الناز عباسیان
شهر تهران که این روزها به ترافیک و دود و شلوغی مشهور است، روزگاری میزبان پادشاهان چندین سلسله در تاریخ بوده و به این واسطه در دل خود گنجینه های بسیاری دارد؛ از کاخ‌ها و بناهایی با معماری زیبا گرفته تا موزه‌های مختلف که از سال‌های دور از بزرگان و شخصیت‌های مختلف به جا مانده است. یکی از جذاب‌ترین و زیباترین موزه های شهر تهران، موزه تماشاگه زمان است که حدود 17سال پیش به‌عنوان نخستین موزه ساعت ایران در خیابان زعفرانیه تاسیس شد. گرچه در این شرایط بحرانی شیوع ویروس کرونا و توصیه به خانه ماندن، رفتن به این موزه امکان‌پذیر نیست اما ما برای شما پیشنهاد جالب‌تری داریم و آن هم بازدید مجازی از این موزه است. می‌پرسید چطور؟ خیلی راحت شما می‌توانید سری به سایت ما بزنید و با یک کلیک روی دکمه نمایش تصویر موزه، این گنجینه زیبا و ساعت‌های عجیب و قدیمی‌اش را تماشا کرده و لذت ببرید. همچنین می‌توانید کیوآرکد کنار صفحه را با تلفن همراه خود اسکن و این بازدید مجازی را شروع کنید. با ما همراه باشید تا شما را با دیدنی‌های این موزه جالب و بنای منحصربه فردش بیشتر آشنا کنیم.
اولین موزه ساعت در ایران
آیا تابه حال برای شما هم این سؤال پیش آمده که گذشتگان و نیاکان ما چطور زمان را محاسبه می‌کردند؟ برای پاسخ به این سؤال و آشنایی با نحوه سنجش زمان از گذشته‌های دور تا به امروز بهتر است سری به موزه زمان بزنیم؛ جایی که تا دلتان بخواهد ساعت در اندازه کوچک و بزرگ خواهید دید؛از ساعت‌های آفتابی، آبی یا مکانیکی گرفته تا ساعت‌های جیبی و مچی که روزگاری دست بزرگان این سرزمین بوده است. البته ناگفته نماند قدیمی‌ترین ساعت شهر، ساعت شمس‌العماره است. این موزه کلکسیونی از ساعت‌های قدیمی است که به‌عنوان نخستین موزه ساعت در ایران در دل محله زعفرانیه میان باغی باصفا و زیبا جاخوش کرده است. موزه زمان دارای معماری و تزئینات بسیار زیبا، همراه با محیطی آرامش‌بخش است که انواع ساعت‌های قدیمی ایرانی و خارجی ساخته شده توسط کشورهای فرانسه، سوییس، انگلیس و آلمان و ابزارهای سنجش زمان را دربرگرفته است. ساختمان موزه ۷۰۰متر زیربنا دارد و در محوطه‌ای زیبا به مساحت ۶۰۰هزار مترمربع قرار گرفته است. اگر بخواهیم از تاریخچه موزه تماشاگه زمان تهران به شما بگوییم باید به این اشاره کنیم که این موزه در ساختمانی قاجاری که به دوره محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار می‌‌رسد راه‌اندازی شده است. حالا اینکه چطور این عمارت قاجاری تبدیل به موزه شده است خود ماجرای جالبی دارد که در ادامه می‌خوانیم.
