مناقشه پیچیده زباله در کشور
عدم‌همراهی دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های نیرو و صنعت برای پاکسازی جنگل‌های شمال از زباله مناقشه محیط‌زیستی نوار شمالی را پیچیده کرد - متولیان حفاظت از محیط زیست معتقدند چاره‌ای جز راه‌اندازی زباله‌سوز در جنگل‌های شمال نیست، ولی نتایج علمی مشخص کرده که زباله‌سوزها آلودگی محیط‌زیستی دارند
زهرا رفیعی _ خبر‌نگار
در ایران روزانه 64هزار تن پسماند تولید می‌شود که به‌مراتب بیشتر از کشور‌های صنعتی است. اعتراضات مردمی به محل دفن زباله‌ها در برخی شهر‌های شمالی کشور توجه‌ها را به موضوع پسماند جلب کرده است. به‌نظر می‌رسد، دپوی پسماند در بکرترین اکوسیستم‌های جنگلی مانند پاک‌کردن صورت‌مسئله باشد؛ یعنی مسئله‌ای که دیده نمی‌شود، دلیلی ندارد لااقل به این زودی‌ها حل شود. حال مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در گفت‌وگو با همشهری درباره داستان پسماند در ایران از «ضمانت اجرا نداشتن» قوانینی حرف زد که سال‌هاست به‌دلیل کمبود بودجه اجرایی نشده است. از سوی دیگر، مسئولان محیط‌زیست بر استفاده از زباله‌سوز در استان‌های شمالی تأکید دارند و معتقدند «در شمال چاره‌ای جز زباله‌سوز وجود ندارد» درحالی‌که براساس نظر برخی کارشناسان محیط‌زیست استفاده از این روش بر افزایش گازهای گلخانه‌ای اضافه می‌کند. براساس تحقیقی که درباره مطالعه دانشگاهی میزان گاز گلخانه‌ای خروجی از پسماند منطقه لوندویل استان گیلان انجام شد، استفاده از زباله‌سوز بر پتانسیل گرم‌شدن کره زمین اضافه می‌کند.
قانونی که ضمانت اجرایی ندارد
مسعود تجریشی با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست، نهاد نظارتی است، گفت: این سازمان سعی می‌کند ببیند آیا دستگاه‌های اجرایی به وظایف خودشان براساس قانون پسماند عمل می‌کنند یا خیر؟ اگر دستگاهی به وظیفه خود در زمینه پسماند عمل نکرد، قانون موجود نگفته است که چه باید کرد؟ در جلسه 2هفته پیش که با رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس داشتیم، گزارش عملکرد سازمان‌‌های دخیل در معضل پسماند در شمال را ارائه کردیم. این گزارش مختصر و مفید دولت در اختیار مجلس است و اگر دستوری به دولت بدهد در «کارگروه زیربنایی دولت» موضوع مطرح خواهد شد. اگرچه موضوع پسماند آخر سال گذشته در کارگروه‌ها مطرح شد اما عمده راهکارها به ارائه منابع مالی از سوی سازمان برنامه و بودجه منوط شد؛ این سازمان هم با توجه به شرایط اقتصادی کشور، منابع مالی لازم را ندارد.
وی با اشاره به اینکه دولت به‌دنبال درگیرکردن بخش خصوصی در معضل پسماند است، گفت: در زمینه پسماند بی‌تجربه‌ایم و اخیرا سعی کرده‌ایم از کشور اتریش برای این کار کمک بگیریم. قرار شده است آنها تحلیلی بر قوانین ما داشته باشند تا بفهمیم از کدام ظرفیت می‌توانیم برای بهره‌برداری از شرایط موجود استفاده کنیم.
وی باخنده گفت که از بس سازمان‌ها به وظایفشان عمل نکردند، دیگر خسته شدیم، خودمان دست به‌کار شدیم و به‌عنوان بخشی از دولت به آنها راهکار دادیم و افزود: برای پسماندهای صنعتی به‌صورت متمرکز اقداماتی را انجام داده‌ایم. بانک اطلاعاتی ایجاد‌شده کمک می‌کند که هیچ پسماند صنعتی خطرناکی در کشور جابه‌جا نشود.
