وقتی بچه‌ها انگل و ارتفاع نمی‌فهمند

مریم سمائی/روزنامه نگار

مرگ‌ومیر کودکان در ایران کنترل شده و سال‌هاست که روند نزولی پیدا کرده است. آمارها نشان می‌دهد که در دهه 50 به‌طور میانگین به ازای هر یک‌هزار کودک بیش از 110کودک فوت می‌کرد، این در حالی است که این آمار در سال95 به 14نفر به ازای هر یک‌هزار کودک رسیده است. اگرچه میزان مرگ‌ومیر کودکان زیر 5سال در ایران کاهش یافته است اما هنوز حوادث غیرعمد، بیماری‌های تنفسی و بیماری‌های عفونی و انگلی از کودکان زیر 5سال قربانی می‌گیرد. در زمان‌های گذشته اسهال و استفراغ، ذات‌الریه، سوءتغذیه و... بیشترین قربانی را از کودکان زیر 5سال می‌گرفت اما به‌دلیل واکسیناسیون خوبی که در حدود 99درصد یا حتی 100درصد پوشش دارد میزان مرگ‌ومیر در کودکان کاهش یافته و مادران آموزش‌های لازم را برای مراقبت از کودکان خود دیده‌اند. اگرچه مرگ‌های ناشی از بیماری‌های تنفسی و عفونی هم کم شده اما هنوز در جدول علل مرگ‌ومیر کودکان زیر 5سال وجود دارند. برای بررسی بیشتر عواملی مانند بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های عفونی و حوادث و سوانح غیرعمد با دکتر علی اصغر حلیمی-متخصص کودکان و رئیس بخش اطفال بیمارستان شهدای تجریش- گفت‌وگو کرده‌ایم.


عفونت‌ها و انگل‌ها     

داستان تکراری کشنده‌های میروسکوپی

یکی از علل مرگ‌ومیر در کودکان عفونت‌های مغزی مانند مننژیت است. مننژیت بیماری‌ای است که معمولا با تب، سفتی گردن، هذیان، بی‌قراری و خواب‌آلودگی غیرطبیعی در کودکان همراه است و باید با مشاهده این علائم کودک را فوری به پزشک رساند.
التهاب گوش میانی هم می‌تواند منجر به آسیب مغزی در کودکان شود، بنابراین گوش‌درد هم باید جدی گرفته شود و به درمان‌های خانگی بسنده نکرد.
شایع‌ترین نوع بیماری‌های عفونی شکمی، اسهال و استفراغ است که اگر بدن کودک سیستم ایمنی سالمی داشته باشد و عامل بیماری ویروسی باشد جای نگرانی نیست و خیلی زود بهبود پیدا می‌کند اما اگر باکتری‌ها در ایجاد بیماری دخیل باشند باید به پزشک مراجعه شود. در بیماری‌های گوارشی، به‌ویژه اسهال و استفراغ باید به علائم خطر توجه داشت. اگر بچه بد حال است و نمی‌تواند مایعات دریافت کند باید حتما به او سرم وصل شود تا آب بدنش از بین نرود. اگر والدین به این نکته توجه نداشته باشند حتی ممکن است خطر مرگ وجود داشته باشد و بچه جان خود را در اثر کم‌آبی از دست بدهد. علائم اولیه کم‌آبی نبض تند و ادرار کم و غلیظ است. این علامت‌ها نشان می‌دهد که به بدن آب نرسیده و باید حتما کودک به بیمارستان منتقل شود.
آپاندیس هم از دیگر عفونت‌های شکمی است که با اسهال و استفراع و دل درد همراه است. گاهی این زائده در کودکان ملتهب و عفونی می‌شود و از آنجا که بچه‌ها نمی‌توانند دقیقا علائم خود را بیان کنند، ممکن است آپاندیسیت در آنها دیرتر تشخیص داده شود که متأسفانه می‌تواند باعث سوراخ‌شدن آپاندیس و حتی مرگ شود، بنابراین باید هنگامی که کودک از دردی مبهم در اطراف و بالای ناف گلایه کرد و بعد از یکی دو بار استفراغ، درد به سمت پایین و راست شکم رفت حتما او را نزد پزشک ببرید تا آپاندیس سوراخ نشود.
بیماری‌های انگلی هم می‌تواند منجر به مرگ کودکان شود؛ البته این امر زمانی اتفاق می‌افتد که این بیماری همراه با اسهال خونی باشد و موجب آبسه کبدی شود و برای فرد مشکل ایجاد کند. بیماری‌های انگلی شدیدی که در بعضی از نقاط شمال ایران و در مزارع وجود دارد برای کودکان سوءتغذیه ایجاد می‌کند و با تب و لرز همراه است. بیماری‌های انگلی در این نقاط، به‌دلیل حضور سگ و گربه در مزارع و انتقال عفونت از آنهاست. اگر کودک تب، اسهال و دل‌درد دارد ممکن است به بیماری‌های انگلی دچار شده بااشد که پزشک باید هر چه سریع‌تر او را معاینه کند.
آلودگی به انگل‌های روده‌ای در تمام نقاط دنیا کم و بیش وجود دارد. با وجود پیشرفت‌های علمی وسیعی که در دهه‌های گذشته، موجب کاهش ابتلا به بیماری‌های انگلی و مرگ‌ومیر شده است اما هنوز هم عفونت‌های انگلی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مهم بهداشتی و اجتماعی اغلب کشورهای در حال توسعه است. رعایت نکردن بهداشت و دسترسی نداشتن به پزشک موجب افزایش بیماری‌های عفونی می‌شود.

