‌ویژه بورس رجوع کنیم. در ساده‌ترین شکل باید بگویم حرکت قیمت‌ها در اغلب بازارها سینوسی است؛ یعنی منحنی قیمت سهام یا کالا از یک کف قیمت مشخص شروع به رشد می‌کند، به نقطه اوج می‌رسد و در نهایت تحت‌تأثیر عوامل متعددی، نظیر کاهش اقبال متقاضیان، بازار به محدوده اصلاح می‌رسد و منحنی قیمت نزولی می‌شود. عموما انتظار بر این است که سهام یا کالا، پس از رسیدن به یک کف قیمت مشخص، دوباره جذاب و برای رشد آماده شود.
با این مقدمه می‌بایست بگویم؛ اصلاح قیمت سهام در بورس، مثل هر بازار دیگری امری حتمی است و قیمت سهام حتما در آینده‌ای دور یا نزدیک کاهش خواهد یافت. پس اگر کسی پیدا شود و بگوید قیمت‌ها در بورس روزی نزولی خواهد شد؛ خیلی هنری به خرج نداده؛ بلکه هنرمند و کارشناس آن کسی است که بتواند بگوید بازار؛ چه زمانی، چگونه، با چه کیفیتی و تا کجا وارد فرایند اصلاح می‌شود. در نتیجه و بر مبنای تجربه بیست و چندساله‌ام در بورس، باید بگویم هر کسی، در هرمقامی و در هر رسانه‌ای، اگر بدون اشاره به این مختصات، تحلیلی از روند صعود یا نزول بورس ارائه داد، مهمل بافته و اظهارنظرش قطعا بی‌ارزش است. فیک‌نیوز مگر تعریفی جز این هم دارد؟
حال پیش از آنکه به موضوع اصلی بحث، یعنی پیش‌بینی زمان احتمالی نزول بورس، بپردازم می‌بایست در وهله نخست، یک‌بار دلایل صعود بورس در 2سال اخیر را مرور کنیم. رشد بورس در ۲ سال اخیر بر چند پایه استوار بوده است؛ اول: روند تورم و تورم انتظاری، دوم: روند نرخ دلار، سوم: تغییر ارزش جایگزینی شرکت‌ها تحت‌تأثیر تورم و تغییر نرخ ارز و چهارم: فریز نرخ بهره.
در توضیح بیشتر باید گفت؛ افزایش نرخ تورم قدر مطلق عددی درآمد شرکت‌ها را افزایش می‌دهد، افزایش نرخ دلار به افزایش درآمد ریالی شرکت‌های فعال در بازارهای صادراتی نظیر پتروشیمی‌ها، فولادسازان و سنگ‌آهنی‌ها منجر می‌شود؛ ضمن اینکه افزایش همزمان نرخ تورم و نرخ ارز، بر ارزش جایگزینی شرکت‌های دارای ماشین‌آلات صنعتی پیشرفته اثر مستقیم می‌گذارد، البته ارزش جایگزینی مفهومی بسیط است و بسط مفهوم ارزش جایگزینی در این مجال نمی‌گنجد. اما در تحلیل اثر عامل چهارم در صعود دوساله بورس؛ مشاهده می‌کنیم که نرخ بهره ظرف ۲ سال اخیر و به‌ویژه در چند‌ماه گذشته تحت‌تأثیر آغاز به‌کار بازار عملیات باز رو به کاهش بوده و حتی به تازگی در سطح ۱۵ درصد فریز شده است. این روند کاهنده نرخ سود، ازیک‌سو، جریان نقدینگی را به سمت بورس حرکت داده و از سوی دیگر، سطح نسبت قیمت به درآمد انتظاری، در بازارسرمایه را، بالا برده است. در نهایت امواج سیل نقدینگی، خود به پنجمین ضلع از دلایل صعود بورس تبدیل شده است. طبق آماری که در همین هفته همشهری منتشر کرد؛ از اول امسال ۳۰ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان پول پرقدرت و تازه‌نفس وارد بورس شده است.
حالا فرض کنید این ۳۰ تا ۴۰ هزار میلیارد تومان وارد بورس نمی‌شد؛ چه اتفاقی می‌افتاد؟ می‌دانیم تورم سال‌های ۹۶ تا ۹۸ تا حد زیادی تحت‌تأثیر تزریق ۳۵ هزار میلیارد تومان پول پرقدرت، برای مدیریت بحران مؤسسات غیرمجاز، اتفاق افتاد. حالا آیا می‌دانید اگر ظرف ۴۰ روز نخست امسال، به همان میزان سال 96، پول پرقدرت و تورم‌ساز وارد اقتصاد می‌شد چه چیزی در انتظار سبد هزینه خانوارها می‌بود؟ پس به‌نظر می‌رسد احتمالا بورس، در این مقطع زمانی، با جذب پول‌های پرقدرت، خدمتی بی‌نظیر به سبد هزینه خانوارهای ایرانی ارائه داده است. بد نیست بدانیم بورس احتمالا از معدود بازارهایی است که ورود پول پرقدرت (هات مانی) به آن تورم‌زا نیست؛ بلکه مکانیزم‌های بورس طوری طراحی شده‌اند که با جذب سیل نقدینگی اتفاقا عمق بازار را افزایش می‌دهند و البته درصورتی با افزایش متعادل عرضه سهام یا کالا، به کشف بهتر قیمت و تامین مالی سهل‌الوصول‌تر کمک می‌کنند.
حالا بازگردیم به بحث اصلی خود؛ پرسش این است: آیا بورس نمی‌ریزد؟ پاسخ می‌دهیم: بورس حتما می‌ریزد. زیرا همانطور که گفته شد حرکت قیمت‌ها در بازارها، اغلب سینوسی است؛ اما در پاسخ دقیق و کارشناسانه باید گفت؛ بورس چه زمانی، چگونه و تا چه سطحی وارد فاز اصلاح خواهد شد. طبق مفاهیم تحلیل‌های تکنیکال انتظار داریم؛ شاخص بورس در محدوده ارقام بالای یک میلیون واحد، وارد فاز اصلاح شود؛ اما این همه ماجرا نیست زیرا اگر در مولفه‌های بنیادی بازار، نظیر نرخ دلار در سامانه نیما، تغییری حاصل شود یا روند ورود پول به بازارسهام با همین شدت ادامه یابد؛ بورس از این خط مقاومت تکنیکالی هم عبور خواهد کرد؛ موضوعی که البته خیلی هم بعید نیست؛ زیرا نرخ دلار در سامانه نیما، ظرف هفته گذشته، از مرز ۱۵ هزار تومان گذشت؛ قراین و شواهد هم نشان می‌دهد ورود پول به بورس همچنان ادامه دارد و به باور اغلب کارشناسان تا زمانی که روند ورود پول ادامه دارد صعود بورس هم ادامه خواهد یافت. البته احتمالا با همه این حساب و کتاب‌های پیچیده متوجه شده‌اید که بورس جای بخت‌آزمایی نیست و نمی‌توان کار را به قضا و قدر و بخت و اقبال سپرد.