براساس اعلام معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست، سال گذشته، وضعیت به‌گونه‌ای بود که متأسفانه پسماندهای صنعتی تولید‌شده در جنوب کشور حتی به جنگل‌های شمال کشور آن هم با مجوز منتقل شد. مرکز دپو هم به پربودن محل نگهداری پسماند اشاره کرده بود، ولی منتقل‌کنندگان پسماندها به جنگل‌های شمال به مرکز دپو گفتند پسماندها را جایی همان اطراف خالی کنند. به گفته مسعود تجریشی، متأسفانه در 15سال اخیر فقط 3مرکز دفن پسماند صنعتی در کشور ایجاد شده است. هدفمان این است که تا پایان سال 3مرکز دیگر را هم راه‌اندازی کنیم. تلاش ما هماهنگی بین دستگاه‌هاست تا برای حفظ محیط‌زیست کشورمان کمی فعال‌تر باشیم.
مسائل مالی بخشی از مناقشه دپوی زباله در کشور است اما به گفته نمایندگان مجلس، عدم‌مدیریت صحیح و بموقع باعث شده که زباله به مشکلی بزرگ تبدیل شود. تجریشی، معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره می‌گوید: بیشتر کشور‌های دنیا رقم قابل توجهی به‌صورت ماهانه از مردم برای جمع‌آوری و مدیریت زباله دریافت می‌کنند.
این پول نیز صددرصد برای همان کار صرف می‌شود. اما در شمال کشور، ما مسئله پسماند را به قیمت سوبسید زباله‌سوزی وصل کردیم که هیچ‌گاه وزارت نیرو زیر بار اجرایی شدن آن نرفت. وزارت نیرو معتقد بود وقتی می‌تواند برای هر کیلو‌وات ساعت با 65تومان برق تولید کند، چرا باید با زباله‌سوز برای هر کیلو‌وات ساعت هزارتومان خرج کند و آن را به مردم زیر 60تومان بفروشد. معادله آنها درست است. سالیان بسیار است که معضل زباله و زباله‌سوز در این مرحله مانده است، درحالی‌که این چرخه باطل باید رفع شود. در سال96 از نمایندگان خواستیم که برای سال97 یک‌میلیارد دلار از صندوق ملی توسعه برای حل معضل پسماند شمال در 3سال اختصاص دهد ولی مورد توافق قرار نگرفت و در نهایت آن پول به کسانی داده شد که اصلا متقاضی نبودند.
عوارض پسماند به تولیدکننده‌اش فشار می‌آورد
در شرایطی که بودجه سازمان حفاظت محیط‌زیست 3برابر کمتر از برخی دستگاه‌هاست، به‌نظر می‌رسد با تداوم نبود بودجه برای حل مشکل پسماند و زباله‌های دپوشده در جنگل‌های شمال، تا یک‌سال دیگر تنها مردم می‌مانند و حجم بالای زباله‌هایی که روزبه‌روز محیط‌زیست آنها را آلوده‌تر کرده است.
مسعود تجریشی در ارتباط با بودجه حل معضل پسماند و زباله به همشهری، گفت: برای سال‌جاری، برنامه‌ریز‌ها هزارمیلیارد تومان دیگر برای حل معضل پسماند در کشور پیش‌بینی کرده‌اند و محل تامین 800میلیارد تومان آن را اخذ عوارض (3 تا 4دهم درصد) از تولید‌کنندگان و وارد‌کنندگانی درنظر گرفته‌اند که پسماند صنعتی خطرناک تولید می‌کنند. هم‌اکنون وزارت صنعت با این استدلال که به صنایع فشار مالی تحمیل می‌شود، با این مصوبه مجلس مخالفت کرده است، درحالی‌که آنها در نهایت این رقم را از مصرف‌کننده نهایی با افزودن به قیمت تمام‌شده، اخذ خواهند کرد. وی تأکید کرد: اگر نمایندگان مجلس می‌خواهند که مشکل پسماند رفع شود، باید بودجه آن را تامین کنند. این در حالی است که برخی از نمایندگان مجلس در گفت‌وگو با همشهری اعلام کردند که دولت باید در قالب لایحه‌ای مشکل پسماند را حل کند؛ چرا‌که اگر لایحه باشد، دولت برای منابع مالی آن راه‌حل خواهد داشت.