موزه زمان؛ خانه حسین خداداد
سرنوشت این ساختمان عجیب اما خواندنی است. این باغ در ابتدا بخشی از اراضی باغ فردوس بود که در اختیار داماد ناصرالدین شاه، معیرالممالک قرار داشت. پس‌از مرگ او پسرش دوستعلی‌خان معیرالممالک که به آن باغ علاقه ای نداشت متأسفانه درختانش را قطع کرد و به‌عنوان هیزم به کوره‌های تهران فرستاد. تااینکه سال‌ها بعد، حسین خداداد که مردی بازرگان، صنعتگر و کارآفرین بود این ملک را از وارث این باغ خریداری کرد. او بیش از ۱۰سال تغییراتی را درون بنا صورت داد و با ترکیب تزئینات سبک ایرانی و فرنگی، معماری ویژه‌ای به آن بخشید. خداداد دستور داد تا از اسکلت آهنی به جای اسکلت چوبی در ساختمان استفاده شود و این تغییرات زمان مرمت بنا را طولانی‌تر از حد معمول خود کرد. این مرد صنعتگر و کارآفرین با مقاوم‌سازی ساختمان و احداث یک طبقه روی همکف تغییرات قابل توجهی را در این ساختمان پدید آورد و همینطور از بهترین استادان گچبری ایران درخواست کرد تا برای تزئین دیوارهای خانه‌اش اقداماتی را انجام دهند. استاد کاشی به‌عنوان معمار بنا و مهندس ابتکار به‌عنوان مشاور ساختمان انتخاب شدند و حاج‌رمضان عباسیان نیز کارهایی روی آن انجام داد. طراحان بنام گچبری همچون حاج عبدالکریم نوید تهرانی، استاد فرهاد یحیی‌پور و حاج‌علی شیخی نیز روی خانه کار کردند. گفته می‌شود گچبری این بنا مدت ۱۲سال به طول انجامید و در نهایت به شکل یک اثر هنری درآمد. در نهایت این خانه در سال۱۳۵۶ به شکل یک اثر هنری درآمد. معماری داخلی این خانه ترکیبی از سبک‌های ایرانی و خارجی است و در سردرها و حاشیه‌ها می‌توانید ترکیبی از سبک قاجاریه را مشاهده کنید. جالب است بدانید که پس از این همه سال تلاش برای ساخت این خانه، حسین خداداد تنها یک سال در آن زندگی کرد و پیش از انقلاب به آمریکا رفت و این ساختمان به‌طور تمام و کمال در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت. تا اینکه سال‌ها بعد یعنی در خرداد ۱۳۷۸ به عنوان نخستین موزه زمان ایران آغاز به فعالیت کرد. سرانجام با تغییر کاربری، این ساختمان به گنجینه باارزشی تبدیل و در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
کلکسیونی از ساعت‌های عتیقه در یک سالن مجلل
طبقه اول موزه
از همان در ورودی زیبای این موزه، پی به جذابیت‌های این فضا خواهید برد. این موزه در داخل ساختمان و فضای درون باغ قرار گرفته که زیبایی و جذابیت‌های موزه را دوچندان کرده است. در گوشه و کنار حیاط، وسیله‌های عجیب و زیبایی قرار گرفته که تا تابلوی راهنمای آنها را نخوانید متوجه ساعت بودن آنها نخواهید شد. بعد از تماشای ساعت‌های جالب و متفاوت در حیاط باغ موزه، وارد ساختمان زیبا و مجلل موزه می‌شویم. در ساختمان موزه هم انواع ساعت‌های قدیمی از قرن هفدهم تا بیستم یافت می‌شود. طبقه اول عمارت مخصوص نمونه‌های مختلف و جالب از ساعت‌های مکانیکی وزنه‌ای و کوکی است مانند ساعت‌های شاهینی، آونگی، رومیزی، دیواری و ایستاده که هرکدام به شکل هنرمندانه‌ای که حاکی از اهمیت تزئینات ساعت در گذشته است. تا چشم کار می‌کند در گوشه و کنار این عمارت می‌توان ساعت‌های مختلف دید که همگی تلفیقی از هنر و صنعت ساعت‌سازی را به نمایش می‌گذارند. تعدادی از این ساعت‌ها هدایای رجال سیاسی از سفرهایشان به کشورهای دیگر و برخی از اموال شخصی افراد هستند. در این قسمت از ساختمان ساعت طاقچه‌ای دارای تصویر حکاکی شده پهلوی اول، ساخته شده در قورخانه تهران است که قدمتش به سال ۱۳۱۳ خورشیدی برمی‌گردد. اثر جالب دیگر در این بخش ساعتی از جنس برنز، پوشیده شده با آب طلا، ساخت کشور فرانسه است که به سبک لویی شانزدهم آراسته شده و پیکرهایی از هومر، شاعر حماسی یونان بر آن دیده می‌شود. ساعت‌های قدیمی و جذاب را که کنار بگذاریم، خود این عمارت و ساختمان هم حرف برای گفتن بسیار دارد. سقف این قسمت از ساختمان با گچبری‌های هنرمندانه و تزئینات پیاده شده روی آن از زیبایی منحصر به فردی برخوردار است که با نگاه کردن به این تزئینات محو زیبایی و هنر نهفته آنها خواهید شد. یکی از زیبایی‌های این طبقه از ساختمان موزه، اتاق اصفهانی‌هاست که با هنر دستان استادان برجسته، گچبری و طراحی شده و چشم هر بیننده را به‌خود جلب می‌کند. جالب‌تر اینکه سقف این اتاق مزین به طرح فرش اصفهان است که ۹۹ درصد آن از مس و یک‌درصد آن از طلاست. تابلوی گچبری نمادین آفرینش آدم و حوا، هابیل و قابیل در باغ عدن هم از دیگر تزئینات منحصربه‌فرد این اتاق است که در قسمت محراب قرار دارد. این اتاق رنگ خاصی دارد و گویی نوری طلایی در اتاق روشن شده که در واقع رنگ طلایی این اتاق ناشی از به‌کار رفتن ورقه‌های طلا در تزئینات است. طرح شیشه‌های این اتاق هم جلوه دیگری به فضا بخشیده است که البته گفته می‌شود این نوع طراحی شیشه‌ها به‌خاطر جلوگیری از ورود حشرات است. اینجاست که متوجه تلاش چندین ساله هنرمندان برای بازسازی و مرمت این بنای قاجاری می‌شویم.