حوادث غیرعمدی      
سقوط یک سوپرمن از پنجره 

حوادث براساس تکامل و سن کودکان متفاوت هستند. شایع‌ترین علت مرگ ناگهانی در کودکان زیر یک‌سال و در اصل نوزادان، خوابیدن روی شکم است. بعضی از نوزادان، نارس به دنیا می‌آیند یا در هوای خیلی گرم و یا دود اندود هستند، این نوزادان اگر روی شکم خوابانده شوند ممکن است دچار اختلال در تنفس شوند و فوت کنند.
نوزادان بالای 9ماه، کم کم چهاردست‌وپا راه می‌روند و این حرکت آنها، می‌تواند موجب سقوطشان از بلندی‌هایی مانند پله شود. گاهی ممکن است این کودکان به سمت وسایل خطرناکی مانند وسایل تیزی که در آشپزخانه هست بروند یا دارو و مواد شوینده را بخورند که این عوامل موجب مرگ آنها می‌شود.
والدین باید توجه داشته باشند هنگامی که کودکشان در حال گریه کردن است برای آرام کردن او چیزی در دهانش قرار ندهند چون همین خوراکی کوچک ممکن است موجب خفگی او شود.
کودکان بالای یک سال هم در معرض خطر سقوط و پرت شدن قرار می‌گیرند. افتادن در آب، سقوط از ارتفاع، سوختگی، مسمومیت، برق‌گرفتگی و... از دیگر مواردی هستند که ممکن است در این دوران به مرگ کودک بینجامند. از سوی دیگر بالا و پایین انداختن کودکان و بازی با آنها ممکن است موجب حرکت مغز در کاسه مغزی و خونریزی مغزی شود، بنابراین به هیچ وجه کودکان زیر 2سال را بالا و پایین نیندازید. والدین باید به این نکته توجه داشته باشند که فاصله نرده‌ها نباید بیشتر از 10سانتی‌متر باشد چون سر بچه‌ها از این فاصله رد نمی‌شود اما اگر فاصله بیشتر باشد برای بچه‌ها خطرناک است. آب جوش، بازی با وسایل برقی، استراحت یا بازی کردن در پشت خودرو و... ازجمله مواردی هستند که باید در سنین زیر 5سال حتما مورد توجه قرار گیرند تا خطری کودکان را تهدید نکند.
معمولا کودکان4 یا 5ساله بازی‌های خیالی انجام می‌دهند، یعنی خودشان را به جای شخصیت‌های خیالی مانند سوپرمن و... قرار می‌دهند و به بازی مشغول می‌شوند، در این مواقع آنها درکی از فاصله‌ها ندارند و ممکن است پنجره را باز کنند و بخواهند مانند سوپرمن پرواز کنند. والدین حتما باید حواسشان به این مسائل باشد تا مشکلی پیش نیاید.
رعایت نکردن قوانین رانندگی هم از دیگر مواردی است که موجب بالا رفتن آمار مرگ‌ومیر در کودکان می‌شود. کودکانی که در آغوش مادر و در صندلی جلو قرار می‌گیرند احتمال زیادی دارد که هنگام تصادف یا ترمزهای شدید به جلو پرت شده و دچار آسیب و حتی مرگ شوند.
بنابراین به‌طور کلی ضربه یا برخورد با اجسام، سقوط، سوختگی، مسمومیت، خشونت، برق‌گرفتگی، خفگی و غرق شدگی ازجمله حوادث غیرعمدی هستند که می‌توانند منجر به مرگ کودکان زیر 5سال شوند.