با این حال مسعود تجریشی که نماینده نهاد ناظر در دولت به‌حساب می‌آید در این‌باره گفت: اگر منابع مالی تامین شود، می‌توان کاری کرد. سال گذشته با کمک استانداری‌های شمال کشور برنامه‌ای تهیه و برای سازمان برنامه و بودجه ارسال کردیم. محل تامین منابع مالی را هم قید کردیم. دستگاه‌های دولتی برای اجرای برنامه گفتند که به 5هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارند، ولی پول نیست. دستگاه اجرایی (شهرداری‌ها) در وزارت کشور باید پا جلو بگذارد. ما چون اجرا‌کننده نیستیم، کار جلو نرفته است.
وی با اشاره به جلساتی که با وزارت کشور در مورد پسماندها برگزار شده، گفت: مدیریت پسماند قانونی است که باید اجرایی شود. اگر 800میلیارد تومانی که تولید‌کنندگان و واردکنندگان باید براساس قانون پرداخت کنند تامین نشود، نمی‌توان برای بهبود شرایط زیست مردم کاری کرد. نیمی از این رقم برای شمال اختصاص خواهد یافت.
اصل ماجرا این است که کسی که آلودگی را ایجاد می‌کند در مدیریت پسماند نقش داشته باشد. اینکه همه پول را دولت بدهد صحیح نیست. بخش خصوصی نیز باید پای کار بیاید. البته ما خواسته بودیم که 800میلیارد تومان را در اختیار صندوق محیط‌زیست قرار دهند که به شرکت‌ها وام بدهیم تا همیشه این پول در صندوق باقی بماند ولی نمایندگان مجلس و وزارت کشور شدیدا با آن مخالفت کردند. وزارت کشور این پول را در اختیار شهرداری‌ها قرار خواهد داد و ما فقط می‌توانیم بر هزینه‌کرد آن نظارت کنیم.
برای شمال راهی جز زباله‌سوز نداریم
طبق معاهده پاریس تا سال ٢٠٣٠ ایران باید در شرایط تحریم ۴ درصد و غیرتحریم ۱۲ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد. اگرچه به گفته عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اجرای یک سری اقدامات در گازهای فلر عسلویه ۵۰ درصد از آن ۴درصد تحقق یافته است اما اقداماتی ازجمله راه‌اندازی زباله‌سوز سهم ایران را در افزایش گازهای گلخانه‌ای افزایش می‌دهد. با این حال مسعود تجریشی معتقد است: برای پسماندهای استان‌های شمالی راه‌حلی جز زباله‌سوز وجود ندارد. او در این‌باره گفت: در شمال غیر از زباله‌سوز چاره دیگری ندارید. در شمال شما زمین ندارید و رطوبت هم اجازه نمی‌دهد کمپوست را به‌طور وسیع اجرایی کنید. گستردگی مشکل پسماندها در شمال هم بسیار زیاد است. در نتیجه عمده مسئله را باید با زباله‌سوز برطرف کنید. برای این کار می‌توان از تکنولوژی پیشرفته که آلاینده‌های کمتری تولید می‌کند استفاده کرد. مصوبات، وزارت کشور را موظف به تهیه تکنولوژی کرده که باید پیش از استفاده، مورد تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گیرد. نظارت ما برقرار است و بحث آلاینده‌های آن مشکلی را ایجاد نمی‌کند.
در پایان، ذکر 2 نکته ضروری است؛ در گزارش پیشین روزنامه همشهری درباره پسماندهای شمال، محمد دامادی، نماینده مردم ساری و میاندورود در مجلس اعلام کرد که کارخانه زباله‌سوز نوشهر پیشرفت 95درصدی داشته است که به اشتباه ساری منتشر شد و دیگر اینکه، فرایند‌های مدیریت پسماند به‌طور کلی به کندی صورت می‌گیرد و اگر اعتراضات فعالان محیط‌زیست و مردم نباشد، صدای محیط‌زیست زیر آوار زباله‌ها شنیده نمی‌شود.