از ساعت بزرگان تاریخ تا نخستین ساعت کارت‌زنی
طبقه دوم
بعد از تماشای گنجینه‌های باارزش طبقه اول مشتاق می‌شویم تا سری هم به طبقه دوم این موزه بزنیم. اینجا کلکسیونی از انواع ساعت‌های مچی و جیبی است که برخی مربوط به اشخاص مشهور هستند و برخی کاربردهای خاصی داشته‌‌اند مانند نخستین ساعت کارت‌زنی. جالب است که بدانید ماکت قدیمی‌ترین سند تاریخ دار ایرانی یعنی کتیبه بیستون هم در این موزه وجود دارد. در کنار این تقویم‌های مهم از سراسر دنیا به همراه نمونه‌هایی از تقویم‌های ساده و باستانی، معرفی تقویم‌نویسان مشهور و ظروف سنجش زمان هم از دیدنی‌های دیگر این طبقه از موزه است. ساعت ثبت زمان یا کارت‌زنی، متعلق به راه‌آهن هم که برای مشاغل مختلف در ثبت ورود و خروج استفاده می‌شد در اینجا به نمایش درآمده است. البته یکی از نفیس‌ترین ساعت‌ها، ساعتی است که روی آن با نقش‌های اسلیمی طراحی شده است. ساعت‌های به نمایش درآمده از دوره قاجار مانند ساعت آفتابی متعلق به ناصرالدین‌شاه، ساعت احمدشاه و مظفرالدین‌شاه از دیدنی‌های جالب دیگر این طبقه هستند. در قسمتی از این طبقه ابزاری چون اسطرلاب قرار دارد که یک وسیله نجومی و یک تقویم دائمی بوده است. در گوشه‌ای دیگر کره سماوی یا کره آسمان دیده می‌شود که از آن برای سنجش زمان استفاده می‌کردند. شما در این موزه می‌توانید کلکسیونی از ساعت افراد مشهوری همچون دکتر محمود حسابی، جمشید مشایخی، شهید مرتضی آوینی و دیگر شخصیت‌های مهم را مشاهده کنید. این ساعت‌ها که عمری در دستان این هنرمندان بوده توسط خودشان به این موزه اهدا شده است. شما در این قسمت از موزه می‌توانید آثار هوشنگ فروتن را نیز از نظر بگذرانید. فروتن، گرافیستی 60ساله است که در رشته‌های مختلف هنری ازجمله شیشه‌گری، کار با چوب و ساخت و طراحی تندیس فعالیت کرده است. دلیل نمایش آثار این هنرمند در این موزه کلاژهای ساخته شده او، توسط قطعات بلااستفاده ساعت‌های قدیمی است. همچنین شما در این طبقه ویترین مدوری می‌بینید که ابزار تعمیرات ساعت همچون عقربه‌کش، سمبه و سمبه‌دان و سیم چین را به نمایش گذاشته است.
نشانی موزه: تهران خیابان ولی‌عصر، نرسیده به میدان تجریش، خیابان زعفرانیه (سرلشکر فلاحی)، چهارراه پرزین بغدادی، پلاک12
شماره تماس: ۲۲۴۱۷۳۳۶
زمان بازدید: زمان بازدید از موزه تماشاگه زمان تهران در شرایط غیرکرونایی شنبه تا پنجشنبه ۸:۳۰ صبح تا ۷:۳۰ شب، جمعه و روزهای تعطیل۱۰:۰۰ صبح تا ۷:۳۰ شب
دیدنی‌های حیاط موزه تماشاگه زمان
ساعت آبی
یکی از قدیمی‌ترین ساعت‌های جهان ساعت آبی است و همانطور که از اسمش پیداست با آب کار می‌کند. این نوع ساعت در مصر باستان عملکرد جالب توجهی داشت و مصری‌ها از آن برای اندازه‌گیری زمان صحبت در دادگاه، استفاده می‌کردند. در گذشته با پر کردن آب در یک ظرف درجه‌بندی شده و با خارج شدن قطره قطره آب از سوراخ پایینی ظرف، با توجه به سطح آب باقی مانده زمان را تعیین می‌کردند.