بیماری‌های تنفسی      

خروسک قربانی می‌گیرد

بیماری‌های تنفسی فوقانی از شایع‌ترین انواع بیماری در دوران کودکی است که می‌توان با رعایت بهداشت فردی، کسب اطلاعات تغذیه‌ای و واکسیناسیون از بروز آنها تا مقدار قابل‌توجهی جلوگیری کرد.
عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی شامل سینوزیت، گلودرد، گوش‌درد یا التهاب گوش میانی ازجمله عفونت‌هایی است که قسمت حلق و حنجره را درگیر می‌کند.
در واقع سرماخوردگی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که کودکان به آن مبتلا می‌شوند و عفونت‌های گوش و حلق و سینوس در این بیماری نمایان است. عفونت‌های ویروسی نیازی به آنتی بیوتیک ندارند اما عفونت‌های باکتریایی بسیار خطرناک است و باید حتما سریع درمان شود. یکی از بیماری‌های خطرناک دستگاه تنفسی بیماری خروسک است. هنگام بروز این بیماری حتما باید به پزشک مراجعه شود؛ چراکه ممکن است حتی زمانی که برای معاینه کودک دست به دهان او می‌بریم او دچار اسپاسم شده و راه تنفسی‌اش بسته شود و به مرگ کودک بینجامد.
خروسک، عفونت حنجره و مجرای هواست و سبب التهاب در جداره داخلی مجرای تنفسی می‌شود. زمانی این بیماری خطرناک می‌شود که مجرای تنفسی بسیار تنگ شود و تنفس را با مشکل مواجه کند. ممکن است خروسک سبب اضطراب کودک شود اما باید دانست که گریه شرایط را بدتر می‌کند. اگر تنفس کودک با خرخر همراه است او را بنشانید و سعی کنید تب او را پایین بیاورید. تندتند نفس کشیدن، نیاز به تقلای بیشتر برای تنفس، به داخل کشیده‌شدن ماهیچه‌های سینه با هر بار نفس کشیدن، افزایش بی‌قراری، رنگ‌پریدگی، کبودی، تراوش آب از دهان و ناتوانی در قورت دادن آن، ازجمله علائمی هستند که هنگام مشاهده باید حتما با اورژانس تماس بگیرید. ذات‌الریه هم از دیگر بیماری‌های دستگاه تنفسی است که می‌تواند برای کودکان خطرناک باشد. ذات‌الریه که گاهی به آن سینه‌پهلو یا پنومونی هم گفته می‌شود از علل شایع مرگ‌ومیر کودکان زیر 5سال است و از آن به‌عنوان قاتل عفونی کودکان یاد می‌شود. این بیماری، التهاب ریه و عفونت حاد تنفسی است که معمولا کیسه‌های میکروسکوپی هوا، موسوم به آلوئول‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. ذات‌الریه معمولا در اثر عفونت ناشی از ویروس یا باکتری و گاهی نیز در اثر سایر میکروارگانیسم‌ها، بعضی داروها و شرایط دیگر مانند بیماری خودایمنی رخ می‌دهد. در این بیماری، کیسه‌های هوایی متورم می‌شود و چون درون آن از مایعات پر می‌شود، اکسیژن‌رسانی کاهش می‌یابد. اگر کودک سرفه‌های شدید دارد، تب می‌کند و نفس‌هایش تند شده است باید سریع به پزشک مراجعه کرد. گرچه این بیماری می‌تواند کودکان سالم را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد اما ضعف سیستم ایمنی، کودکان را بیشتر مستعد این عارضه می‌کند. طبق آخرین آمار منتشر شده در پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان جهانی بهداشت، 16درصد مرگ‌ومیرهای کودکان زیر 5سال به‌دلیل ابتلا به بیماری ذات‌الریه است. در سال 2015 بیش از 920هزار کودک زیر 5سال به‌دلیل این بیماری جان خود را از دست دادند.