ساعت روغنی
ساعت‌های روغنی مخزن درجه‌بندی شده دارند که در گذشته در آن روغن مخصوصی می‌ریختند. با روشن شدن فیتیله درون ساعت، روغن در مخزن به‌عنوان سوخت استفاده می‌شد و زمان با توجه به میزان روغن باقی مانده توسط درجه‌های روغن مخزن سنجیده می‌شد. جالب است بدانید این ساعت 2کاربرد داشت؛ برای نشان دادن زمان و ایجاد روشنایی در طول شب.
ساعت آبی مکانیکی
ساعت‌های مکانیکی بعد از ساعت آبی در یونان ساخته شده و عقربه‌هایش با درگیر شدن چرخ دنده ها کار می‌کرد. به این صورت که آب از مخزن بالا به پایینی می‌ریخت. چوبی دندانه‌دار در این مخزن قرار می‌گرفت و چوب‌پنبه‌ای در انتهای آن قرار داشت که با بالا آمدن سطح آب چوب‌پنبه و چوب دندانه‌دار به سمت بالا کشیده می‌شد، در نهایت، دندانه‌های چوب با چرخ‌دنده درگیر شده و عقربه برای نشان دادن زمان به حرکت درمی‌آمد.
ساعت آفتابی
این ساعت حدود ۵۵۰۰ سال پیش اختراع شده که زمان را با استفاده از مکان خورشید در آسمان می‌سنجد. معمول‌ترین نوع ساعت آفتابی از میله‌ای ساخته شده است که روی صفحه‌ای قرار دارد و ساعت‌های شبانه‌روز روی صفحه نشانه‌گذاری شده‌اند. با آغاز تمدن اسلامی – ایرانی، طراحی این ساعت‌ها با دقت‌های بیشتری همراه شد. چرا که زمان اوقات شرعی مسلمانان را به خوبی نشان می‌داد.
قایق اژدها
در محوطه حیاط در یک قاب شیشه‌ای قایقی شبیه اژدها قرار گرفته که ما را بیشتر به یاد بناهای چینی می‌اندازد تا ساعت. جالب است بدانید این قایق نوعی ساعت سوختی مخصوص چینی‌هاست که در میان آن شمعی به‌صورت خوابیده قرار دارد. در راستای قایق نیز وزنه‌هایی با فاصله‌های معین از ریسمان آویزانند. با سوختن شمع و نزدیک شدن شعله به هر ریسمان و سوختن آن، وزنه‌ها به درون ظرف فلزی زیر قایق می‌افتادند و با ایجاد صدا، زمان را برای افراد مشخص می‌کردند.
ساعت طنابی
در گوشه ای دیگر از حیاط موزه وسیله‌ای قرار گرفته که در نگاه اول محال است متوجه ساعت بودن آن شویم. ساعت طنابی ظاهر بسیار ساده‌ای دارد و نوعی ساعت سوختی متشکل از تعدادی طناب است. گره‌هایی در سطح طناب با فاصله های مساوی نوعی درجه‌بندی زمان هستند. با سوختن طناب گره‌ها از بین می‌رفت و گره‌های باقیمانده زمان را مشخص می‌کردند. گفته می‌شود این نوع ساعت سوختی حدود یک هزارسال پیش اختراع شده است.
ساعت شمعی
این ساعت هم با ساعت‌هایی که ما تا به حال دیده و شنیده‌ایم بسیار متفاوت است؛ ساعتی که از یک شمع بلند و باریک تشکیل شده و برای سنجش زمان بدنه شمع را درجه‌بندی می‌کردند. با سوختن و آب شدن شمع، از درجه‌های باقیمانده و سوخته، زمان را متوجه می‌شدند. گفته می‌شود این ساعت حدود یک هزار سال پیش برای نخستین بار مورداستفاده قرار گرفت که اختراع آن را به آلفرد کبیر، پادشاه وقت انگلستان نسبت می‌دهند.
ساعت شنی
در میان ساعت‌های عجیب و غریب این موزه، شاید این ساعت شنی، آشناترین ساعت برای ما باشد چراکه امروزه نیز از آن استفاده می‌شود. به‌دلیل زمختی دانه‌های شن واقعی در داخل این ساعت‌ها از پوست تخم مرغ استفاده می‌کردند. عبور شن از مخزن بالایی توسط سوراخ باریک میانی نحوه کار این ساعت بود که زمان با استفاده از میزان شن در مخزن‌ها تعیین می‌شد. این ساعت بیشتر برای بخش‌های کوتاهی از زمان یا مقدار ثابتی از آن مفید است. از انواع آن در کلیساها و کشتی‌ها استفاده گسترده‌ای می‌شد.
